«استبدادحکومت مطلقه فردی یا جمعی،که در آن اکثریت مردم در اداره امور کشور نقشی ندارند وتصمیمات فرد یا گروهی خاص به عنوان قانون اجرا می شود»(انوری ،۱۳۸۲ :۱۲۸).درگفتمان اسلام سیاسی یکی از مصداق های مهم آزادی رهایی ازاستبداد وحکومت مطلقه می باشد ویکی از اصلیترین رسالت پیامبران آزاد کردن انسان ها ازقید استعبادواستبداد است.بنا برتقسیم بندی که شهید مطهری از آزادی داشته اند ودر قسمت قبل به آن اشاره شد رهایی از استبداد جزء آزادی اجتماعی می باشد.همانطوری که مطهری خاطرنشان می سازد:عموما استعبادها،استثمارهاواسارتهای افرادواقوام بدست افراد واقوام دیگرچیزی جز سلب آزادی بشریت نمی تواند باشد از اهداف قطعی ویقینی انبیاء این است که آزادی اجتماعی راتامین کنندوبا انواع بندگی هاو وبردگی های اجتماعی وسلب آزادی ها که در اجتماع هست مبارزه کنند لازمه رشد اجتماعی داشتن آزادی است وزمامداران جامعه باید شرایط آزادی رابرای مردم در روند انتخاب وتصمیم گیری فراهم آورند(مطهری،۱۳۷۹ :۱۹۷-۱۹۶،به نقل ازخواجه سروی ونادری).دردیدگاه شهید بهشتی هم بررهایی از استبداد به عنوان یکی از مصداق های آزادی تاکید شده است.به نظر ایشان این نوع ازآزادی در رابطه فرد بامحیط اجتماعی اش تعریف می شود.«انسان دربرابرنظام جباروپر قدرت حاکم مقاومت می کند وطوفانی برضد نظام نامطلوب حاکم بوجود می آورد وبا اعلان آزادی انسان آن نظام نامطلوب را سرنگون می سازد»(بهشتی ،۱۳۶۱ :۱۱۸۴-۱۱۸۳،به نقل ازخواجه سروی ونادری).هرچهار متفکر مذکوربررهایی از استبداد به عنوان یکی از مصداق های آزادی تاکید کرده اند وهمه آنها موردی که به عنوان مثال ازآن یاد می کنند رژیم پهلوی می باشد وانقلاب اسلامی را بزرگترین مصداق رهایی از استبداد می دانند.«دررژیم شاهنشاهی کسی قدرت حرف زدن رانداشت ویک کلمه انتقاد بانابودی او تمام می شد.چنانچه کسی یک نصف سطرانتقاد می نوشت نابودش می کردند…اشکال بلکه تخطئه یک هدیه الهی است .برای رشد انسانها…اول مرتبه تمدن،آزادی ملت است.یک مملکتی که آزادی ندارد تمدن ندارد…مملکت متمدن آن است که آزاد باشد،مطبوعاتش آزاد باشنددراظهار عقاید ورای شان»(خمینی،۱۳۷۸ : ۹۳۷۰ به نقل ازخواجه سروی ونادری).

رهایی از استعمار :
استعماربه معنای تسلط پیدا کردن کشوری قوی برکشوری ضعیف به طور مستقیم،با دراختیار گرفتن قدرت سیاسی آن کشور وبهره کشی ناعادلانه از منابع اقتصادی آن است.(انوری ،۱۳۸۲ :۱۳۵ )بی شک دردوران کنونی بیش از آنکه این معنای استعمار مورد نظر باشد معنای جدید استعمار مطلع نظر است به عبارتی دیگرتسلط کشوری قوی بر کشوری ضعیف بدون استفاده از نیروی نظامی،به کمک حکومت دست نشانده،معمولا همراه با تک محصولی کردن وتسلط فرهنگی(همان:۱۳۵). متفکرینی که ازآنها یاد شد بیشتر بر رهایی از استعمار نو علی الخصوص بخش فرهنگ برای رسیدن به آزادی تاکید می کنند.آنهابرای رسیدن به رهایی بازگشت به اصول وریشه های فرهنگی ومعنوی اسلامی را پیشنهاد می کنند.این مصداق از آزادی هم بنا برتقسیم بندی شهید مطهری جزء آزادی های اجتماعی می باشد.در اندیشه آیت…خامنه ای،فهم مسئله آزادی پیوند محکمی با«استقلال» دارد.به نظر ایشان ،ویژگی عصرجدیدی که امام خمینی(ره) درسطح جهان بوجود آورده عبارت است ازاصل آزادی از سلطه ونفوذ انقلاب های بزرگ . همان چیزی که در انقلاب مابه عنوان«اصل نه شرقی نه غربی»شناخته شد«…حاکم اسلامی در قبال مسائل مهم جامعه وهمچنین درقبال«حفظ استقلال کشور وحفظ آزادی مردم»درحدودی که اسلام مقررکرده ،مسئول است»(بیانات۱۳/۱۲/۱۳۸۱ به نقل از خوجه سروی ونادری).
