۲-۳-۲ شناخت ^[۳۰]
سوال کلیدی این است که چه چیزی تعریف یک دارائی یا بدهی، که باید در ترازنامه شناخته شود را جامع می‌کند.
طبق استانداردهای حسابداری ایران، یک عنصر باید در صورتهای مالی شناسایی شود اگر:
شواهد کافی مبنی بر وقوع تغییر در دارایی ها یا بدهیهای مستتر در آن عنصر (از جمله در صورت لزوم، شواهدی مبنی بر اینکه یک جریان آتی ورودی و خروجی منافع اتفاق خواهد افتاد) وجود داشته باشد.
آن قلم را بتوان با قابلیت کافی به مبلغ پولی اندازه گیری کرد [استانداردهای حسابداری-سازمان حسابرسی-نشریه ۱۶۰-ص۵۱۸].
طبق استاندارد کمیته استانداردهای حسابداری بین المللی ^[۳۱](IASC) یک عنصر باید در صورتهای مالی شناسایی شود اگر:
شواهد کافی دال بر وجود یک قلم (زمان تحصیل شواهدی که نشان می دهد جریان منافع آتی خارجی یا داخلی رخ خواهد داد،) وجود داشته باشد.
یک قلم را بتوان با یک مقدار پولی با قابلیت اطمینان کافی اندازه گیری کرد.
این اصول شبیه اصولی هستند که در فصل ۴ پیش نویس بیانیه اصول، هیئت استانداردهای حسابداری (ASB) به آن می‌پردازد،
این جالب توجه است که معیارهای پیش گفته توسط کمیته استانداردهای حسابداری بین‌المللی (IASC) با معیارهایی که در پیش نویس (E40) «حسابداری برای ابزارهای مالی» وجود دارد که به صورت زیر عنوان شده است،‌تفاوت دارد.

یک دارائی یا بدهی مالی در ترازنامه مورد شناخت واقع می‌شود هنگامی که:
مزایا و مخاطرات مربوط به یک دارائی یا بدهی به داخل واحد تجاری منتقل شده باشد.
بهاء یا ارزش دارائی واحد تجاری یا مقدار تعهدات تقبل شده بصورت قابل اتکاء قابل اندازه گیری باشد.
همانطور که می‌توان دید مورد دوم در هر دو تعریف تقریبا مشابه است، اما مورد اول تا حدود زیادی متفاوت است.
آزمونهای شناخت اغلب بصورت انتقال مزایا و مخاطرات از یک گروه به دیگران است اما مشکل این است که مزایا و مخاطرات فوراً و یکجا منتقل نمی‌شوند.
بطور خلاصه اینکه منتقل ساختن مزایا و مخاطرات همیشه یک رویداد قابل تشخیص نیست. اما صرفنظر از مشکلات ثبت کردن اطلاعات مربوط در سیستم حسابداری این قابل بحث است که آیا این مبنایی معقول برای تهیه یک ترازنامه را بوجود می‌آورد؟ مشکل دیگر اینکه هر یک از تعهدات قراردادی تبدیل به یک بدهی خواهد شد مثل تعهدات اجاره‌های بلند مدت (نه فقط تعهدات اجاره های سرمایه ای شناسایی شده در ترازنامه) ، قراردادهای فروش بلندمدت مواد اولیه و پرداختهای آتی حقوق تحت قراردادهای استخدامی.
۲-۳-۳ قطع شناخت ^[۳۲]
قطع شناخت با این سوال ارتباط دارد که چه وقت داراییها و بدهیهایی که از قبل مورد شناخت واقع شده اند از ترازنامه حذف می‌شوند.
طبق استانداردهای حسابداری ایران ادامه شناخت یک دارایی یا بدهی در صورتهای مالی باید قطع شود اگر:
شواهد کافی مبنی بر دستیابی به منافع اقتصادی آتی یا تعهد انتقال منافع اقتصادی (از جمله در صورت لزوم، شواهدی مبنی بر اینکه جریان آتی ورودی یا خروجی منافع اتفاق خواهد افتاد.) دیگر وجود نداشته باشد [استانداردهای حسابداری-سازمان حسابرسی- نشریه ۱۶۰-ص۵۱۸].
هیئت استانداردهای حسابداری (ASB) در پیش نویس اصول گزارشات، معیارهای زیر را برای قطع شناسایی ارائه می‌کند.
شناسایی یک قلم به عنوان دارائی یا بدهی قطع می‌شود اگر:
آن قلم دیگر تناسبی با تعریف داراییها یا بدهیها در سرفصلهای صورتهای مالی نداشته باشد.
شواهد کافی کمتری وجود دارد مبنی بر اینکه واحد تجاری دسترسی به منافع اقتصادی آتی دارد و یا یک تعهدی که منافع اقتصادی را منتقل می کند (شامل جایی که شواهدی مبنی به وجود یک جریان داخلی یا خارجی آتی از منافع اتفاق خواهد افتاد)
پیش نویس کمیته استانداردهای حسابداری بین المللی (IASC) درباره ابزارهای مالی ضوابط نسبتا ساده تری را برای عدم شناسایی داراییها و بدهیهای مالی دارد. این شرایط شامل موارد زیر است:
مزایا و مخاطرات وابسته به دارایی یا بدهی به سایرین منتقل شده باشد.
حقوق یا تعهد واقعی اعمال شده تسویه شده است، فسخ شده است و یا منقضی شده است.
اما اشکالی که این تعاریف دارند این است که آیا همه مزایا و مخاطرات ملزم به انتقال است یا تنها هر کدام که با اهمیت تر است و آیا مزایا و مخاطرات به عنوان یک مجموعه در نظر گرفته می‌شود یا بطور اختصاصی.
۲-۳-۴ تهاتر ^[۳۳]
بر طبق مفاهیم نظری گزارشگری مالی استانداردهای ایران تهاتر زمانی مناسب است که واحد تجاری قادر باشد بر تسویه حساب از طریق پرداخت مبلغ خالص یا عدم پرداخت و الزام دیگری به پرداخت مبلغ خالص اصرار ورزد و این توان تضمین شده باشد. در چنین حالتی بدهی واحد تجاری یعنی تعهد انتقال منافع اقتصادی تنها به اندازه مبلغ خالص می‌باشد [استانداردهای حسابداری-سازمان حسابرسی- نشریه ۱۶۰-ص۵۱۱].
تهاتر دو یا چند قلم دریافتنی و پرداختنی تنها زمانی مناسب است که توان واحد تجاری برای تسویه حساب از طریق پرداخت مبلغ خالص یا عدم پرداخت و الزام دیگری به پرداخت مبلغ خالص، تضمین شده باشد. این تضمین مستلزم وجود حق قانونی تهاتر است و اینکه چنین حقی در صورت ناتوانی دیگری در ایفای تعهد همچنان برقرار باشد. در غیر اینصورت معمولاً این امکان وجود دارد که واحد تجاری به ایفای تعهد ملزم شود، بدون آنکه بتواند به منافع اقتصادی آتی دارایی دست یابد [استانداردهای حسابداری-سازمان حسابرسی- نشریه ۱۶۰-ص۲۱].
متن پیشنهادی گزارشگری مالی شماره ۴ (FRED4) روشن می‌سازد که داراییها و بدهیهایی که واجد شرایط شناخت هستند باید بطور جداگانه در صورتهای مالی آورده شوند نه به صورت خالص (تهاتر شده) .
متن پیشنهادی تنها جایی روش خالص (تهاتر) را مجاز شمرده است که مانده های بدهکار و بستانکار واقعاً داراییها و بدهیهای جداگانه نیستند.
متن پیشنهادی در موارد زیر تهاتر را مجاز شمرده است.
واحد گزارشگر ادعا می‌کند که توانایی تصفیه حساب خالص بدهیها را دارد. برای تشخیص این مورد هیچ حسابی که جزء بدهیهای احتمالی شرکت است نباید در تسویه حساب خالص لحاظ شود (مگر اینکه رویدادهای احتمالی در تاریخ ترازنامه به وقوع پیوسته باشد). برای مثال حق یک بانک برای اینکه فشار بیاورد برای تسویه حساب یک وام پرداختی به مشتری و ودیعه‌ای که مشتری نزد بانک دارد و با احتمال اینکه مشتری از شرایط وام تخلف کند، در این مورد بانک نباید ودیعه و وام را در ترازنامه خود تهاتر کند مگر اینکه شرایط وام در تاریخ ترازنامه نقض شده باشد.
واحد گزارشگر با اطمینان توانایی تسویه حساب نهایی داشته باشد، این با اهمیت است که هیچ امکانی وجود نداشته باشد که شرکت تحت فشار قرار گیرد تا منافع اقتصادی را به گروهی منتقل کند در حالیکه از دسترسی به منافع اقتصادی خودش ناتوان باشد.
واحد گزارشگر نباید ریسک با اهمیتی را که مرتبط باشد با مبالغ ناخالص تحمل کند. بنابراین لازم است که اقلام از یک نوع باشند، بنابراین تغییرات در مقدار منافعی که در جریان است از طرف یکی بازتابی باشد از تغییرات در مقدار منافع در جریان دیگری.
۲-۳-۵ نحوه ارائه اقلام مرتبط با هم^[۳۴]
متن پیشنهادی گزارشگری مالی شماره ۴ (FRED4) ایده جدیدی را ارائه کرده است که در پیش نویسهای قبلی توصیه نشده بود. این ایده تحت عنوان نحوه ارائه اقلام مرتبط با هم بدین معنی که در جایی که یک دارایی کلاً از تامین مالی بوجود می‌آید، قلم مزبور در ترازنامه به عنوان رقم کاهنده دارائی که به آن مربوط است نشان داده شود، بجای اینکه در بخش بدهیهای ترازنامه بیاید، مشروط بر اینکه ضوابط قانع کننده ای فراهم باشد.
در واقع سوال این است که چطور این داراییها و بدهیها در ترازنامه نشان داده می‌شود؟ بنابراین، آن مشابه قطع شناخت اقلام نیست، متن پیشنهادی گزارشگری مالی شماره ۴ (FRED4) تصریح می‌کند که مفهوم نحوه ارائه اقلام مرتبط با هم، نشان دادن آن مزایا و مخاطرات با اهمیت حفظ شده در ارتباط با دارائیهاست و اینکه ادعای تامین کننده منابع مالی تنها به وجوهات نقدی ایجاد شده توسط آن محدود شده است چرا که آن مبالغ ناخالص دارائی را نشان می‌دهد که از منافع آن دارائی در شرکت باقی مانده است.
متن پیشنهادی بیان می کند که نحوه ارائه اقلام مرتبط با هم هنگامی باید مورد استفاده قرار گیرد که یک دارائی که از تامین مالی بوجود آمده است شرایط زیر را داشته باشد.
بازپرداخت تامین مالی تنها از عواید ایجاد شده بوسیله آن قلم خاص که تامین مالی شده است، صورت گیرد.
واحد تجاری تعهدی مبنی بر حفط آن قلم برای بازپرداخت تامین مالی یا باز خرید آن در هر زمان نداشته باشد.
بخش دوم روشن می‌کند که ماهیت استقراض دارائی تامین مالی شده برای توجیه نحوه ارائه ارتباط اقلام کافی نیست شرکت باید با اختصاص دادن آن دارایی‌ها برای بازپرداخت وامها از کنترلش روی دارایی ها صرفنظر کند.
۲-۳-۶ معاملات مرتبط^[۳۵]
بعضی وقتها ارزیابی ارتباط معاملات پیچیده و به هم فشرده که فقط در یک معامله منفرد نیست، مشکل است. متن پیشنهادی گزارشگری مالی شماره ۴ (FRED4) بیان می کند که لازم است بجای پرداختن به حسابداری برای هر معامله بطور جداگانه مفاد و ماهیت همه معاملات تعیین شود. این ضروری است که این گونه معاملات از دیدگاه نتایج احتمالی بوسیله مورد ملاحظه قرار دادن انگیزه همه بخشهای معامله و سناریوهایی که طرفین معامله کننده ممکن است در مورد آنها توافق کرده باشند، مورد توجه قرار گیرند. به نظر می رسد این تنها راهیست برای اینکه حقیقت انگیزه و نتایج این توافقات و ترتیبات شناسایی شود.
گفتار سوم:
۲-۴ چارچوب گزارشات مالی
کمیسیون بورس اوراق بهادار (SEC) ^[۳۶] مسئولیتهایی تحت قوانین اوراق بهادار بر عهده دارد تا طبق آن استانداردهای قابل قبولی برای فراهم آوردن صورتهای مالی تعیین کند. بدین منظور کمیسیون این ماموریت را به هیئت تدوین استانداردهای حسابداری مالی (FASB) ^[۳۷] واگذار کرد. هیئت تدوین استانداردهای حسابداری مالی، استانداردهای حسابداری، در بسیاری از حوزه ها را انتشار داده است و هم چنین یک چارچوب مفهومی برای حسابداری و گزارشگری مالی خلق کرده است که در وضع استانداردهای حسابداری از آن استفاده می کند. این چارچوب اهداف گزارشگری مالی را مشخص می‌کند که قرار است اطلاعات مفیدی برای سرمایه گذاران و اعتباردهندگان در فرایند تصمیم گیری آنها فراهم کند.
اصولاً گزارشات مالی شامل چهار بخش عمده می باشد:

