در مطالعه‌ای تحت عنوان “بررسی کارکرد آموزش برکاهش تلفات و ضایعات در واحدهای پرورش جوجه گوشتی استان فارس: ارائه الگوی آموزشی” شاه ولی و رحیمی (۱۳۸۵) نشان دادند که آموزش‌ها در جهت کاستن تلفات حیوانی و ضایعات خوراکی و همچنین کاهش قیمت تمام شده یک کیلو گرم وزن مرغ تولیدی کارکرد مؤثری بر واحدهای مورد مطالعه در قبل و بعد از آموزش و نسبت به گروه شاهد داشته است. روش های آموزشی پیشنهادی شامل کلاس آموزشی، کارگاه آموزشی، فیلم آموزشی، بحث گروهی و بازدید علمی بود.
آموزش برخی جنبه‌های بهداشتی نظیر آموزش روش های مناسب از بین بردن جوجه های تلف شده نظیر سوزاندن، دفن کردن، تخمیر (کمپوست) کردن، تصفیه و پالایش لاشه های تلف شده و احداث حوضچه ورودی با طول ۵ متر و پهنای ۴ متر، عمق مناسب و شیب ملایم از طرفین حوضچه و اضافه کردن منظم مواد ضد عفونی با غلظت مؤثر به آن، از تلفات حیوانی در مرغداری ها کاسته است. رعایت این نوع جنبه‌های بهداشتی به منظور کاستن تلفات حیوانی در منابع مختلف گزارش شده است (ریتز، ۲۰۰۴) و آموزش سن فروش مرغ در شرایط متعارف که بین ۴۰ تا ۴۵ روز پرورش (متوسط ۴۲ روز) است و می‌تواند قیمت تمام شده مرغ تولیدی را با اهداف اقتصادی واحد مرغداری هماهنگ کند (تابلر و همکاران، ۲۰۰۴)، مؤثر واقع گردید.
در فعالیت های تولیدی مرغداری‌ها، ممکن است همه امکانات بکار گرفته شوند ولی همچنان تلفات حیوانی و ضایعات خوراکی وجود داشته باشند، لذا برای جلوگیری از آنها می بایست دانش و مهارت مدیران آنها، در راستای کاستن تلفات و ضایعات افزایش یابد و این کار از نقش های اساسی آموزشهای ترویجی است که می‌باید مرغداران را در این امر یاری کند (مک دونالد و هیرل، ۱۳۷۶).

یافته‌ها نشان داد که اجرای آموزش توانسته است مدیران شرکت کننده در آموزش‌ها را با مدیریت صحیح خوراک و خوراک دادن آشنا سازد. برای مثال, آموزش تهیه خوراک به شکل پلت شده برتری خود را نسبت به شکل آردی با بهبود ضریب تبدیل خوراک، دریافت یکنواخت انرژی و مواد مغذی، مصرف بیشتر خوراک، کاهش گرد وغبار و ریخت و پاش خوراک، جلوگیری از جداسازی ذرات توسط جوجه ها و بالاخره خوشخوراکی و توزیع آسان تر خوراک در سالنها باعث شود و بدین وسیله ضایعات خوراکی را در مرغداری آنها کاهش دهد. لزوم این جنبه از مدیریت به منظور کاستن تلفات و خوراک توسط افراد مختلف نظیر زهری (۱۳۵۲)، بنی اسدی (۱۳۷۶)، بخشی‌زاده (۱۳۷۶)، اسفاری (۱۳۷۳)، زهری (۱۳۷۲)، بی یر (۲۰۰۵) و اسکینر-نوبل (۲۰۰۲) نیز یادآوری شده است.
مطلع شدن مدیران از چگونگی یک عملکرد خوب یا استانداردهای سنجش عملکرد خویش، از جمله راه کارهای بهبود واحدهای تولیدی است (خاکی، ۱۳۷۵). نتایج اجرای دوره آموزشی نشان داد که مطلع کردن مدیران از میزان استاندارد بین المللی تلفات حیوانی که در هر دوره پرورش تا ۵ درصد است (فیرچیلد، ۲۰۰۵) آنان را در کاستن تلفات حیوانی کمک نماید.
اجرای آموزش همچنین توانسته است مدیران را با برنامه ریزی صحیح آماده سازی سالن و استفاده از مواد مناسب بستر که عمق آن باید ۸ تا ۱۰ سانتیمتر باشد آشنا سازد تا به خوبی رطوبت را جذب کند، زمینه را برای جوجه ریزی به موقع و تعداد دفعات جوجه ریزی در سال فراهم سازد (ساندر و لایسی، ۱۹۹۹).
پیرامون سیستم‌های سنتی آموزشهایی مبنی بر اینکه ارتفاع خوراک دردانخوری ها می باید یک دوم تا سه چهارم عمق دانخوری باشد و ارتفاع آنها با اندازه کمر جوجه متناسب باشد و آنها را حداقل چهار بار در شبانه روز پر کرد، بر کاستن تلفات واحدها تاکید دارند (جانسن، ۲۰۰۱).
اثر بهبود مدیریت مرغداری بر عملکرد مرغان روستایی در چهارچوب بررسی نظامهای تولید، عنوان تحقیق منتشر شدهای از بهاتی(۱۹۹۱) است. این تحقیق آثار آموزش زنان در زمینه پرورش مرغ را بر روی تولید مرغ در دو روستا از ایالت پنجاب پاکستان مورد ارزیابی قرار داده و نتایج آموزشهای مذکور بر روی میزان مرگ و میر طیور و همچنین تولید تخم مرغ بررسی شده است. نتایج نشان داده است که آموزشهای زنان تأثیر قابل ملاحظهای بر روی عملکرد تولید مرغها دارد.