جمع گرایی اسلامی:
اگر بخواهیم دریک جمله بگوییم درنزد این متفکرین تاکید بر ارزشهای جمعی است یا فردی پاسخ آن ارزش های جمعی است.ارزش های فردی تا جایی پذیرفته شده است که منافاتی باارزش های جمعی نداشته باشد.به طوریکه یکی ازمصداق های آزادی پایبندی به ارزشهای جمع گرایانه اسلامی است .«جوانان اصلاح طلب ،طالب عدالت،آزادی های مشروع وتحقق آرمانهای اسلامی بوده وانتظار می رود که آزادی را چه آزادی فردی ،چه آزادی اجتماعی وسیاسی،چه آزادی معنوی وروحی با همان مفهوم بسیار والای اسلامی،جزئ خواست های همیشگی خود بدانند»(بیانات ۱۲/۸/۱۳۸۰ ،به نقل از خواجه سروی –نادری).شهید بهشتی در سخنرانی با عنوان«آزادی دراجتماع» به انتقاد ازکسانی می پردازد که معتقدند درنظام جمهوری اسلامی آزادی وجود ندارد:«آزادی به معنای دروغ پراکنی وبی حجابی به اندازه ای که دلشان بخواهد از قبل در ایران بوده ودر نتیجه ضرورتی برای انقلاب با ماهیت ذکر شده وجود نداشت .انقلاب برای حاکمیت حق و عدل وعفت وتقواومهر وعطوفت وبرادری الهی…ونفی ضد ارزشها وجایگزینی «نور به جای ظلمت» بوده که سالیان متمادی برزندگی خصوصی واجتماعی مردم ایران سیطره انداخته است»(بهشتی، ۴۴:۱۳۶۳-۴۲).شهید مطهری نیز بااظهاراتی مشابه به دفاع از ارزشهای جمعی درمقابل ارزشهای فردی پرداخته وتا جای ممکن خواستار محدودیت آن شده است .« اگر آزادی فرد برخلاف مصالح عالیه اجتماع باشد،دولت که حافظ منافع ومصالح عالیه اجتماع است ،حق دارد آزادی های افراد را به نفع مصالح عالیه اجتماع محدود کند.مثل شخصی که در کشتی نشسته است وبااتکا به آزادی خود میخواهد کشتی را سوراخ کند»(مطهری،۱۳۶۸ :۸۳). البته مطهری عملیاتی شدن این ملاحظه را منوط به این امر می داند که درحقیقت خود ملت این تصمیم را درباره خود بگیرد یعنی ،قدرت دولت ناشی ومنبعث از ملت باشد.
تکلیف :
منظور ازتکلیف دراینجا کاری است که شخص در زمان یا موقعیت خاصی باید انجام دهد.بنا برنظرمتفکرین مذکور وبسیاری از متفکرین در حوزه اسلام سیاسی میان آزادی وتکلیف انسان رابطه دو سویه ای وجود دارد.به بیانی دیگر علت خواستن تکلیف از انسان وجود آزادی واختیاردرسرشت اوست از طرف دیگر انسان زمانی به آزادی واقعی دست می یابد که وظایفش را در رابطه با خداوند به خوبی انجام دهد. «آزادی در تفکر لیبرالیسم غربی با«تکلیف»منافات دارد.حال آنکه در اسلام،آزادی آنروی سکه تکلیف است.به عبارتی دیگر،انسانها چون مکلفند،آزادندوچنانچه مکلف نبودند، آزادی لزومی نداشت همچون فرشتگان بودند»(آیت ا…خامنه ای،بیانات، ۱۲/۶/۱۳۷۷).در واقع در اندیشه ایشان آزادی مقدمه ای است برای عبودیت خداوند وانجام تکالیفی که خداوند بر عهده بنده اش نهاده است .شهید بهشتی نیز به این رابطه دو سویه اذعان داشته است .از دیدگاه اسلام زیر بنای مسئولیت انسان دربرابرخدا آزادی است که دست آفرینش درسرشت او نهاده است:«…انسان زمانی می تواند آزاد باشد که آزادی خود را در انتخاب راه الی ا..وپیمودن موفقیت آمیز آن وقف کرده باشد»(بهشتی ،۱۳۶۱: ۱۸۴-۱۸۳ ).