۲- ۲- ۶- مولفه های نوآوری سازمانی:
۲- ۲- ۶- ۱- نوآوری تولیدی:
نوآوری تولیدی فراهم کننده ابزاری برای تولید است (اوجاسالو^[۳۷]، ۲۰۰۸) که به توسعه و ارائه تولیدات و خدمات جدید و بهبود یافته اشاره دارد. در واقع می توان گفت که منظور از نوآوری تولیدی این است که تا چه حد سازمان در ارائه خدمات جدید، اختصاص منابع مالی به تحقیق و توسعه و مواردی از این قبیل پیشتاز است. شاخص های کلیدی سنجش این بعد عبارتند از:

1. 1. پیشتاز بودن در ارائه خدمات (تولیدات جدید)

1. 1. تلاش برای توسعه خدمات (تولیدات) جدید در قالب آموزش افراد و تیم ها در سازمان

1. 1. توسعه کالا (خدمات) برای گروه های جدیدی از مشتریان (چوپانی، ۱۳۹۰)

۲- ۲- ۶- ۲- نوآوری فرایندی:
نوآوری فرایندی ابزاری را در جهت حفظ و بهبود کیفیت و صرفه جویی هزینه ها فراهم می کند )جیمنز- جیمنز و همکاران، ۲۰۰۸) و در برگیرنده اتخاذ روش های جدید یا بهبود یافته تولید، توزیع یا تحویل خدمت است. در واقع منظور از نوآوری فرایندی این است که تا چه میزان سازمان تکنولوژی های جدید را به کار می گیرد و روش های جدید انجام کار را به بوته آزمایش می گذارد. شاخص های کلیدی سنجش این بعد عبارتند از:

1. 1. تغییر در فرایند تولید یا خدمات

1. 1. جستجوی راه ها وروش های جدید برای انجام امور

1. 1. پیشتاز بودن در ارائه راه ها وروش های جدید تولید ( چوپانی، ۱۳۹۰)