در تحقیق دیگری که توسط قادر دشتی (۱۳۷۶) تحت عنوان” اندازه گیری بهره وری عوامل تولید در صنعت طیور” صورت گرفت، براساس فروض تحقیق، مقدار مصرف دان طیور، سن مدیران، شرکت در دوره‌های آموزشی ترویجی، نیروی کار، بهداشت و درمان و وضعیت تأسیسات بر تولید واحدهای مرغداری گوشتی مؤثر است. جامعه آماری، واحدهای تولیدی مرغ گوشتی و نمونه آماری شامل ۶۴ مرغداری واقع در شهرستان تبریز بوده است نتایج این تحقیق نشان داد که از بین متغیرهای تحصیلات، سن، سابقه فعالیت، تعداد واحد دامی و میزان زمین زراعی فقط دو مورد میزان تحصیلات و تعداد واحد دامی تأثیر معنی داری بر علاقمندی فراگیران به دوره های آموزشی داشته، اگر چه در مورد تحصیلات نیز ضریب همبستگی(۲۵/۰) پایین بوده است. رابطه میزان تحصیلات فراگیران با میزان بکارگیری مطالب آموزشی ضعیف و غیرمعنی دار بوده است. همبستگی بین میزان به کارگیری آموختهها با افزایش محصول نسبتاً بالا بوده است (۵۷/۰). ضریب همبستگی بین کاهش تلفات و بکارگیری مطالب در حد نسبتاً بالا (۶۳/۰) و معنی دار (۰۱/۰P <) بوده است.
نتایج تحقیق علیپور و همکاران (۱۳۹۱) در پژوهشی تحت عنوان “بررسی نیازهای آموزشی اعضای تعاونی‌های مرغ گوشتی مطالعه موردی استان خراسان” نشان داد که موارد آشنایی با نحوه واکسیناسیون، آشنایی با سیستمم آبخوری شناسایی کیفیت آب و آشنایی با نحوه کنترل سرمازدگی و گرمازدگی در جوجه ها مهم ترین نیازهای آموزشی تولیدکنندگان مرغ گوشتی می باشند. همچنین، بین تعداد طیور تولیدی، میزان درآمد حاصل از تولید مرغ گوشتی با نیازهای آموزشی تولیدکنندگان رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. این در حالی است که بین میزان تحصیلات، دسترسی به شهر، کانال‌های ارتباطی و شیوه های آموزشی مناسب با نیازهای آموزشی تولیدکنندگان مرغ گوشتی رابطه منفی معنی‌داری مشاهده شد. دسترسی به شهر، شیوه‌های آموزشی مناسب، میزان تحصیلات و تعداد طیور به عنوان متغیرهایی بودند بیشترین سهم را در میزان تغییرات متغیر وابسته (نیازهای آموزشی تولید کنندگان مرغ گوشتی) داشتند و این متغیرها در کل، ۴۲ درصد از واریانس متغیر وابسته را بیان کردند. از این رو آموزش عملی تولیدکنندگان مرغ گوشتی مناسب‌ترین شیوه آموزشی به منظور رفع نیازهای آموزشی آنان است.
بیگی بندرآبادی (۱۳۷۸) در آزمایشی تحت عنوان ارزیابی اثر عوامل مختلف تولید در بهره‌وری مرغداریهای گوشتی استان قم به بررسی تأثیر میزان سواد، سن، سابقه و آموزش بر شاخص تولید و بهره‌وری عوامل تولید در طی سالهای ۱۳۷۶ و ۱۳۷۷ در جامعه آماری شامل ۵۳ و ۴۴ مرغداری پرداخته است. در نتایج این طرح عنوان شده است: سواد و سابقه مرغداری اثری روی تلفات نداشته ولی در دوره دوم بدون احتساب مرغداریهای درگیر در آنفولانزا به تناسب افزایش سابقه فعالیت مرغداران تلفات آنها کاهش می‌یابد. شاخص تولید مرغداریهای کوچک در دوره اول به طور معنی‌داری بیشتر از مرغداریهای بزرگ بود (۰۷/۰>p). در دوره دوم نیز شاخص تولید مرغداریهای کوچک بیشتر ولی غیر معنی‌دار بوده است. دان، جوجه یک روزه، هزینه‌های بهداشتی و درمان، هزینه نیروی کار، سوخت و برق به ترتیب ۶۵، ۱۹، ۷/۵ ، ۴/۳ ، ۸/۲ و ۴/۰ درصد هزینه‌های جاری فعالیت مرغداری را به خود اختصاص می‌دهد.
کاظم زاده (۱۳۸۰) در مطالعهای تحت عنوان بررسی اثر عامل انسانی بر عملکرد تولیدی مرغداری‌های گوشتی استان اصفهان به بررسی تأثیر تحصیلات، سن، تجربه، آموزش و شرایط اقلیمی بر شاخص عملکرد پرداخت. نتایج طرح که از یک جامعه آماری شامل ۷۱ مزرعه مرغ گوشتی از طریق مشاهده و پرسش‌نامه بدست آمد، به قرار ذیل بود:
۱- از نظر تحصیلات، ۴۱ درصد از مرغداران مورد بررسی حداکثر تحصیلاتی تا حد پایان دوره ابتدایی داشته و ۲۴ درصد از ایشان هم در سطح پایین تر از دیپلم متوسطه بودند و بنابراین سطح تحصیلات به طور کلی و برای اعمال مدیریت در این نوع فعالیت فنی تولیدی وضعیت مطلوبی ندارد. ۲- قریب به یک سوم (۴/۳۲ درصد) از مرغداران در سنین بالای پنجاه سال قرار داشته در حالیکه کمتر از ۲۰ درصد آنها در سنین جوانی(کمتر از ۳۵ سال) بودند. میانگین سنی مدیران مرغداریها ۵/۴۴ سال بود. میانگین ۵/۱۶ سال تجربه و وجود ۶/۶۰ درصد از مرغداران با تجربه ۱۵ سال و بیشتر، نشانگر حضور افراد مجرب در این حرفه است و افراد کم تجربه در اقلیت هستند. ۳- آموزش فنی- حرفه ای به عنوان کلید مهارت در بین مدیران مزارع مورد بررسی در شرایط بسیار نامطلوبی قرار دارد. ۲۵ درصد از ایشان هیچگونه آموزشی ندیدهاند و ۲۵ درصد دیگر آموزشهایی به میزان حداکثر ۳ روز دریافت داشتهاند و به هر حال متوسط روزهای آموزش این افراد فقط ۵/۷ روز بود.۴- در نزدیک به ۱۷ درصد از واحدها، همه کارکنان بی سواد بودند و در ۶۹ درصد از آنها شاخص سواد کارکنان کمتر یا مساوی با تحصیلات ابتدایی بوده است.کارکنان در ۲۷ درصد از واحدها دارای تجربه کاری کمتر از ۲ سال بودند در حالیکه میزان متوسط تجربه در بین واحدها (شاخص تجربه کارکنان) نیز کمی بیش از ۵ سال است و از چنین ذخیره تجربی در غیاب آموزشهای تخصصی نمیتوان انتظار تأثیر مثبت بر تولید را (به طور کلی) داشت.