بازگشت به خویشتن:
«بازگشت به خویشتن» به معنای اتکاء مردم به توانایی بالقوه وبالفعل خود برای رفع مشکلات وعدم وابستگی به نیروی اجنبی برای کسب ترقی وکمال است. به بیانی دیگردوری گزیدن از غرب زدگی.انسان غرب زده کسی است که از محتوا تهی می باشد وهیچ گونه توانایی را دروجود خود وجامعه خود حس نمی کند تا بواسطه آن به مقاصد مادی ومعنوی دست یابد وتنها راه کمال را در غرب و فرهنگ غربی وخود را مزین به فرهنگ وآداب ورسوب غربی کردن می داند.در گفتمان اسلام سیاسی «بازگشت به خویشتن» یکی از مصداق های بارز آزادی است که درآن فرد تلاش می کند برای رسیدن به کمال مطلوب که همان آزادی راستین است ، از اصول وبنیان های اسلامی استفاده کند واز هر آنچه که متعلق به غیر وفرهنگ وارداتی است دوری گزیند:«شما دیدید که قیام کردید ودر مقابل قدرتهای بزرگ ایستادید وحریت خودتان را بدست آوردید …می شود حتی جلوی قدرتهای غرب ایستاد، در این قضیه خودتان را پیدا کردید،دیدید که ما خودمان هم می توانیم با مشت خالی جلو رویم در فرهنگ هم باید خودتان را پیدا کنید»(صحیفه نور،جلد۱۱ :۱۸۳ ).
عدالت :
بنا برآنچه که تا کنون بیان شد در گفتمان اسلام سیاسی بالاترین درجه آزادی خشنودی خداوند است. برای اینکه مردم به خشنودی خداوند برسندباید در جامعه مبتنی برعدالت زندگی کنند .عدالت شرایط رامهیا می کندکه افراد جامعه بدون هیچ گونه مانع ،زور وجبر بیرونی به آن آزادی مطلوب برسند:«باید جوانان روحانی و دانشگاهی ،قسمتی از وقت خود را صرف کنند درشناخت اصول اسلام که در راس آن توحید وعدل وشناخت انبیای بزرگ، شناخت پایه گذاران عدالت وآزادی از ابراهیم خلیل گرفته تارسول خاتم …جمهوری اسلامی عدل اسلامی را مستقر می کندوبا عدل اسلامی همه وهمه درآزادی واستقلال ورفاه خواهند بود»(صحیفه نور،ج۹:۶۱ ).
عناوینی که تا کنون مطرح شد از مهمترین مصداق های آزادی هستند که درگفتمان اسلام سیاسی به عنوان دال به گرد مفهوم آزادی مفصل بندی می شوند از دال های دیگری که می توان در این رابطه بدانهااشاره کرد امامت وامت است.امامت بدین علت یک دال محسوب می شود که در گفتمان اسلام سیاسی نقش راهنمای بشر برای رسیدن به سر منزل کمال را دارد این کمال همان آزادی حقیقی بشریت است.از دگر سو امت هم یک مفهوم مهم در این گفتمان است که جایگزین شهروند درگفتمان غرب گردیده امت مجموعه ای از افراد هستند که در جامعه اسلامی برای رسیدن به کمال مطلوب تحت رهبری امام ودرزمان ما حاکم اسلامی با هم متحد می شوند.