۲- ۲- ۶- ۳- نوآوری اداری:
نوآوری اداری به رویه ها، سیاست ها و اشکال سازمانی جدید اشاره دارد (جیمنز- جیمنز^[۳۸]، ۲۰۰۸) و شامل تغییراتی است که سیاست ها، تخصیص منابع و دیگر فاکتورهای مرتبط با ساختار اجتماعی سازمان را تحت تأثیر قرار می دهد (دفت^[۳۹]، ۱۹۸۷). در واقع منظور از نوآوری اداری این است که تا چه میزان مدیران سازمان از سیستم های نوین مدیریتی و … در اداره کردن استفاده می کنند. شاخص های کلیدی سنجش این بعد عبارتند از:

1. 1. جستجوی سیستم های اداری جدید (مانند سیستم های جذب، استخدام و… )

1. 1. پیشتاز بودن در ارائه سیستم های اداری جدید

1. 1. به کارگیری سیستم های اداری جدید

1. 1. ایجاد ساختارها و روابط درون سازمانی جدید (چوپانی، ۱۳۹۰)

شکل ۲- ۲: مولفه های نوآوری سازمانی (چوپانی و همکاران، ۱۳۹۱)
۲- ۲- ۷- ابعاد نوآوری:
محققان و صاحبنظران برای نوآوری ابعاد مختلفی را برشمرده اند که در ذیل به آن ها می پردازیم:
دفت (۱۹۹۴) یک مدل دو هسته ای برای نوآوری پیشنهاد می کند. این دو هسته عبارتند از:

1. 1. نوآوری تکنولوژیکی

1. 1. نوآوری اداری

کوپر (۱۹۹۸) برای نوآوری یک مدل چند بعدی ذکر کرده است که این ابعاد عبارتند از:

1. 1. نوآوری رادیکال در مقابل نوآوری تدریجی

1. 1. نوآوری تکنولوژیکی در مقابل نوآوری اداری

1. 1. نوآوری تولیدی در مقابل نوآوری فرآیندی

جان سه نوع نوآوری را تمیز می دهد:

1. 1. نوآوری تولیدی

1. 1. نوآوری فرآیندی

1. 1. نوآوری بازاری

نوآوری تولیدی: فراهم کننده ابزاری برای تولید است.
نوآوری فرآیندی: ابزاری را در جهت حفظ و بهبود کیفیت و صرفه جویی هزینه ها فراهم می کند.
نوآوری بازاری: با آمیزش بازارهای هدف و اینکه چگونه به بازارهای منتخب به بهترین شکل خدمات ارائه شود در ارتباط است، هدفش شناسایی بازارهای جدید یا بالقوه بهتر، و شناسایی راه های جدید و بهتر برای سرویس دهی به بازار های هدف است (اوجاسالو، ۲۰۰۸).
همچنین نوآوری را به دو نوع تقسیم می کنند:

۰٫۰
۰٫۰
۰٫۰
۱٫۵

۰٫۰
۲۸٫۹
۱۲٫۸
۷٫۱
۲٫۹

۰٫۰
۰٫۰
۴٫۲
۰٫۰
۰٫۰

۸
۴۵
۴۷
۴۲
۶۸

*معنی دار در سطح ۰٫۰۵< P.

• نگرش زنان در مورد ارزش فرزند :

جدول ۵-۹، نگرش زنان دو گروه مذهبی را در مورد ارزش فرزند نشان می دهد. در پژوهش حاضر از گویه های که در ذیل آمده برای سنجش نگرش زنان در مورد ارزش فرزند استفاده شده است:

• والدین باید فرزند زیادی داشته باشند تا در پیری عصای پیری آنها باشند.

• داشتن فرزند زیاد به درآمد خانواده کمک می کند.

• هر چه تعداد فرزندان زیاد باشد به تحصیلات و تربیت آنها لطمه وارد می شود.

• تعداد فرزندان زیاد وابستگی زن وشوهر را افزایش می دهد.

• جلوگیری از بارداری دخالت در کار خداوند است.

• با فرزندان زیاد والدین احساس می کنند بعد از مرگشان زنده اند.

گویه های انتخاب شده ارزشهای سنتی و مدرن داشتن فرزند را نشان می دهد. موافقت و مخالفت با گویه شماره ۳ نگرش مدرن زنان به باروری را نشان می دهد. و گویه های شماره ۱،۲،۴،۵،۶ نگرش سنتی به باروری را نشان می دهد. زنان شیعه نسبت به زنان اهل سنت بیشتر با گویه هایی که نگرش سنتی را می سنجد مخالفت می کنند. در مورد گویه شماره یک، از ۱۴۷ نفر زن شیعه، ۶۰درصد مخالف و ۳۴٫۱ درصد موافق بوده اند. در حالی که از ۱۵۵ نفر زن اهل سنت، ۴۰ درصد مخالف و ۷۰ درصد موافق این گویه بوده اند.
در مورد گویه شماره دو، از ۱۵۰ نفر زن شیعه، ۵۹درصد مخالف و ۳۶ درصد موافق این گویه بوده اند از طرف دیگر از ۱۵۵ نفر زن اهل سنت ۴۱ درصد مخالف و۶۴ درصد موافق بوده اند. بطورکلی نگرش زنان اهل سنت به باروری و فرزندآوری سنتی تر از زنان شیعه مذهب است. بطور کلی می توان چنین بیان کرد که اکثریت زنان اهل سنت با گویه هایی که نگرش سنتی نسبت به باروری را نشان می دهند نظر موافق دارند. اما با نگاه به درصد موافقت زنان اهل سنت با گویه شماره سه، این نتیجه حاصل می شود که در این گویه اکثریت زنان اهل سنت نظری موافق دارند. اما در مورد زنان شیعه، علاوه بر مخالفت با گویه هایی که نگرش سنتی را می سنجند در مورد گویه شماره سه نیز نظری موافق ندارند.
جدول ۵-۹، دیدگاه و نگرش زنان دو گروه مذهبی شیعه و سنی در مورد باروری^[۴۳]*

گویه
مذهب

گویه۱
فرزندان عصای پیری والدین اند

گویه۲
فرزندان به درامد خانه کمک می کنند

گویه۳

شکل(۱-۴) الف) سرریز آب از آب‌گیر چپ به آب‌گیر راست و ساخته شدن یک سد کوتاه ب) نتیجه نهایی الگوریتم آب‌پخشان [۲]
با ادامه بالا آمدن آب، سرانجام از یک آب‌گیر آب‌ریز به آب‌گیر دیگری سرازیر می‌شود. اولین نشانه این حالت، در شکل(۱-۴) (الف) آمده است در این‌جا، آب از آب‌گیر چپ به آب‌گیر راست سرریز می‌کند و یک سد کوتاه (ازیک پیکسل) ساخته می‌شود. این شکل سد طویل‌تری را بین دو آب‌گیر آب‌ریز و سد دیگری در بخش بالایی آب‌گیر راست نشان می‌دهد. سد دومی برای جلوگیری از ادغام آب از آن آب‌گیر به‌کار می‌رود، به طوری که آب ناشی از ناحیه‌ها متناظر با پس‌زمینه است این فرایند ادامه می‌یابد تا به حداکثر سطح جریان برسد (متناظر با بزرگ‌ترین مقدار شدت روشنایی در تصویر). سدهای نهایی متناظر با خطوط آب‌پخشان هستند که نتیجه بخش‌بندی مطلوب هستند. به این خاصیت مهم توجه کنید که خطوط آب‌پخشان، مسیرهای متصلی را می‌سازند، لذا مرزهای متصلی بین ناحیه‌ها به وجود می‌آید. یکی از کاربردهای اصلی بخش‌بندی آب‌پخشان، استخراج اشیای تقریبا یک‌نواخت از پس‌زمینه است. ناحیه‌هایی که با تغییرات کوچکی در شدت روشنایی مشخص شدند، مقادیرگرادیان کوچکی دارند.