۲-۲-۲- عوامل تغذیه‌ای موثر بر عملکرد مزارع پرورش جوجه گوشتی
با بررسی عملکرد پرورش جوجههای گوشتی در ۱۰ مزرعه در دوره های مختلف تأثیر مواد مغذی مانند انرژی قابل متابولیسم، اسیدهای آمینه مانند لیزین و متیونین را بر ضایعات عملکردی مورد بررسی قرار دادند. در نهایت با بهره گرفتن از این داده ها مدلهایی را برای پاسخ عملکردی جوجههای گوشتی براساس سطح انرژی قابل متابولیسم و اسیدهای آمینه متیونین و لیزین ارائه نمودند. نتایج آنها نشان داد اطلاعات کافی از نیاز پرنده بر انرژی و اسیدهای آمینه میتواند در جهت پایه ریزی یک برنامه تغذیه ای، پیش‌بینی عملکرد مناسب و کاهش هزینه های تولید مؤثر باشد ( احمدی و همکاران، ۲۰۰۷).
با توجه به این فرضیه که بیشترین هزینه تولید در پرورش جوجه‌های گوشتی را هزینه دان (۷۰-۶۰ درصد) شامل می‌شود، در مورد “کارایی و اثرات مدیریت فنی در کاهش میزان هزینه خوراک طیور” طرح تحقیقاتی با هدف تأثیر استفاده از خوراک پلت شده و آردی بر عملکرد طیور گوشتی در طول دوره پرورش و کاهش هزینه خوراک اجراء شد. پس از تجزیه و تحلیل نتایج طرح گزارش کرد، اگرچه با توجه به نتایج آزمایش از نظر افزایش وزن و ضریب تبدیل غذایی در کل دوره پرورش با بهره گرفتن از خوراک‌ پلت شده و آردی در تیمارهای آزمایش اختلاف آماری معنی‌داری مشاهده نشد، اما بیشترین اضافه وزن و ضریب تبدیل غذایی و عملکرد دام در هنگام استفاده از دان آردی در ۱۰ روز اول دوره پرورش و استفاده از دان پلت در بقیه دوره میباشد. پس از تجزیه و تحلیل نتایج آزمایش گزارش کرد که مدیریت تغذیه طیور در طی دوره‌های پرورش موجب کاهش هزینه خوراک و افزایش عملکرد دام می‌شود (آگاه و همکاران، ۱۳۸۳).
تحقیقات نشان می دهد که خوراک دهی طبق یک برنامه زمانی موجب بهبود ضریب تبدیل غذایی می شود. طبق چنین برنامه‌ای، مرغهای گوشتی درچهار تا شش وعده در روز مقادیر کافی خوراک دریافت می‌دارند و پس از اتمام خوراک موجود به مدت کوتاهی و کمتر از یک ساعت غذایی در اختیار آنها قرار نمی‌گیرد. عدم دسترسی به غذا موجب تحریک اشتها در نوبت بعدی تحویل غذا به سالن می شود. اگر چه اصول خوراک دهی طبق برنامه زمانی بسیار واضح می باشد اما این امر نیازمند دقت فراوان و مدیریت صحیح می‌باشد. اگر پرندگان مدت زیادی گرسنه بمانند موجب کاهش عملکرد آنها می گردد. دانخوری به اندازه کافی جهت تغذیه مرغها دریک زمان از ضروریات این روش است. بطور معمول توصیه می گردد این روش توام بایک رژیم نور مناسب مورد استفاده قرار گیرد (لاسی و وست، ۲۰۰۲). هدف اصلی تامین نور روشنایی سالن است. طیور هم مانند انسان طول موج بین ۴۰۰ تا ۷۰۰ نانومتر را تشخیص می‌دهند. برخی از محققین نشان دادند که در طول موج بین ۴۱۵ تا ۵۶۰ نانومتر بهترین عملکرد را در طیور شاهد خواهیم بود (دیاتون و ریس، ۱۹۷۰ و مور، ۱۹۵۷). در مورد نور سه مسئله اساسی طول دوره و الگوی دوره نوردهی، شدت نور و رنگ نور بایستی مورد توجه قرار گیرد. در جوجه های گوشتی چندین برنامه نوردهی مرسوم است که شامل نور دهی مداوم، نور دهی متناوب و روش کلاوسن است. امروزه بیشتر از نور دهی مداوم استفاده می‌شود. در این روش ۳ روز اول را ۲۴ ساعت نور دهی می‌کنند و سپس در کل دوره پرورش ۲۳ ساعت روشنایی و یک ساعت تاریکی را در نظر می‌گیرند تا پرندگان به تاریکی عادت کنند و در صورت قطع برق با استرس مواجه نشوند. اجرای روش کلاوسن در نژادهای جدید با سرعت رشد بالا خصوصا در مناطق مرتفع باعث کاهش سندروم وقوع مرگ ناگهانی و آسیت می شود. در پرورش جوجه‌های گوشتی بایستی از نور با شدت کم استفاده کرد زیرا منجر به کمتر شدن حرکت جوجه‌ها و کاهش اتلاف انرژی می‌شود. همینطور کاهش اشاعه کانیبالیسم را نیز سبب می‌شود (پوررضا و صادقی، ۱۳۸۷). در پرورش جوجه‌های گوشتی در پاره‌ای موارد استفاده از نورهای با رنگ سبز و آبی باعث بهبود افزایش وزن بدن پرنده شده است. به عنوان مثال فوس و همکاران (۱۹۷۲)، نشان دادند که جوجه‌های گوشتی تحت نور سبز (۴۵۴ نانومتر) بعد از یازده هفته نسبت به جوجه‌هایی که در تاریکی بودند افزایش وزن بیشتری داشتند. همچنین نور قرمز آرامش بیشتری در جوجه‌ها ایجاد می‌کند و از تحرک زیاد آنها می کاهد (پوررضا و صادقی، ۱۳۸۷). در مطالعه‌ای بولبی (۱۹۵۷) گزارش کرد اعمال نور قرمز منجر به کاهش کانی‌بالیسم و افزایش میل به غذا را شد.