۲-۷٫چهارچوب نظری:
آنچه دراین رساله مورد واکاوی قرار می گیرد مفهوم آزادی درکتب درسی وتصوری از آزادی که در دانش آموزان درونی شده است می باشد.برای انجام این امرازنظریه گفتمان استفاده می شود. ازمنظرنظریه پردازان گفتمان هیچ امری خارج از گفتمان وجود ندارد ومعانی نشانه ها ورفتارها جزدرون گفتمانها قابل فهم نیست .«از نظرسوسور(۱۳۷۸)کلمات ونشانه ها معنای خود را نه از ارجاع به جهان خارج بلکه از طریق رابطه ای که با یکدیگردارند دردرون یک نظام زبانی بدست می آورند. مثل تورهای ماهی گیری هر خانه ،ازآن جهت یک خانه هست که خانه کناری نیست و مجموعه خانه ها ی تور وقتی در کنار همدیگر قرار می گیرند یکدیگر را تعریف وتحدید می کنند»(سلطانی،۱۳۸۴، ۷۵-۷۴). هر مفهوم ذاتا دارای معنا نیست وهیچ بنیانی وجود ندارد که به مفاهیم معنا بخشد،مفاهیم معنایشان را از گفتمانی که درآن قرار گرفته اند کسب می کنند،آزادی نیز از این قاعده مستثنا نیست .آزادی درون گفتمان های متفات معنای متفاوتی پیدا می کند.هرگفتمان بر مبنای بنیانهای فکری وارزشی خود دالهای خاصی را اطراف مفهوم آزادی مفصل بندی می کند.در گفتمان اسلام سیاسی(شیعه دوازده امامی) که گفتمان حاکم برکتب درسی است،آزادی معنای خاصی می یابد وباتوجه به این معنا دالهای خاصی با این مفهوم مفصل بندی می شوند.بنا برنظر متفکرینی که درقسمت قبل به آنها اشاره شد دال مرکزی آزادی دراین گفتمان رضایت خداوند ودالهای دیگر رهایی از هوای نفس ،استقلال ،رهایی ازاستبداد،رهایی ازاستعمار، ،انجام تکلیف وغیره می باشدکه با آزادی مفصل بندی می شود. درگفتمان حاکم برکتابهای درسی که مورد تحلیل قرارخواهند گرفت غرب به صورت کلیت وغیریتی برای تعریف خود درنظر گرفته شده است. درگفتمان غرب نیزبنابرنظرمتفکرینی که درقسمت قبل به آنها پرداخته شد دالهایی چون پاسداری از ارزشهای فردی ،حفظ حریم خصوصی ،انتخاب گری ،خلاقیت ونو آوری وغیره اطراف آزادی مفصل بندی می شوند درعین حال دال مرکزی مهیا کردن شرایط برای بالفعل کردن همه استعدادهای ذاتی انسانی است.لازم است دراینجا یادآوری شود این پژوهش درصدد اثبات یا شمارش این دالها درخلال متون درسی نمی باشد بلکه تنها برای روشن شدن کلیات مطلب مورد پژوهش نگاه کلی به آن شده است.تعاریف مختلف آزادی رامی توان در دو قالب بررسی کرد،این صورت بندی دوگانه ازآزادی برای اولین بارتوسط برلین(۱۳۶۸) انجام گرفته است:آزادی مثبت وآزادی منفی .آزادی مثبت را می توان به دو دسته تقسیم کرد:آزادی درونی یا اخلاقی وآزادی بیرونی.آزادی منفی که در پاسخ به این پرسش مطرح می شود که قلمرویی که شخص عملا آزادی داشته تا بدون دخالت دیگران به آنچه که می خواهد عمل کند کجاست؟یعنی حدود حریم خصوصی.این آزادی محصول تحولات فکری انسان فرد باورقرون جدید است.آنچه در دنیای کنونی غرب بر آن تاکیدمی شودمطابق با اصول آزادی منفی است.