۱-۲-۵-بخش‌بندی بر اساس نظریه گراف^[۱۲]
سازگاری هزینه محاسباتی الگوریتم‌های مبتنی بر گراف با قدرت کامپیوتر‌های امروزی سبب شده است تا استفاده از نظریه گراف در کاربردهای مختلفی از پردازش تصویر نظیر پردازش و آنالیز تصاویر دو و سه‌بعدی، شناسایی و تشخیص هویت در سیستم‌های بیومتریک^[۱۳] و همچنین بخش‌بندی و دسته‌بندی تصاویر پزشکی کاربرد فراوانی داشته باشد.
در ادامه پس از بیان تعاریف لازم یکی از روش‌های اولیه بخش‌بندی تصویر توسط نظریه گراف ارائه می‌شود [۴].
تعریف۱) یک گراف ساده G با n راس و m یال متشکل از مجموعه راس‌هایV (G) = {,,..,} و مجموعه‌ی E (G) = {,,..,} است که در آن هر یال به صورت یک زوج نامرتب از راس‌ها بیان می‌شود.
تعریف ۲) گراف ساده^[۱۴] و گراف وزن‌دار^[۱۵]، گرافی است که به هر یال آن یک برچسب (وزن) نسبت داده شده‌است.
تعریف ۳) گراف ساده G، هم‌بند^[۱۶] است اگر به‌ازای هر جفت گره‌ی دلخواه یک مسیر بین آنها وجود داشته باشد.
تعریف ۴) درخت T، گراف هم‌بندی است که در آن مسیر بسته وجود ندارد.
تعریف ۵) درخت فراگیر^[۱۷] متناظر با گراف هم‌بند G، درختی است که شامل همه گره‌های G بوده و یال‌های آن زیرمجموعه یال‌های G باشد.
تعریف ۶) درخت فراگیر کمینه برای گراف هم‌بند G، درخت فراگیری است که مجموع وزن‌های نسبت داده شده به یال‌های آن، کمتر از این حاصل جمع در مورد سایر درخت‌های فراگیر ممکن برای گراف G باشد.
در الگوریتم‌های پردازش تصویر که بر پایه نظریه گراف استوارند، ابتدا تصویر ورودی به یک گراف وزن‌دار تبدیل می‌شود [۵]. به‌این ترتیب که هر پیکسل از تصویر به یک گره در گراف تبدیل شده و وجود و عدم وجود یال بین این دو گره‌ها در تصویر، مشخص می‌شود. این همسایگی می‌تواند به صورت همسایگی چهار^[۱۸] و یا همسایگی هشت^[۱۹] در نظر گرفته شود. وزن هر یال نیز، بر اساس نوع کاربرد و خصوصیات تصویر تعیین شده و معمولا برابر با قدر مطلق تفاضل بین سطوح روشنایی دو پیکسل متناظر با گره‌های انتهایی هر یال در نظر گرفته می‌شود. بنابراین یک تصویر دو‌بعدی توسط گراف ساده و وزن‌دار G (V,E) مشخص می‌شود که در آن پیکسل‌های v به گره‌های گراف نگاشته شده و پیکسل‌های مجاور () را می‌سازند.
یکی از اولین و ساده‌ترین روش‌های بخش‌بندی تصویر با بهره گرفتن از نظریه گراف بر پایه استفاده از درخت فراگیر کمینه است [۵]. درخت فراگیر کمینه متناظر با گراف وزن‌دار یک تصویر به‌دلیل شباهت سطوح روشنایی پیکسل‌های آن ناحیه دارای وزن‌های کوچکی خواهد بود، ولی در محل‌های بین دو ناحیه‌ی مجاور از تصویر دارای یال‌هایی با وزن بزرگتر خواهد بود. هر چقدر تفاوت سطوح روشنایی دو پیکسل انتهایی یک یال بیشتر باشد وزن آن یال نیز بزرگتر خواهد بود. بنابراین با حذف K عدد از بزرگترین یال‌ها در درخت فراگیر کمینه، گراف حاصل به K درخت مجزا تقسیم‌بندی می‌شود که در هر درخت، هر گره شباهت بیشتر به گره‌های مجاور خود و شباهت کمتری نسبت به گره‌های مجاورش در سایر درخت‌ها دارد. بنابراین با توجه به پیکسل‌های تشکیل‌دهنده هر درخت، تصویر دو بعدی ورودی به K ناحیه مستقل بخش‌بندی می‌شود. استفاده از این روش برای بخش‌بندی تصاویری مناسب است که بدون نویز هستند و ناحیه‌های تشکیل دهنده آن دارای اختلاف شدت روشنایی قابل قبولی باشند.
۱-۲-۶-خوشه‌بندی فازی^[۲۰]
در روش‌های سنتی خوشه‌بندی، افرازهایی تولید می‌شود که در هر یک از آنها، هر الگو فقط و فقط به یک خوشه تعلق دارد [۶]. این افراز‌‌‌بندی را خوشه‌بندی سخت می‌نامند. در خوشه‌بندی فازی، مفهوم تعلق هر نمونه به تمام خوشه‌ها با بهره گرفتن از تابع عضویت مطرح می‌شود. نتیجه الگوریتم‌های فازی یک خوشه‌بندی است نه یک افراز. در خوشه‌بندی فازی هر خوشه یک مجموعه فازی از تمام نمونه‌ها است. در زیر یک الگوریتم کلی از خوشه‌بندی فازی ارائه شده‌است:

1. 1. k خوشه تصادفی انتخاب می‌شود.

1. 1. ماتریس عضویت U با اندازه NK ساخته می‌شود. هر آرایه از این ماتریس نمایانگر درجه عضویت نمونه به خوشه است.

1. 1. با بهره گرفتن از ماتریس U مقدار تابع هدف برای هر خوشه محاسبه می‌شود. برای کاهش مقدار رابطه فوق مجددا نمونه‌ها را به خوشه‌ها انتساب داده و ماتریس U بروز رسانی می‌شود:

1. 1. تا زمانی‌که آرایه‌های U تغییرات زیادی نکنند مرحله ۳ تکرار می‌شود.