۲-۲-۳- تاثیر سویه آمیخته جوجه گوشتی بر عملکرد
سوزا و همکاران‌^[۱] (۱۹۹۴) عملکرد ۴ هیبرید تجارتی‌ جوجه‌های‌ گوشتی‌آربورایکرز،کاب، هوباردو راس‌^[۲]را مطالعه و گزارش‌ نمودند که‌ وزن‌ بدن‌ در ۴۹ روزگی‌ و ضریب‌تبدیل‌غذایی‌ در هیبریدها و جنسها بایکدیگر از نظر آماری‌ اختلاف معنی‌ دار (۰۵/۰P<) دارند. لاینهای‌ ژنتیکی‌ جوجه‌های‌ گوشتی‌ که‌ در حال‌ حاضر در اسپانیا مورد استفاده‌ قرار می‌گیرند، کاب‌،راس‌ و هایبرو هستند، انتخاب‌ این‌ لاینها بر اساس‌ بالا بودن‌ وزن‌ بدن‌، تعادل‌ ترکیبات‌ بدن‌ و بازدهی‌بالای‌ لاشه‌ صورت‌ می‌گیرد.
شریعتمداری و همکاران (۱۳۸۴)، عملکرد شش آمیخته تجاری موجود در ایران (راس، آربورایکرز، کاب، لوهمن، هوبارد و آرین) را در شرایط یکسان مورد بررسی قرار دادند. صفات مورد مطالعه شاملافزایش وزن، خوراک مصرفی، ضریب تبدیل، درصد تلفات و ضریب کارایی بود. افزایش وزن آمیخته کاب نسبت به دیگر آمیخته ها بالاتر بود در حالی که آربوراکر دارای پائین ترین وزن در پایان دوره پرورش را داشت. میانگین خوراک مصرفی در کل دوره درسطح (۰۵/۰>P) معنی‌دار بود و آمیخته راس پایین‌ترین و هوبارد بالاترین سطح خوراک مصرفی را نسبت به دیگر آمیخته‌ها داشتند. ضریب تبدیل غذایی درآمیخته کاب بهتر و هوبارد بالاتر نسبت به دیگرآمیخته‌ها بود (۰۱/۰>P). درصد تلفات در بین آمیخته‌ها معنی نبود. ضریب کارائی تولید که نسبتاً یک شاخص ارزیابی جامع تری (در برگیرنده اکثر شاخص‌های مهم تولید عملکرد) است در آمیخته کاب بالاتر از سایر آمیخته ها بود. نتیجه کلی از این آزمایش حکایت از تفاوت های فاحش بین آمیخته ها در اکثر شاخصهای اندازه‌گیری شده دارد. یکی از تفاوتهای مهم روند سرعت رشد در بین آمیخته ها است. مسلماً در کشورهائی که جوجه ها را برای بازار وزنی خاص پرورش می‌دهند ارزیابی و مقایسه نتایج بر اساس سرعت رشد می تواند کمک شایانی در انتخاب آمیخته نماید (مالون^[۳] وهمکاران، ۱۹۷۹). در بازارمرغ گوشتی ایران اساس ارزیابی وزن پایان دوره پرورشی مهم است که کدامین آمیخته دارای عملکرد بهتری می باشد.
۲-۲-۴- مدیریت تاسیسات و تجهیزات مرغداری گوشتی
در امر پرورش و نگهداری طیور، جایگاه نقش موثری در کنترل عوامل محیطی دارد که این امر موجب استفاده بهتر از مواد غذایی و پی‌آمد آن افزایش بهره‌وری را سبب می‌شود. در غیر اینصورت قسمت اعظم انرژی مصرف شده توسط مرغ صرف گرم کردن و یا خنک کردن بدن می‌شود. از جمله عواملی که در مدیریت جایگاه بایستی در نظر گرفته شود حرارت، رطوبت، تهویه، عایق بندی، سطح، تابش مستقیم نور خورشید، جهت ساختمان مرغداری، محل جغرافیایی مرغداری و فاصله از واحدهای دیگر و شهر، ابعاد ساختمان ، نوع ساختمان، عایق بندی، نوع سقف و درب و پنجره‌ها است (پوررضا و صادقی، ۱۳۸۷). اصول مربوط به ساختمان و تاسیسات و تجهیزات می‌تواند سهم عمده‌ای در تعدیل هزینه‌ها و بهره‌وری در واحدها را به‌دنبال داشته باشد.
جهت دستیابی به حداکثر پتانسیل رشد جوجههای گوشتی بایستی شرایط محیطی مطلوب تأمین گردد. تراکم بالا در سالنهای پرورش جوجههای گوشتی بدلیل افزایش دما^[۴]، کیفیت و تبادل نامناسب هوا و در نتیجه کاهش تبادل حرارتی بدن، افزایش غلظت آمونیاک و نهایتاً دسترسی کم به خوراک وآب باعث کاهش عملکرد جوجههای گوشتی میگردد. درآزمایشی ۴ تراکم ۸/۲۳، ۹/۱۷، ۳/۱۴ و ۹/۱۱ پرنده در هر مترمربع مورد مطالعه و گزارش شد که بالاترین و پایینترین وزن زنده هر پرنده به ترتیب مربوط به تیمار ۹/۱۱ و ۸/۲۳ بود (سلامی، ۱۳۷۶).
فائقی و موحدی (۱۳۷۴) در طرح تحقیقی تحت عنوان طرح افزایش بهره‌وری مرغداریهای استان کرمان به بررسی و شناسایی عوامل منفی مؤثر بر ضریب نامطلوب غذایی پرداختند و نتیجه‌گیری نمودند که بین تهویه آشیانه‌ها با راندمان تولید رابطه مستقیم وجود دارد. به نحویکه به هر میزان که از درجه تهویه اصولی به طرف تهویه ناقص پیش رفته و میزان تهویه کاهش پیدا می‌کند، به همان میزان ضریب تبدیل غذایی افزایش یافته و از ۸/۱ به ۵/۳ افزایش می‌یابد.