دراین پژوهش برای تحلیل مفهوم آزادی در کتب درسی ازنظریه لاکلا وموفه استفاده شده است تامشخص شود درکتب درسی چگونه از آزادی تصویر سازی می شود.اینکه باید این تصویربااصول ومبانی اسلام سیاسی (شیعه دوازده امامی) همخوانی داشته باشدومنعکس کننده ایدئولوژی طبقه حاکم باشد نیازی به انجام تحقیق ندارد زیرا این امر جزء اهداف اعلام شده شورای عالی انقلاب فرهنگی می باشد(فتحی، ،۶۸:۱۳۸۱ ).اما چگونگی این تصویر سازی در این رساله بوسیله نظریه گفتمان لاکلا و موفه نشان داده خواهد شد.نظریه گفتمان لاکلا وموفه نظریه ای به تمام معنا پساساختارگرایانه است که ازکارایی بسیار بالایی برای تبیین چگونگی ظهور،استمراروافول گفتمانها وبررسی تعامل میان آنها برخوردار است. در واقع این نظریه قابلیت توجیه کنندگی شگفت انگیزی برای تحولات اجتماعی دارد. لاکلا وموفه به دلایل مختلف همچون استفاده از نظام نشانه شناختی سوسوری وترکیب آن بادیدگاههای دیگران نظریه ای جامع ویکدست فراهم آورده اند که ابزارهای تحلیلی بسیار کارآمدی برای تحلیل پدیده های سیاسی واجتماعی درسطح کلان در اختیارما قرارمی دهند (سلطانی،۱۰۸:۱۳۸۴ ). بوسیله این نظریه ما می توانیم بفهمیم گفتمان حاکم برکتب درسی چه تصویری ازآزادی ارائه می دهد؟ وچگونه این تصویرمورد تاکید قرار می گیرد وبرجسته می شود . برجسته سازی گفتمان طی فرایندی صورت می گیرد ،برای بررسی این امر باید ابتدا دال هایی که در یک گفتمان بر آنها تاکید می شود مشخص کرد. بنابر این در این پژوهش برای تحلیل هر درس ابتدا گفتمان حاکم و دال های که در آن درس بر آنها تاکید می شود (این دالها دالهایی هستند که گفتمان حاکم بر درس باآزادی همراه می کند) مشخص خواهد شد ودرادامه چگونگی تاکید براین دالها ونحوه برجسته سازی هر یک از آنها مشخص خواهد شد.
یکی از مهمترین راههایی که به نظر می رسد درخلال متون برای برجسته سازی گفتمان خود از آن استفاده می شود استفاده از یک گفتمان غیر است .در این فرایند گفتمان غیر ودال های مربوط به آن به حاشیه رانده می شود وگفتمان خود به صورت سلبی خود را بازتعریف می کند .در طی تحلیل وواکاوی متون ،گفتمان غیروهمچنین دال های مربوط به آن در هر درس مشخص می شود (این دال ها دال هایی هستند که درگفتمان غیر باآزادی مفصل بندی می شوند) سپس نحوه حاشیه رانی گفتمان غیر ودال های مربوط به آن مشخص خواهد شد.هم چنین مشخص می شود دانش آموزان به عنوان کسانی که کتب درسی برای آنان نوشته شده چه تصویری ازآزادی دارند؟این امر را می توان با استفاده ازمفهوم برجسته سازی وحاشیه رانی در نظریه لاکلا وموفه انجام داد.
بنابرنظریه لاکلاوموفه سوژه درنظریه مذکور همواره تعارضی میان خود وبیرون احساس می کند وبوسیله همین تعارض هویت یابی می کند. هویت جمعی نیز دقیقا همانند هویت سوژه حاصل می شود. دراینجا غیریت سازی اجتماعی نقش اصلی را بازی می کند زیرا هر گفتمانی ضرورتا نیاز به گفتمان رقیب دیگری دارد تا بواسطه آن هویت یابد. هیچ جامعه یکدستی را نمی توان یافت که درآن فقط یک جهان بینی یا گفتمان حاکم باشد.هرگفتمانی به منظور هویت یابی شروع به تولید دشمن می کند (سلطانی ،۱۳۸۴ :۱۱۱ ).حال سوال اینجاست که وقتی سوژه ها درموقعیت سوژگی گفتمانها قرار می گیرندچگونه عمل می کنند؟ گفتمانها ذهنیت سوژه را در راستای دو قطب ماوآنها سامان می دهند ما برجسته شده وآنها به حاشیه رانده می شوند. بنابراین،هویت یابی بواسطه غیریت سازی وغیریت ها به کمک برجسته سازی وحاشیه رانی شکل می گیرد.« برجسته سازی وحاشیه رانی اساسا سازوکاری بسیار پر کاربرد در تحلیل متن در حوزه زبان شناسی است. فرایندهای برجسته سازی درسطح بند یاجمله عمل می کنندوبخش هایی از جمله رامورد تاکید قرار می دهندو بخش هایی دیگر رابه حاشیه می رانند. درسطح فراتر از بند نیز گزینش واژگانی باعث برجسته شدن وبه حاشیه رفتن بخش هایی ازمتن می شود. به این ترتیب، فرایندهای برجسته سازی وحاشیه رانی باعث قطبی شدن بندها ومتون می شوند ومتن را بین دوقطب ماوآنها سامان می دهند.قطب مثبت متن همواره به ما برمی گردد وقطب منفی متن به آنها.اما منشاء این قطبیت هاونگاه دوگانه سازانسان که برزبان تاثیر می گذاردوبه واسطه ی آن،واقعیات پیرامون اودوپاره می کند وآنها را به گونه ای متفاوت ازآنچه هستند بازنمایی می کند درموقعیت سوژگی است که گفتمان ها برای او فراهم میکنند .این امرباعث قطبی شدن ذهن سوژه وبالطبع قطبی شدن رفتاروگفتاراو می گردد»(همان: ۱۱۴ ).