۱-۲-۷-ماتریس هم رخداد
هارلیک^[۲۱]، ماتریس هم رخداد^[۲۲] را برای بررسی ساختار بافت‌های مختلف ویژگی‌هایی را بر‌اساس ماتریس هم‌جواری پیشنهاد کرد که از موفق‌ترین روش‌های بررسی خواص بافت‌های مختلف است [۷]. در این روش ابتدا ماتریس‌های هم‌رخداد برای فواصل و جهت‌های مختلف محاسبه می‌شوند و سپس برای هر یک از ماتریس‌ها تعدادی ویژگی محاسبه می‌شود. در این شیوه تصویر به یک ماتریس دو بعدی تبدیل می‌شود که هر درایه آن با احتمال قرار گرفتن شدت روشنایی (i,j)، در همسایگی به فاصله d و زاویه‌ای به اندازه بیان می‌شود. در نهایت با بهره گرفتن از توابعی که بر این ماتریس تعریف شده‌است، مشخصه‌هایی استخراج شده و با مقایسه آنها کلاس‌بندی انجام می‌شود. با بهره گرفتن از ماتریس هم‌رخداد، ما می‌توانیم ویژگی‌های مختلف از جمله احتمالات، آنتروپی، انرژی، واریانس، گشتاور معکوس و غیره را استخراج کنیم.
۱-۲-۸- کلاس‌بندی ماشین بردار پشتیبان^[۲۳]
ماشین بردار پشتیبان در واقع یک طبقه‌بندی‌کننده دودویی است که دو کلاس را با بهره گرفتن از یک مرز خطی از هم جدا می‌کند. در این روش با بهره گرفتن از تمامی باند‌ها و یک الگوریتم بهینه‌سازی، نمونه‌هایی که مرزهای کلاس‌ها را تشکیل می‌دهند به‌دست می‌آیند [۸]. این نمونه‌ها را بردارهای پشتیبان گویند. تعدادی از نقاط آموزشی که کم‌ترین فاصله تا مرز تصمیم‌گیری را دارند می‌توانند به‌عنوان زیر مجموعه‌ای برای تعریف مرزهای تصمیم‌گیری و به‌عنوان بردار پشتیبان در نظر گرفته ‌شوند. فرض کنید داده‌ها از دو کلاس تشکیل شده و کلاس‌ها در مجموع دارای، (i=1,..,L) نقطه آموزشی باشند که یک بردار است. این دو کلاس با برچسب زده می‌شوند. برای محاسبه مرز تصمیم‌گیری دو کلاس کاملا جدا از هم، از روش حاشیه بهینه استفاده می‌شود. در این روش مرز خطی بین دو کلاس به‌گونه‌ای محاسبه می‌شود که تمام نمونه‌های کلاس ۱+ در یک طرف مرز و تمام نمونه‌های کلاس ۱- در طرف دیگر مرز واقع شوند.
مرز تصمیم‌گیری باید به‌گونه‌ای باشد که فاصله نزدیک‌ترین نمونه‌های آموزشی هر دو کلاس از یک‌دیگر در راستای عمود بر مرز تصمیم‌گیری تا جایی که ممکن است حداکثر شود. یک مرز تصمیم‌گیری خطی را در حالت کلی می‌توان به‌صورت زیر نوشت:
(۱-۷) w. x +b =۰
x یک نقطه روی مرز تصمیم‌گیری و wیک بردارn بعدی عمود بر مرز تصمیم‌گیری است. فاصله مبدأ تا مرز تصمیم‌گیری و w. x بیانگر ضرب داخلی دو بردار x و w است. از آنجا که با ضرب یک ثابت در دو طرف باز هم تساوی برقرار خواهد بود، برای تعریف یکتای مقدار w و b شرایط زیر بر روی آنها اعمال می‌شود.

اولین مرحله برای محاسبه مرز تصمیم‌گیری بهینه، پیدا کردن نزدیک‌ترین نمونه‌های آموزشی دو کلاس است. در مرحله بعد فاصله آن نقاط از هم در راستای عمود بر مرزهایی که دو کلاس را به‌طورکامل جدا می‌کنند محاسبه می‌شود. مرز تصمیم‌گیری بهینه، مرزی است که حداکثر حاشیه را داشته باشد. مرز تصمیم‌گیری بهینه با حل مسئله بهینه‌سازی زیر محاسبه می‌شود:
max min
W,b i=1,…,L
(۱-۹)
با انجام یک‌سری عملیات ریاضی، رابطه بالا به رابطه زیر تبدیل می‌شود.
(۱-۱۰)
حل کردن مسئله بهینه‌سازی کار مشکلی است. برای ساده‌تر کردن آن با بهره گرفتن از روش ضرایب نامعین لاگرانژ این مسئله بهینه‌سازی را می‌توان به فرم زیر تبدیل کرد که ها ضرایب لاگرانژ می‌باشند.

و یا تضرع را در آیه(وَلَقَدْ أَخَذْنَاهُم بِالْعَذَابِ فَمَا اسْتَکَانُوا لِرَبِّهِمْ وَمَا یَتَضَرَّعُونَ)^[۳۰۱] «و به راستى ایشان را به عذاب گرفتار کردیم و [لى‏] نسبت به پروردگارشان فروتنى نکردند و به زارى درنیامدند.» به معنای دست برداشتن یا بلند کردن دست در نماز دانسته و به حدیثی از امام صادق۷^[۳۰۲]در این باره استناد می کند.^[۳۰۳]
وی همچنین در آیه (التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاکِعُونَ السَّاجِدونَ)« [آن مؤمنان] همان توبه‏کنندگان، پرستندگان، سپاس گزاران، روزه‏داران، رکوع‏کنندگان، سجده کنندگان »^[۳۰۴]،(سائِحُونَ) را با استناد به روایت پیامبر۹^[۳۰۵]، روزه داران معنا کرده است.^[۳۰۶]
ملا فتح الله همچنین در ذکر معنای (الصمد) در آیه(اللَّهُ الصَّمَدُ)^[۳۰۷] «خداى صمد»، به روایات منقول از امام رضا۷و امام محمد باقر۷و امام سجاد۷اشاره می کند.^[۳۰۸]
۴-۳- توجه به فرهنگ عامه مردم عصر نزول(اشعار و متون عرب معاصر نزول)
هر چند استعمال واژه ای در عصر نزول تعیین کننده مراد و مقصود از قرآن نیست ولی به دلیل نزدیکی عرب های آن زمان به عصر نزول، سخنان آنان در فهم معانی واژه ها در عصر نزول موثر است.
ملا فتح الله کاشانی نیز همانند سایر مفسّران از شعر عرب به عنوان یکی از مصادر اصلی و منابع لغوی برای مستند سازی توضیح واژه ها، استفاده کرده است و آن ها را به عنوان شاهد و فهم معنای کلمه بیان می کند. به عنوان نمونه در تفسیر آیه(خُلِقَ الْإِنسَانُ مِنْ عَجَلٍ سَأُرِیکُمْ آیَاتِی فَلَا تَسْتَعْجِلُونِ)^[۳۰۹] «انسان از شتاب آفریده شده است. به زودى آیاتم را به شما نشان مى‏دهم. پس [عذاب را] به شتاب از من مخواهید.» طین را به عنوان یکی از معانی (عَجَلٍ) بیان می کند و در تایید این معنا به شعر عرب استناد می کند:

«و النبع ینبت بین الصخر ضاحیه و النخل ینبت بین الماء و العجل»^[۳۱۰]
یعنی چشمه از میان سنگ ها می روید و نخل بین آب و خاک(گل) می روید.
ملا فتح الله در این جا با استناد به شعر عرب این مطلب را یاد آوری می کند که یکی از معانی که برای (عَجَلٍ) آمده است، طین می باشد و با توجه به این، معنای آیه فوق این است که خداوند انسان را از گل آفریده است چنان که در برخی دیگر از آیات نیز به آفریده شدن انسان از گل اشاره کرده است.^[۳۱۱] در هر حال مفسّر در این جا برای بیان معنای واژه به شعر عرب استناد کرده است.
وی همچنین در تفسیر آیه (الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الأَرْضَ فِرَاشًا …)^[۳۱۲] «همان [خدایى] که زمین را براى شما فرشى [گسترده] قرار داد.» یکی از معانی فعل (جَعَلَ) را «طفق و صار» به معنی آغاز کردن، می داند و در این باره به شعر عرب استناد می کند:
«فقد جعلت قلوص بنى سهیل من الاکوار مرتعها قریب»^[۳۱۳]
یعنی ماده شتر جوان بنى سهیل از جایی که به چراگاهش نزدیک است، شروع به چریدن می کند.
همان طور که در ترجمه شعر مشخص است، جعلت در این جا به معنای آغاز کردن است. وی بعد از بیان این معانی برای جعل، آن را در آیه مورد به معنای «صیر» گردانیدن می داند و آیه را براساس این معنی ترجمه می کند: یعنی کسی که زمین را برای شما بساطی گسترده گردانید.
مفسّر در برخی موارد بدون استناد به شعر یا نثر عرب به معنی لفظ در زمان نزول اشاره می کند و لفظ را با توجه به معنای زمان نزول تفسیر می کند به عنوان مثال ذیل تفسیر آیه (وَاذْکُرُواْ اللّهَ فِی أَیَّامٍ مَّعْدُودَاتٍ فَمَن تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ فَلاَ إِثْمَ عَلَیْهِ)^[۳۱۴] «و خدا را در روزهایى معیّن یاد کنید، پس هر کس شتاب کند [و اعمال را] در دو روز [انجام دهد]، گناهى بر او نیست، و هر که تأخیر کند [و اعمال را در سه روز انجام دهد] گناهى بر او نیست.» معنای (إِثْمَ) در جاهلیت را تعجیل بیان می کند و با توجه به این معنا به تفسیر آیه می پردازد و می نویسد که بعضی از متاخران نیز همین معنا را برای اثم در نظر گرفته اند و خداوند متعال در این آیه می فرماید که برای کسی که عجله کند و در دو روز یاد خدا کند، گناهی نیست. وی همچنین با توجه به شرطیه بودن جمله، ثبوت اثم را برای کسی که قبل از این دو روز عجله کند، مستلزم می داند.^[۳۱۵]
خداوند در آیات قبل به تشریع احکام حج تمتع پرداخته است و در این آیه به حاجیان دستور می دهد که بعد از روز دهم ذی الحجه خداوند را یاد کنند، مفسّران با توجه به روایات منظور از ایام معدوده را سه روز بعد از روز دهم ذی الحجه می دانند بنابراین کسی که بخواهد عجله کند در دو روز نخست یعنی یازدهم و دوازدهم ذی الحجه بیتوته کرده و یاد خدا می کند و در روز سیزدهم کوچ می کند.
ملا فتح الله کاشانی با توجه به معنای اثم در عصر نزول این معنا را برای آیه مطرح کرده است که کسی که در ایام معدودات عجله یا تاخیر کند گناهی بر او نیست. اما برخی دیگر از مفسّران به دلیل نبودن هیچ قیدی در آیه اثم را منحصر در عجله یا تاخیر نمی دانند، بلکه آیه را این گونه معنا می کنند که کسی که حج را تمام کرده گناهانش بخشوده شده و گناهی بر او نیست خواه در دو روز عجله کند یا در سه روز تاخیر کند.^[۳۱۶]
۴-۴- استناد به سخنان صحابه و اهل لغت
مفسّر در موارد بسیار زیادی به سخنان صحابه خصوصا ابن عباس در بیان معنای واژگان استناد می کند به عنوان نمونه در آیه (رَبَّنَا افْتَحْ بَیْنَنَا وَبَیْنَ قَوْمِنَا بِالْحَقِّ وَأَنتَ خَیْرُ الْفَاتِحِینَ)^[۳۱۷] «بار پروردگارا، میان ما و قوم ما به حق داورى کن که تو بهترین داورانى» با توجه به قول ابن عباس، واژه «فتح» را به قاضی معنا کرده است^[۳۱۸] و یا در آیه (لَابِثِینَ فِیهَا أَحْقَابًا)^[۳۱۹] «روزگارى دراز در آن درنگ کنند.» واژه احقاب را به دهور یعنی روزگاران دراز معنا کرده است.^[۳۲۰]
گاه نیز مولف به سخن لغت شناسان اشاره می کند و معنای واژه ای را با بهره گرفتن از سخن اهل لغت بیان می کند به عنوان نمونه در مورد معنای واژه (رَمَضَانَ) در آیه(شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ)^[۳۲۱]«ماه رمضان [همان ماه‏] است که در آن، قرآن فرو فرستاده شده است.» به قول خلیل بن احمد اشاره می کند و آن را مشتق از «رمض» که به معنای بارانی که قبل از پاییز می بارد و گرد تابستان را از عالم می شوید، می داند و تسمیه ماه رمضان به این نام را از آن جهت می داند، که این ماه همه گناهان را می شوید.^[۳۲۲]
۴-۵- اشاره به وجود معانی مختلف در لفظ
ملا فتح الله کاشانی در هر جا که لازم می بیند به معانی مختلف واژه اشاره می کند به عنوان مثال وی در ذیل آیه شریفه (… وَأَمَّا الَّذِینَ کَفَرُواْ فَیَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلًا یُضِلُّ بِهِ کَثِیرًا وَیَهْدِی بِهِ کَثِیرًا وَمَا یُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفَاسِقِینَ)^[۳۲۳] «ولى کسانى که به کفر گراییده‏اند مى‏گویند خدا از این مثل چه قصد داشته است [خدا] بسیارى را با آن گمراه و بسیارى را با آن راهنمایى مى‏کند و[لى] جز نافرمانان را با آن گمراه نمى‏کند.» معانی مختلف دو واژه اضلال و هدایت را بیان می کند وی واژه «اضلال» را به معانی امتحان، عذاب و تلبیس می داند و تنها حمل معنی اخیر را برای خداوند جایز نمی داند و از آن جا که اضلال در آیه مورد بحث به خداوند متعال نسبت داده شده است، معنای آیه را با توجه به دو معنای نخست مطرح می کند، مفسّر در ادامه واژه هدایت را به معانی زیادی الطاف، اثابت، حکم، ارشاد، ایجاد علوم ضروری در قلوب بندگان، می داند و سه وجه معنایی اول را مختص مومنان و دو وجه اخیر را شامل جمیع مومنان و کافران می داند، ملا فتح الله برای هر کدام از معانی که در این جا ذکر می کند مستندی از قرآن یا شعر عرب و … می آورد.^[۳۲۴]
وی همچنین در ذیل تفسیر آیه شریفه (تِلْکَ أُمَّهٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا کَسَبَتْ)^[۳۲۵] «آن جماعت را روزگار به سر آمد دستاورد آنان براى آنان.» معانی مختلف واژه (أُمَّهٌ) از جمله جماعت، امام، قامت، استقامت در دین،حین و اهل ملت واحده را بیان می کند و برای هر کدام از این معانی نیز مستندی از آیات قرآن یا شعر عرب می آورد و معنای امت در آیه مورد بحث را جماعت یا گروه می داند.^[۳۲۶]
در آیاتی دیگری نیز ملا فتح الله کاشانی به ذکر معانی مختلف واژگان پرداخته است که از ذکر آن در این جا خودداری می کنیم خواننده محترم می تواند برای اطلاع بیشتر به تفسیر منهج الصادقین مراجعه کند.^[۳۲۷]