مستشاری (۱۳۸۶) بر اساس تحقیقی که از کل مرغداریهای استان قزوین در مورد “نقش مدیریت فنی در ساخت مرغداریها” انجام دادهاند، گزارش کردهاند که در ساخت مرغداریهای استان قزوین، مدیریت ساخت جایگاه کمتر در نظر گرفته شده است. نتایج طرح نشان داد که در احداث سالنهای پرورش طیور در استان قزوین جهت باد و محل استقرار هواکش و پنجرهها کمتر در نظر گرفته شده است. سالن‌های پرورش طیور که با درنظر گرفتن مدیریت فنی در زمان ساخت، ایجاد شده‌اند، نه تنها هزینه ساخت سالن‌های پرورش طیور کاهش یافته بلکه موجب افزایش ضریب اقتصادی و افزایش میزان سود‌آوری در هنگام پرورش طیور گردیده است. در نهایت پیشنهاد کرد که پیش از تأسیس سالن‌های پرورش طیور در هر منطقه با بهره گرفتن از نظرات کارشناسان فنی استفاده و تحقیقاتی در زمینه نوع مصالح، نوع و تیپ واحدها، تعداد و محل اسقرار هواکش و پنجرهها، سیستم باز و بسته بودن سالنها و جهت باد منطقه بسیار انجام شود.
۲-۲-۵- نقش مدیریت بر میزان بهره‌وری در مرغداریهای گوشتی
در دانشگاه کالیفرنیا سوددهی واحدهای مرغ گوشتی در ارتباط با متغیرهای تولید و نوسانات قیمت متغیرها و ارتباط آنها با سوددهی مرغداری مورد بررسی قرار داده است که در خصوص توانایی های پرورش و ظرفیتهای بهینه پرورش واحدهای گوشتی به این نتیجه رسیده است که نقش مدیریت در سوددهی این واحدها بسیار مهم و تأثیر گذار است (سیمون، ۱۹۹۸).
حاجی رحیمی و کریمی(۱۳۸۸) در تحقیقی به منظور بررسی اقتصادی و محاسبه بهره وری عوامل تولید در مرغداریهای استان کردستان نشان دادند که میانگین بهره وری متوسط نهاده دان مصرفی برای مرغداریهای مورد بررسی ۴۵% بوده به این معنا که در واحدهای مورد بررسی به طور متوسط به ازای هر کیلوگرم دان مصرفی ۴۵% کیلوگرم مرغ زنده تولید شده است. میانگین بهره وری متوسط نیروی کار برای واحدهای مورد مطاله نیز ۱۱/۱۰۲۲۹ به دست آمده که نشان میدهد به ازای وجود هر کارگر در یک دوره تولید مرغ گوشتی حدود ۱۰۲۲۹ کیلوگرم گوشت مرغ تولید شده است. همچنین میانگین بهره وری کل برای واحدهای مورد بررسی ۹۲/۳ و بهره وری نهایی برای نهاده دان مصرفی ۱۳% و برای نیروی کار ۴۱/۲۲۵۰ محاسبه شد.
نبیئیان (۱۳۸۴) بهره وری و تخصیص بهینه عوامل تولید گوشت مرغ در دو بخش تعاونی و خصوصی در استان کرمان را بررسی نموده و نشان داده است که بهره وری متوسط و بهره وری نهایی نیروی کار در واحدهای تعاونی بیش از واحدهای خصوصی بوده و هردو بخش از نهاده دان در حد بهینه، از نیروی کار بیش از حد بهینه و از عوامل بهداشت و درمان، آب و برق کمتر از حد بهینه استفاده کردهاند. از عامل سوخت نیز واحدهای تعاونی در حد بهینه و واحدهای خصوصی بیش از حد بهینه استفاده نمودهاند. در مجموع قابل ذکر است که از نظر بهره وری کل عوامل تولید، واحدهای تعاونی و خصوصی تقریبا یکسان عمل کردهاند.
سعید یزدانی و قادر دشتی (۱۳۷۵) بهره وری عوامل تولید در صنعت طیور را مورد بررسی قرار دادند. براساس فروض تحقیق، مقدار مصرف دان طیور، سن مدیران، شرکت در دوره های آموزشی ترویجی، نیروی کار، بهداشت و درمان و وضعیت تأسیسات بر تولید واحدهای مرغداری گوشتی مؤثر است. جامعه آماری، واحدهای تولیدی مرغ گوشتی و نمونه آماری شامل ۶۴ مرغداری واقع در شهرستان تبریز (زمستان ۱۳۷۳) بوده است. نتایج تحقیق نشان داد که در بهره وری جزئی عوامل، در شرایطی که بهره وری متوسط دان مرغ در واحدهای مورد بررسی ۳۹۲/۰ و بهره وری نهایی آن به طور متوسط ۲۱۲/۰ بوده است و با توجه به مقدار ۷۶۴/۰ که برای متوسط نسبت بهره وری نهایی به ارزش این نهاده بدست آمده، در مرغداریهای مورد نظر از دان به میزان بیش از حد مطلوب استفاده میشود. همچنین بهره وری متوسط نیروی کار معادل ۰۲۱/۰ میباشد و محاسبه بهره وری نهایی نشان میدهد‌، تخصیص نیروی کار در واحدها غیراصولی و غیراقتصادی میباشد. میانگین بهره‌وری کل عوامل تولیدی در این تحقیق ۹۱۵/۱ بدست آمده است که همبستگی بالایی (ضریب ۹/۰) با سود و زیان واحدها نشان میدهد و بالاخره اینکه بررسی نشان داد، عواملی که تأثیر معنی‌داری بر بهره‌وری دارند، در میزان تولید نیز مؤثر و مهم بوده اند. مقایسه بهره وری واحدهای مختلف از نظر مقیاس تولید نشان داد که واحدهای با ظرفیت پایین تر با تخصیص کاراتر منابع از عملکرد بهتری نسبت به واحدهای بزرگتر برخوردار بودهاند. سن مدیران در هر دو گروه ظرفیتی و شرکت در دوره های آموزشی ترویجی در مرغداریهای بزرگ تأثیر معنی داری بر تولید داشته است.
نیک نسب (۱۳۷۷) در تحقیقی تحت عنوان “بررسی بهره وری و تخصیص بهینه عوامل تولید مرغ گوشتی در شهرستان ساوجبلاغ” گزارش کرد که در مرغداریهای گوشتی مورد مطالعه از نیروی کار و جوجه یک روزه کمتر از حد بهینه استفاده میشود. اما از نهاده دان در کلیه واحدها مورد مطالعه بیش از حد بهینه استفاده میشود. همچنین بهره وری کل واحدهای بزرگ از واحدهای کوچک بیشتر است. عدم وجود مدیریت مطلوب در واحدهای مرغ گوشتی و یا نبود مدیر فنی از یک سو موجب عدم استفاده از نیروی کار و از بین رفتن تعداد زیادی از جوجههای یک روزه، به دلیل عدم کنترل غذا و وضعیت عوامل دما، رطوبت، هوا و… میشود. از طرف دیگر به دلیل عدم تنظیم جیره طبق جداول جیره نویسی و استفاده بیش از حد از مواد خوراکی روزانه موجب از بین رفتن و ضایع شدن این مواد و تحمیل هزینه مالی زیادی میگردد.