اما نظریه ی لاکلا وموفه نظریه ای سیاسی-اجتماعی وخارج ازحوزه ی زبان شناسی است وبه همین دلیل فاقد ابزارهای تحلیل زبانی لازم است. بنا براین این پژوهش درکنارنظریه ی گفتمان لاکلا وموفه ازنظریه فرکلاف بهره خواهد برد .درواقع همان طور که (یورگسن وفیلیپس۲۰۰۲ : ۱۷۱ -۱۳۷)گفته اند ترکیب این دو رویکرد می تواند چهارچوب مناسبی را فراهم آورد.فرکلاف هم پیشنهاد می کند برای تحلیل متن عناصری ازنظریه لاکلاوموفه با نظریه ی اوترکیب شود
(فرکلاف،۲۰۰۳ :۲۲۸).بااین حال، با وجود نکات مشترک ،این دونظریه ،تفاوتهایی نیز باهم دارند که لازم است به هردوی آنها اشاره شود.باوجود تعابیرمتفاوت از گفتمان دراین دونظریه ،هر دوی آنهابه سازنده گرایی اجتماعی معتقدند واینکه گفتارما نقشی فعال درخلق وتغییر جهان،هویت وروابط اجتماعی ما داردوهمچنین معتقدند دانش ما درباره جهان عینی نیست بلکه محصول گفتمان است.با این وجود فرکلاف بین امور گفتمانی وغیرگفتمانی تفاوت می گذارد ولی لاکلا وموفه هیچ تمایزی بین امور گفتمانی وغیر گفتمانی قائل نیستند وتبیینی یکدست ازهمه پدیده های اجتماعی وفرهنگی به دست می دهند.فرکلاف هد ف ازتحقیقات خود راطرفداری از مظلومان ورهایی بخشی ازطریق آشکارساختن کارکردهای ایدئولوژیک زبان وگفتمان می داند.این نگرش ریشه مارکسیستی دارد. فرکلاف ولاکلاوموفه ازاین جهت که زبان بارایدئولوژیک دارد وباعث پنهان شدن حقیقت میشود باهم همرایند اما اینکه نگرش دیگران ایدئولوژیک است اما نگرش ما نه چندان توجیه پذیر نیست از این جهت لاکلا وموفه مفهوم ایدئولوژی را کلا کنار گذاشته وبه جای آن مفهوم گفتمان را جایگزین کرده اند ماهم در این رساله مفهوم گفتمان را با ایدئولوژی جایگزین می کنیم.