۴-۶- شناسایی معنای حقیقی و مجازی و فرق نهادن بین آن ها
مولف تفسیر منهج الصادقین در جاهای مختلفی از تفسیر خود به معنای حقیقی و مجازی اشاره می کند، به عنوان مثال وی ذیل آیه (إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ)^[۳۲۸] «بى‏گمان، کسانى که خدا و پیامبر او را آزار مى‏رسانند، خدا آنان را در دنیا و آخرت لعنت کرده است.» برای ایذاء دو معنای حقیقی و مجازی بیان می کند و می گوید اگر ایذاء بر معنای حقیقی حمل شود که همان اذیت کردن است در حق رسول خدا۹صحیح است و باید در مورد خدای تعالی در معنای مجازی حمل شود یعنی کاری که موجب کراهت خداوند است، انجام می دهند؛ در این حالت لفظ واحد بر دو معنی مختلف حمل شده است که مخالف با مذهب علمای عرب است و یا این که بگوییم مراد ایذاء رسول۹است و ذکر خدا برای تعظیم است و اگر ایذاء بر معنای مجازی حمل شود مراد از ایذاء خدا و رسولش۹ انجام امری است که موجب کراهت آنها باشد خواه مخالفت امر خدا کنند یا به او چیزی نسبت دهند که از آن منزه است یا تکذیب نبوت پیامبر۹کنند، در هر دو صورت خدا و رسولش۹ را اذیت کرده اند؛ ملا فتح الله خود بعد از ذکر معنای مجازی و حقیقی و بیان تفاوت میان آن ها ایذاء در آیه مورد بحث را بر معنای مجازی حمل کرده و آیه را بر اساس آن تفسیر می کند.^[۳۲۹]
مفسّر همچنین ذیل تفسیر آیه (ثُمَّ جَعَلْنَاکُمْ خَلاَئِفَ فِی الأَرْضِ مِن بَعْدِهِم لِنَنظُرَ کَیْفَ تَعْمَلُونَ)^[۳۳۰] «آن گاه شما را پس از آنان در زمین جانشین قرار دادیم تا بنگریم چگونه رفتار مى‏کنید.» در تفسیر (لِنَنظُرَ) به ذکر معنای حقیقی و مجازی آن می پردازد و معنای مجازی را برای نظر کردن خداوند به بندگان ترجیح می دهد؛ چرا که قرینه ای برای ترجیح معنای مجازی وجود دارد و آن اینکه نظر کردن به معنای حقیقی بر حق تعالی روا نیست، چرا که نظر کردن در معنای حقیقی یا به معنای تفکر است و تفکر یکی از وظایف قلب است و به کار بردن آن در این جا درست نیست، و یا به معنای گردانیدن چشم و نگاه کردنِ پروردگار است که مستلزم جسم بودن پروردگار است و آن نیز نادرست است. پس باید نظر در این جا به معنای مجازی که همان علم خداوند است، به کار رفته باشد.^[۳۳۱]
در موارد دیگری نیز ملا فتح الله به معنای حقیقی و مجازی اشاره کرده و با فرق نهادن بین آن ها یکی را بر دیگری ترجیح داده است، خواننده محترم می تواند به متن تفسیر منهج الصادقین مراجعه کند.^[۳۳۲]
۵- نقد و بررسی روش ملا فتح الله در توجه به مفردات
ملا فتح الله کاشانی در توجه به مفردات راه میانه را برگزیده است وی در مقدمه تفسیرش در مورد روش خویش در بررسی لغات و مفردات در تفسیر منهج الصادقین می نویسد: «و در بیان اعراب و لغت بر طریق خیر الامور اوسطها سلوک نماید و بعضى از سخنان ارباب تحقیق را نیز به حیّز تحریر درآورد.^[۳۳۳]»
۵-۱- امتیازات
با کاوش در تفسیر منهج الصادقین روشن می شود که مفسّر از این قاعده در جاهای مختلفی از تفسیر خویش بهره برده و به آن توجه داشته است که مثال های آن را قبلاً یادآور شدیم. در هر حال توجه به این قاعده توسط مفسّر با نقاط قوت و ضعفی همراه بوده است. استناد به آیات، روایات، اشعار عرب و سخنان صحابه و نیز توجه به معانی مختلف در لفظ و شناسایی معنای حقیقی و مجازی و فرق نهادن بین آن ها و همچنین اجتهاد مفسّر در معنای کلمات از نقاط قوت روش تفسیری مفسّر در توجه به مفردات است ولی نقاط ضعف و کاستی هایی نیز در روش وی در زمینه تبیین مفردات به چشم می خورد که به آنها اشاره می شود.
۵-۲- کاستی ها
۵-۲-۱- عدم تبیین همه مفردات
یکی از کاستی هایی که در روش تفسیری منهج الصادقین دیده می شود این است که مفسّر به تبیین همه مفردات نپرداخته است ممکن است برخی از مفردات واضح بوده و نیاز به تبیین نداشته باشد اما تبیین برخی از مفردات که وی به آن نپرداخته است، در تفسیر آیات و روشن شدن معنا و مفهوم آیات موثر بوده است. به عنوان نمونه در تفسیر (یَوْمَ تَمُورُ السَّمَاء مَوْرًا)^[۳۳۴] «روزى که آسمان سخت در تب و تاب افتد.» به تبیین کامل معنای (تَمُورُ) و (مَوْرًا) نپرداخته است و تنها آن را به اضطراب معنا کرده و از آن گذشته است^[۳۳۵] در حالی که در معانی دیگری همچون جریان سریع، انحراف از حرکت مستقیم و اختلاف در حرکت معنا شده است^[۳۳۶] همچنین در آیه (مُتَّکِئِینَ عَلَى رَفْرَفٍ خُضْرٍ وَعَبْقَرِیٍّ حِسَانٍ)^[۳۳۷] «بر بالش سبز و فرش نیکو تکیه زده‏اند.» به تبیین مفردات آن نپرداخته و تنها ترجمه ای برای واژه های (رَفْرَفٍ) و (عَبْقَرِیٍّ) بیان کرده است.^[۳۳۸] حال آن که در کتب لغت برای رفرف معانی متعددی بیان شده است و با توجه به هر کدام از معانی برداشت متفاوتی از آیه فهمیده می شود، در تفسیر آیه (وَأَنَّهُ لَمَّا قَامَ عَبْدُ اللَّهِ یَدْعُوهُ کَادُوا یَکُونُونَ عَلَیْهِ لِبَدًا)^[۳۳۹] «و همین که «بنده خدا» برخاست تا او را بخواند، چیزى نمانده بود که بر سر وى فرو افتند.» به تبیین واژه (لِبَدًا) نپرداخته است^[۳۴۰] حال آن که توجه به معانی مختلف در این لفظ سبب فهم بهتر آیه و روشن شدن مفاد و مقصود آن می شود.^[۳۴۱] البته هر چند این شیوه تفسیری مفسّر یعنی عدم ذکر همه مفردات در تفسیر او به چشم می خورد اما هر چه به انتهای تفسیر نزدیک تر می شویم این روش وی وضوح بیشتری پیدا می کند
۵-۲-۲- سیر نزولی پیدا کردن بیان معانی واژگان
مولف در ابتدای تفسیر سعی کرده که اکثر لغات آیات را مورد بررسی قرار دهد و این مباحث هر چه از اول تفسیر به آخر آن نزدیک می شویم سیر نزولی پیدا می کند مثلاً مفسّر در سوره حمد ذیل(بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ) بحث مفصلی در معنی «اسم» می آورد و نظر اهل لغت را در این باره گویا می شود ولی این شیوه مفسّر تا انتهای تفسیر ادامه نمی یابد و از شدت آن کاسته می شود. به طوری که در برخی موارد خصوصاً در انتهای تفسیر به تبیین مفردات نپرداخته است که در ابتدا به چند مورد آن اشاره شد.
۵-۲-۳- حمل لفظ بر معنای مجازی بدون قرینه صارفه