در تحقیقی تحت عنوان بررسی اقتصادی عوامل تولید در واحدهای تولید مرغ گوشتی در شهرستان ساوجبلاغ به این نتیجه رسیده که واحدهای مرغداری با ظرفیت بالا از نهادههای تولید بهتر استفاده میکنند و۶۶ درصد مدیران بالغ مرغداری ، بیش ازده سال سابقه کاری دارند و میانگین سابقه فعالیتشان در امور مرغداری حدود ۱۵ سال میباشدکه بیانگر ترکیب سابقه کار بالای آنها است و ۶/۶۶ درصد مدیران دارای تحصیلات دیپلم وکمتر از آن بوده و۴/۳۳ درصد دارای تحصیلات بالاتر از دیپلم که از این میزان ۴/۷۱ درصد مدیران تحصیلات مرتبط با فعالیت مرغداری دارند . ۷/۵۲ درصد واحدها کمتر از ظرفیت اسمی خود مشغول به تولید بودند. همچنین پنج عامل کمی و کیفی نهاده های دان، نیروی کار، بهداشت ودرمان، سوخت وجوجه یک روزه تأثیر معنی‌دار در میزان تولید داشتند (چیذری،۱۳۸۰).
۲-۲-۶- نقش مدیریت بر تلفات مرغداری‌های گوشتی
تلفات در مرغداری های گوشتی ازتباط مستقیمی با مدیریت در کلیه بخش‌ها از جمله مدیریت بیماری‌ها، مدیریت خوراک، شرایط محیطی (تهویه و دما) و …. دارد. آگاهی مدیران از میزان استاندارد بین المللی تلفات ومقایسه وضعیت خود و بکار گیری اقدامات بیشتر به منظور پیشگیری از بروز تلفات و به حداقل رساندن آن در مدیریت تلفات نقش به سزایی دارد (شاه ولی و رحیمی، ۱۳۸۵).

2-4-تعريف درس­پژوهی ، درس پژوهشی و درس آزاد
ژاپن مسئوليت اوليه ی بهبود فعاليت کلاس درس را به عهده­ معلمان گذاشته است.کونای­کنشيو^[81]واژه­ای است ژاپنی که از دو قسمت کونای به معنی در مدرسه^[82] و کنشيو به معنی کارورزی تشکيل شده است. کونای­کنشيو برای توصيف فرآيند مستمر پرورش حرفه­ای معلمان در مدرسه به کار می­رود و معلمان ژاپنی هنگامی که فعاليت آموزشی خود را آغاز می­ کنند، در آن درگير می­شوند.

همه مدارس ژاپن به طور فعال با کونای­کنشيو در ارتباطند. کونای­کنشيو که توسط معلمان اداره می­ شود، شامل مجموعه ­ای از فعاليت­های مختلف است که با هم فرآيند جامعی از بهسازی مدرسه را تشکيل می­ دهند. معلمان با هم در گروه­هايی با پايه­های تحصيلی مختلف يا موضوعات درسی متفاوت (برای مثال رياضيات) و نيز در کميته­های ويژه (برای مثال کميته­ی تکنولوژی) کار می­ کنند. فعاليت­های اين گروه ­های مختلف توسط يک برنامه­ی بهسازی مدرسه که اهداف را تعيين و بر کوشش­ها و پيشرفت­های سالانه نظارت می­ کند، هماهنگ می­ شود. درصد بالايی از معلمان نيز در گروه ­های منطقه­ای که به صورت ماهانه تشکيل می­ شود، شرکت دارند. معلمان، هر ماه زمان قابل توجهی را در کونای­کنشيو صرف می­ کنند. (سرکارآرانی ، 1390)
2-4- 1 –درس پژوهی
يکی از بخش­های رايج کونای­کنشيو جوگيوکن کيو^[83] است. جوگيوکن کيو کلمه ای ژاپنی است که از دو قسمت جوگيو^[84]به معنی درس و کن­کيو^[85]به معنی پژوهش يا مطالعه تشکيل شده است و در زبان فارسی به درس پژوهی^[86] ترجمه شده است. در آن فرآيند، گروهی از معلمان در درس­های کلاس خود به جمع­آوری اطلاعات و تجزيه و تحليل آن در مورد ياددهی- يادگيری می­پردازند. به اين درس­ها درس­های پژوهشی گويند (استيگلر و هيبرت،1999).
2-4 -2-درسِ پژوهشی
معلمان ژاپنی در گروه ­های درس­پژوهی، طـی مراحلی، درس­هايی را آماده می­ کنند که به آن­ها کن­کيو جوگيو^[87] می­گويند و اين اصطلاح در زبان فارسی به درس پژوهشی^[88] ترجمه شده­ است. در واقع درس پژوهشی يکی از محصولات فرآيند درس­پژوهی محسوب می­ شود.
2-4-3 - درس آزاد ^[89]
یک شکل ژاپنی معمول دیگر از رشد حرفه ای معلمان مجرب درس آزاد است ، که در فضای جلسات مطالعه ی علم روی می دهد. در آمریکا، این نوع دروس درس پژوهی عمومی ، نامیده می شود (لویس 2000؛ لویس و همکاران 2006). ایده اساسی این شکل این است که از معلمان دیگر مدارس (تا حدود چند صد نفر) دعوت می شود که کلاسی را مشاهده نمایند، که یکی از معلمان مدرسه در آن درس داده – و بلافاصله بعد از این در یک جلسه ی بحث با معلم – و گاهی با دیگر کارشناسان دعوت شده - در مورد جزئیات درس شرکت می کنند. درس های باز شباهت ها و اختلافات چشمگیری با درس پژوهی دارند.( تاکشی^[90] و و نیسلو^[91] ، 2013)
2-4-4 –اصول درس پژوهی
بهتر کردن چیزی ، مانند تدریس که موضوعی پیچیده و عجین شده با فرهنگ است نیازمند تلاش تمام کسانی است که در این حیطه نقشی بر عهده دارند از جمله دانش آموزان، اولیاء، و سیاستمداران. اما معلمان باید اولین نیروی هدایت کننده در پس تغییرات باشند. آنها در بهترین وضعیت برای درک مسائلی هستند که دانش آموزان با آنها روبرو می شوند تا برای آنها راه حلی پید ا کنند"( جیمز استیگلر و جیمز هیبرت در ” شکاف آموزش در سال 1999 صفحه ی 135). درس پژوهی روشی پیشرونده برای بهبود آموزش بر اساس مشاهده ی دقیق دانش آموزان و کار آنها به وجود می آورد. در چرخه ی درس پژوهی معلمان با همدیگر کار می کنند تا:

• • تا اهداف یادگیری دانش آموز و پیشرفت بلند مدت آن ها را طبقه بندی کنند.