عمده ترین تفاوت نظریه لاکلا وموفه با فرکلاف این است که نظریه لاکلاوموفه برای تحلیل پدیده های اجتماعی درسطح کلان بکار می رود ونظریه فرکلاف برای تحلیل های خرد زبانی بکار می رود.در واقع این دو نظریه مکمل همدیگرند وباترکیب آنها می توان به نظریه ای دست یافت که قابلیت تبیین های کلان وخرد را به طور همزمان داشته باشد به طور مثال نظریه گفتمان لاکلا وموفه تعامل گفتمانها را در قالب رقابت برای انتساب معنا به دال های شناورتوضیح می دهد وچون زبان یکی از مهمترین ابزارهای انتساب وتثبیت معناست برای تحلیل کارکردهای زبان درانتساب معنا به دال های شناور می توان از ابزارهای تحلیل متن در تحلیل گفتمان فرکلاف استفاده کرد.دراین پژوهش باترکیب این دونظریه به تحلیل متون ومصاحبه ای که از دانش آموزان انجام گرفته می پردازیم.به بیانی دیگر ابتدا درسی که در ارتباط باموضوع آزادی است انتخاب می شود سپس درسه سطح توصیف ،تفسیروتبیین موردبررسی قرار می گیرد.متن درسطح توصیف که سطح خرد این پژوهش است تنها با بهره گرفتن از نظریه فرکلاف واکاوی می شود در مرحله بعد یعنی تفسیروتبیین ،یافته های قسمت توصیف با بهره گرفتن از نظریه لاکلا وموفه وفرکلاف مورد تحلیل قرارمی گیرد به بیانی دیگردرابتدا سعی می شود به چهار سوال اساسی که فرکلاف در قسمت تفسیر مطرح می کند پاسخ داده شود.سپس بااستفاده ازنظریه لاکلاوموفه گفتمان حاکم بر درس،دالهایی که آن گفتمان باآزادی همراه می کندوهمچنین گفتمان غیر ودال های مربوط به آن وچگونگی برجسته سازی گفتمان خود ودال های آن وحاشیه رانی گفتمان غیر ودال های مربوطه نشان داده خواهدشد.درپایان این تصویر از آزادی با توجه به نظر آیزیا برلین قالب بندی می شود.برای تحلیل مصاحبه دانش آموزان نیز دقیقا این امرتکرارمی شود.
با توجه به چهارچوب نظری که تا به حال شکل گرفته است دراین رساله سعی خواهد شد مرزبندی و غیریت سازی میان گفتمان حاکم بر متون درسی وگفتمان غرب در ارتباط با آزادی مشخص شودوبا ترکیب نظریه گفتمان لاکلا وموفه با روش تحلیل انتقادی گفتمان سعی خواهد شدعلاوه بر سوالاتی که قبلا مطرح شد به سوالات زیر پاسخ داده شود:در این متون چه معناهایی تثبیت وبرجسته می شوند وچه معناهایی حذف یا به حاشیه رانده می شوند؟ نقاط مرکزی این گفتمان در رابطه باآزادی چیست؟نزاع میان این گفتمان باگفتمان غرب برسر تعریف چه دالهایی است؟آیا تصویر ارائه شده ازآزادی برای دانش آموزان هژمونیک شده است یا دچار بی قراری است؟دالهای خالی این تصویرازآزادی در دیدگاه دانش آموزان چیست؟
وآیا آنها در موقعیت سوژگی هستند یا خیر؟!
فصل سوم:
روش‌شناسی پژوهش
دراین پژوهش ازروش کیفی به منظوربررسی موضوع بهره گرفته شده است.رویکرد کیفی به تحقیقات اجتماعی ما را ملزم به بررسی این مسئله می سازد که چگونه آنچه که درعالم ،واقعیتی عینی وبیرونی بنظرمی رسد،درحقیقت برساخته شده است واین امکان رابه ما می دهد که درک عمیق تری ازدیدگاه کنشگران اجتماعی بدست آوریم(بلیکی،۱۳۸۴ :۳۰۱).ازآنجا که هدف این مطالعه درک عمیق مفهوم آزادی وکشف معانی ذهنی دانش آموزان دراین ارتباط می باشدازاین روش بهره جسته می شود.
۳-۱٫جامعه آماری، روش نمونه گیری وحجم نمونه:
با توجه به اهداف این رساله که تحلیل مفهوم آزادی در کتب درسی(مقطع دبیرستان) وهمچنین دستیابی به معنای آزادی نزد دانش آموزان می باشد مادراین رساله دو واحد تحلیل خواهیم داشت :الف واحد تحلیل کتاب درسی ب. واحد تحلیل دانش آموز
الف. واحد تحلیل کتاب درسی : با درنظر گرفتن هدف این پژوهش بالطبع جامعه آماری مورد نظر ماکلیه متونی است که درکتب درسی دوره تحصیلی دبیرستان در کشور درسال تحصیلی ۹۴-۹۳ به نگارش درآمده است.ودر مدارس تدریس می شود. این کتب شامل موارد زیرمی باشد:
جدول۳-۱ :کتب درسی دبیرستان