یکی دیگر از کاستی های روش ملا فتح الله در تبیین مفردات این است که وی در برخی موارد بدون قرینه صارفه لفظ را بر معنای مجازی حمل می کند ولی همان طور که قبلا نیز اشاره شد حمل لفظ بر معنای مجازی زمانی صحیح خواهد بود که قرینه ای ما را از حمل معنای حقیقی باز دارد به عبارت دیگر قرینه صارفه ای از معنای حقیقی در کلام باشد. به عنوان مثال در تفسیر آیه(وَلاَ تَجْعَلُواْ اللّهَ عُرْضَهً لِّأَیْمَانِکُمْ أَن تَبَرُّواْ وَتَتَّقُواْ وَتُصْلِحُواْ بَیْنَ النَّاسِ وَاللّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ)^[۳۴۲] «و خدا را دستاویز سوگندهاى خود قرار مدهید، تا [بدین بهانه‏] از نیکوکارى و پرهیزگارى و سازش دادن میان مردم [باز ایستید]، و خدا شنواى داناست.» واژه (عُرْضَهً) را بر معنای مجازی که حمل کرده و آیه را بر اساس معنای مجازی تفسیر می کند و بیان می کند که (عُرْضَهً) به معنای حاجز و مانع است^[۳۴۳]. با در نظر گرفتن معنای مجازی برای (عُرْضَهً) معنای آیه این گونه خواهد شد که خداوند را مانع و حاجز قسم هایتان قرار ندهید تا به واسطه آن از نیکویی، مروت و احسان و صلاح بین مردم بپرهیزید. به عبارت دیگر سوگند سبب بازداشتن شما از امور فوق شود. بنا براین معنی هرگاه سوگند سبب ترک نیکویی و تقوی و اصلاح شود باطل و مخالفت با آن بدون گناه و وجوب کفاره جایز خواهد بود و عمل به مضمون آن واجب نیست.
ملا فتح الله همین معنای مجازی را برای عرضه ذکر می کند و آیه را بر اساس آن تفسیر می کند. ولی اگر عرضه را به معنای حقیقی حمل کنیم معنای آیه این خواهد شد که نام خداوند را معرض ایمان قرار ندهید؛ به عبارت دیگر به نام خداوند در محقرات و امور غیر ضروری بسیار سوگند نخورید و علت این نهی نیز در ادامه آیه بیان شده است و آن این است که سوگند خوردن اراده نیکویی و تقوی و اصلاح در بین مردم را از شما سلب خواهد کرد و موفق به انجام امور فوق نخواهید شد؛ چرا که سوگند در نظر چنین فردی به سبب تکرار زیاد از ارزش خواهد افتاد و از طرفی چون چنین شخصی از دروغ نیز پروا نخواهد کرد، جامعه برای او منزلتی نخواهد داشت، از این رو وی نمی تواند سبب اصلاح بین مردم شود. از این معنا نهی از کثرت سوگند، هر چند سوگند راست باشد، فهمیده می شود. چنانچه خداوند در آیه ای دیگر نیز همین معنا را اراده کرده است و در آن اطاعت و پیروی از سوگند خورنده را نهی می کند؛(وَلَا تُطِعْ کُلَّ حَلَّافٍ مَّهِینٍ)^[۳۴۴]
از آن جا که در این آیه قرینه صارفه ای برای حمل آیه بر معنای حقیقی وجود ندارد و از طرفی گزینش معنای حقیقی نیز متعذر نیست، بهتر بود مفسّر، آیه را بر اساس معنای حقیقی تفسیر می کرد.
۵-۲-۴- عدم بیان معانی واژگان در زمان نزول
همانگونه که قبلاً نیز بیان شد ملا فتح الله کاشانی معانی برخی واژگان را که در زمان نزول قرآن معنایی خاص داشته و در حال حاضر دچار تحول و تغییرشده اند، ذکر نمی کند در حالی که برخی مفسّران از جمله علامه طباطبایی;به این مهم توجه داشته و در تفسیر گرانسنگ المیزان به این معانی اشاره می کنند.
۵-۲-۶- ذکر معنا بدون مستند
همانطور که قبلا نیز بیان شد برای بیان معانی واژگان باید مستند معتبری ذکر شود؛ زیرا که اولاً ذکر معنا بدون مستند، خطر مبتلا شدن به تفسیر به رای را بیشتر می کند و ثانیاً اگر معنای بدون مستند، صحیح هم باشد، برای اهل تحقیق بی فایده یا کم فایده است و وقتی معنا بدون مستند ذکر شود بررسی صحت و سقم آن معنا میسر نیست و به این جهت یک نقطه ضعف محسوب می شود؛ در تفسیر منهج الصادقین هم مفسّر در برخی موارد معنایی را که برای مفردات بیان می کند مستندی برای آن ذکر نمی کند و این یکی از کاستی های روش وی در پرداختن به معنای مفردات است. به عنوان نمونه مولف منهج الصادقین در ذیل تفسیر آیه (ذَلِکَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسِینَ وَرُهْبَانًا وَأَنَّهُمْ لاَ یَسْتَکْبِرُونَ)^[۳۴۵] «زیرا برخى از آنان دانشمندان و رهبانانى‏اند که تکبر نمى‏ورزند.» واژه (قِسِّیسِینَ) را مشتق از قس و به معنای «نشر حدیث» و (رُهْبَانًا) را مشتق از رهبه و به معنای خشیت می داند، ولی هیچ مستندی برای این معانی بیان نمی کند.^[۳۴۶]
۵-۲-۷- عدم توجه کافی به روایات معصومان:
همانطور که قبلا نیز بیان شد روایات نقل شده از معصومان:یکی از منابع مهم در تبیین معنای واژگان است و با وجود احادیث و روایات معتبری که در منابع شیعی از معصومان:نقل شده است ملا فتح الله کاشانی در برخی موارد در بیان معانی واژگان به روایات معصومان:توجه نکرده است و شایسته بود که مفسّر شیعی همچون این بزرگوار که خود را مقید به پیروی از ائمه و معصومان:می داند، در تبیین مفردات قرآن بیشتر به سخنان معصومان:توجه کند. برای نمونه ملا فتح الله در تفسیر (وَکُلَّ شَیْءٍ أحْصَیْنَاهُ فِی إِمَامٍ مُبِینٍ)^[۳۴۷] «و هر چیزى را در کارنامه‏اى روشن برشمرده‏ایم»، (إِمَامٍ مُبِینٍ) را به لوح محفوظ معنا کرده و می گوید برخی آن را به صحیفه های اعمال معنا کرده اند، ولی به روایاتی که آن را به امیر المومنین علی۷تفسیر کرده اند^[۳۴۸] توجه نکرده است و بر اثر آن از معنایی که در روایات برای این کلمه بیان شده و با معنای حقیقی «امام» نیز مناسب تر است، یاد نکرده است.^[۳۴۹] شاید گفته شود امیر المومنین علی۷تاویل و مصداق باطنی آیه است و به تبیین مفردات ارتباطی ندارد، در جواب می گوییم که با توجه به این که کلمه امام در عرف و لغت عرب به معنای پیشواست و این معنا با این که مراد از (إِمَامٍ مُبِینٍ) آن حضرت۷باشد، کاملا مناسب است و سبب می شود که این واژه بر معنای حقیقی حمل شود و بر لوح محفوظ و صحیفه اعمال که معنای حقیقی نیست، تفسیر نشود.
فصل پنجم: توجه به قاعده در نظر گرفتن ادبیات عرب در فهم و تفسیر قرآن
براى فهم و درک هر زبان، باید قواعد ادبى مربوط به آن زبان را فراگرفت؛ خصوصاً در موردى که زبان مزبور حاوى نکات دقیق ادبى باشد. با توجه به جایگاه ویژه قرآن در میان متون ادبی و همچنین اعجاز ادبی آن، بى‏شکّ، ما براى درک مفاهیم و مقاصد آن احتیاج بیشترى به دانستن اطّلاعات کافى از علوم و قواعد زبان عربى و دقایق فصاحت و بلاغت آن خواهیم داشت.
ادبیات عرب، شامل صرف، نحو، معانى، بیان، بدیع و لغت است. مفسّر بدون تسلط بر این علوم نمی تواند به تفسیر قرآن بپردازد چرا که قرآن به زبان عربی نازل شده است. خداوند متعال در قرآن به این موضوع در جاهای مختلفی اشاره می کند از جمله: (إِنَّا أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا)^[۳۵۰] «ما آن را قرآنى عربى نازل کردیم.» و (بِلِسانٍ عَرَبِیٍّ مُبینٍ)^[۳۵۱] «به زبان عربى روشن» و آیات دیگر.
در این فصل به لغت و معانی و بیان و بدیع از علوم ادبی نمی پردازیم و تنها توجه به صرف و نحو را در تفسیر منهج الصادقین بررسی می کنیم.
۱- ادله اهمیت توجه به ادبیات عرب در تفسیر قرآن
نقش دانش ادبیات عرب (صرف، نحو، معانى، بیان، بدیع) در تفسیر بر کسی پوشیده نیست آیات، روایات و سخنان مفسّران بزرگ در این زمینه گویای همین واقعیت است. در ادامه به نقل ادله ای در باب اهمیت توجه به این قاعده می پردازیم.
۱-۱- آیات قرآن کریم