• • با همکاری و همیاری برنامه ی درس پژوهی را طراحی می کنند که هدف آن آوردن حیات به درون این اهداف است.

این درس پژوهی ممکن است از یک کتاب درسی یا یک کتاب کار برگرفته شده باشد( به ویژه در ابتدا). بعدا این درس پژوهی ممکن است درسی باشد که یک معلم آن را طراحی کرده و از گروه می خواهد که آن را مطالعه کنند. این درس نیز ممکن است از جانب خود گروه درس پژوهی آماده شده باشد« هرچند این کار حداقل زمان مورد نیاز برای درس پژوهی را دو برابر می کند.»

• • درس پژوهی را با یک نفر از اعضای تیم تدریس در حالیکه بقیه در حال جمع آوری شواهد مربوط به یادگیری و رشد هستند، اجرا کنید. معلمی که درس را تدریس می کند می تواند هر یک از اعضای گروه درس پژوهی باشد- در واقع اگرگروهدرمورددرس به توافق رسیده باشد، نباید مهم باشد که چه کسی درس را تدریس می کند. درس پژوهی در مورد معلم نیست بلکه مربوط به درس می باشد. اگر معلم درس را تغییر می دهد باید تغییرات را یادداشت کند و دلیل این تغییرات را ذکر نماید، همین طور گروه تا بتوان آنها را در جلسات بعدی گفت وگو مورد بحث قرار داد. درس پژوهی ربطی به ویژگیهای فردی معلم به خصوصی ندارد. بلکه مربوط به موفقیت آن درسی است که برنامه ریزی شده و روی آن توافق شده است «که در خلال آن برنامه ریزی آن معلمان حتما باید منحصرا در مورد نحوه ی رویکردشان به درس با همدیگر گفت وگو نمایند.»

• • شواهد به دست آمده در خلال درس مورد بحث قرار دهید و از آن برای بهتر نمودن درس ، واحد و آموزش بطور کلی استفاده کنید. « در صورت لزوم، درسی که بازبینی شده ممکن است در یک کلاس اضافی تدریس شود ، مورد مشاهده قرار گیرد و دوباره پالایش شود .» (لویس ،2009)

2-4-5-هدف ها ی درس پژوهی
هدف اصلی درس­پژوهی کمک به يادگيری مستمر معلم است که اين مهم را از طريق ايجاد بستر مناسب برای بازانديشی و بهبود عمل خود معلم پديد می ­آورد(تاکاهاشی^[92]،2005)
تاکاهاشی و یوشیدا (2004) هدف اصلی درس پژوهی را کمک به یلدگیری مستمر معلم قلمداد کرده اند که این مهم از طریق ایجاد بستر مناسب برای بازاندیشی و بهبود عمل توسط خود معلم پدید می آید.
سرکارآرانی (2006) درس پژوهی را یک فرصت استثنایی برای معلمان به منظور گسترش دانش و مهارت تدریس ، توسعه مهارت های حرفه ای و بهبود آموزش و یادگیری می داند.
فریدمن ^[93](2005،گائو^[94] ،2006، هیث کوک^[95] 2010، نقل از حبیب زاده ،1392) اهداف درس پژوهی را این گونه بیان می کنند:
درس پژوهی به جای تمرکز روی نمرات ، هدفش افزایش دانش معلمان از محتوای آموزشی و بهبود مهارت های آموزشی و پژوهشی آن هاست.
توانمند کردن معلمان و تبدیل آن ها به پژوهشگران ماهر و در نهایت تبدیل مدرسه به یک سازمان یادگیرنده می باشد.

Case concerning the Frontier Dispute (Burkina Faso/Niger). 16 April 2013 No. 2013/8 The International Court of Justice (ICJ) also available on the following website: http://www.icj-cij.org/docket/files/149/17304.pdf ↑
United Nations Development Programme , http://www. undp.org/content /dam/undp /library /corporate/UNDP-in-action /2003/english /IAR03 completeE .pdf,p2(last visiy 16/7/2014) ↑
یزدانی،عنایت الله؛تویسرکانی،مجتبی؛بهرامی،سمیه؛ناتو و سپر دفاعی موشکی ملی؛فصلنامه ژئوپلتیک،زمستان ۱۳۹۰،دوره ۷،شماره ۴(پیاپی ۲۴)؛ص۲۴٫ ↑
وضعیت فعلی تسلیحات متعارف در سطح کشورهای جهان حکایت از افزایش روند تولید و توسعه تسلیحات متعارف دارد . این وضعیت در نهایت منجر به همان اصطلاح معمای امنیت می شود که نخستین بار از سوی جان هرز به کاربرده شد و بر طبق آن از منظری واقع گرا،عقیده بر این است که هر چند کشورها با هدف امنیت سازی بیشتر اقدام به ارتقای توان نظامی خود می کنند اما این اقدام به دلیل ماهیت آنارشیک نظام بین الملل به صورت اجتناب ناپذیری به ناامنی بیشتر برای سایرین می انجامد.برای اطلاعات بیشتر ن.ک به :کولایی،الهه و نوری،علی رضا؛معمای امنیت و آینده نظام کنترل تسلیحات دوجانبه بین روسیه و آمریکا،فصلنامه سیاست دانشگاه تهران،دوره ۴۲،تابستان ۱۳۹۱،شماره ۲،ص۱۴۴٫ ↑

البته نباید تصور نمود که پایان جنگ سرد منجر به کاهش سرمایه گذاری تمامی دولت ها بر روی واحدهای نظامی و تولید و کاربرد تسلیحات متعارف خود شد. نمونه بارز این روند را می توان نیروهای مسلح ترکیه بعد از پایان جنگ سرد دانست.نیروهای مسلح ترکیه از ثمرات برنامه نوسازی دفاعی که در سال های پایانی جنگ سرد با هدف ایجاد یک نیروی نظامی توانمند در جنگ های هوایی و زمینی به عنوان بخشی از ناتو آغاز شده بود،بهره مند شدند.پس از پایان جنگ سرد،در حالی که سایر کشورهای عضو ناتو به سوی استفاده صلح آمیز و کوچک سازی تاسیسات نظامی خود پیش رفتند،آنکارا هم چنان به افزایش هزینه های نظامی خود در عرصه کلان نظامی ادامه داد به طوری که عمده پیش بینی ها در آن زمان حاکی از آن بود که هیچ یک از همسایگان ترکیه حتی احتمالا نیروهای مسلح متعارف روسیه به تنهایی توانایی رقابت با توانمندی های نظامی ترکیه را در کوتاه مدت و میان مدت نداشته باشند.برای اطلاعات بیشتر در زمینه سرمایه گذاری عمده نظامی دولت ترکیه بر روی نیروهای مسلح خود پس از پایان جنگ سرد ن.ک به :روبرت هیکوک،مایکل؛نوسازی نظامی و استراتژی ترکیه برای آینده،ترجمه مرتضی شمس،فصلنامه سیاست دفاعی،پاییز و زمستان ۱۳۷۹،شماره ۳۲ و ۳۳،ص۱۳۰٫ ↑
محمدی نجم،سید حسین؛ عزیزی بساطی،مجتبی؛مداخله نظامی:گره گشای سیاست خارجی آمریکا(با نگاهی به ایران)،مجله سیاست دفاعی،سال بیست و یکم،شماره ۸۳،تابستان ۱۳۹۲،ص۳۹٫ ↑
ودوو،اولویه؛حفاظت از قربانی های در گیری های مسلحانه تحت لوای حقوق اسلامی و حقوق بشردوستانه بین المللی،سحنرانی در همایش ۲۰۰۶ قم با موضوع اسلام و حقوق بشردوستانه،چاپ شده در مجموعه مقالات کتاب اسلام و حقوق بین الملل بشردوستانه،۲۰۰۶،ص۲۵٫ ↑
نمامیان،پیمان؛حقوق بین الملل کیفری: چالش ها،هنجارها و راهبردهای مبارزه با تروریسم،انتشارات مجد،چاپ اول،۱۳۹۱،صص ۵۳-۵۴٫ ↑
ساعد وکیل،امیر؛مجمع عمومی سازمان ملل متحد:پیشگام نهضت همکاری بین المللی تا مسئولیت حمایت،چاپ شده در مجموعه مقالات کتاب جامعه بین المللی و حقوق بین الملل در قرن بیست و یکم،موسسه مطالعات حقوقی شهر دانش،چاپ اول،۱۳۹۲،ص۳۳۹٫ ↑
ابراهیمی،شهروز؛سازمان ملل متحد:خلع سلاح و کنترل تسلیحات بعد از جنگ سرد،فصلنامه سیاست دفاعی،تابستان ۱۳۸۰،شماره ۳۵،ص۴۸٫ ↑
گزارش همایش خلع سلاح،کنترل تسلیحات و حقوق بین الملل/گروه روابط بین الملل،فصلنامه سیاست دفاعی،زمستان ۱۳۷۷،شماره ۲۵،ص۱۵۵٫ ↑
کالجی،شهرام؛کنترل تسلیحات:از رویا تا واقعیت،ماهنامه گزارش،مرداد ۱۳۸۸،شماره ۲۱۰،ص۲۰٫ ↑
بلوجی،حیدرعلی؛جایگاه خلع سلاح و کنترل تسلیحات در تئوری های روابط بین الملل،فصلنامه سیاست خارجی،بهار ۱۳۸۲،شماره ۶۵،ص۱۴۷٫ ↑
Stockholm International Peace Research Institute,’’Conventional arms control and military confidence building’’,http://www.sipri.org/yearbook/2014/09,p1( last visit 8/11/2014)
↑
Batchelor, Peter and Kenkel, Kai Michael,’’ Controlling Small Arms: Consolidation, Innovation and Relevance in Research and Policy’’, Routledge,2013,pp 248-249.
↑
عباسی،مجید؛محمدی،وحید؛تببین رئالیستی منازعه بین المللی قدرت در سوریه و پیامدهای آن برای امنیت جمهوری اسلامی ایران،پژوهش نامه ایرانی سیاست بین الملل،سال اول،شماره ۲،بهار و تابستان ۱۳۹۲،صص۷۱-۷۲٫ ↑
‘’Politics among Nations’’ ↑
ستوده آرانی،محمد؛انقلاب اسلامی و نظریه پردازی در روابط بین الملل،فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی،تابستان ۱۳۸۶،شماره ۳۴،ص۱۴۷٫ ↑
نوریان،اردشیر؛منازعه و همکاری در روابط بین الملل:نقش قدرت در حفظ صلح و امنیت جهانی،فصلنامه سیاست خارجی،بهار ۱۳۸۸،شماره ۸۸،ص۲۲۳٫ ↑
در واقع بر مبنای دیدگاه واقع گرایان بایستی میان سیستم موازنه قدرت داخلی و بین المللی قایل به تفکیک شد چرا که معیار و ضابطه اصلی این تمایز،وجود استقلال و خودمختاری است.بدین معنی که در چهارچوب حکومت های ملی و داخلی،بازیگران(افراد،گروه های قومی و نژادی،شرکت ها،شهرداری ها،احزاب سیاسی،اتحادیه های کارگری و …..)از استقلال عمل تام برخوردار نیستند زیرا هر یک از آنها می بایست از اقتدار مرکزی مشروع تبعیت کند در حالی که بر طبق قوانین مربوط به موازنه قدرت بین المللی،هیچ اقتدار مرکزی که دولت های ملی را تحت کنترل خود قرار دهد وجود ندارد.برای اطلاعات بیشتر در این مورد ن.ک به :قوام،سید عبدالعلی؛آثار موازنه قدرت در روابط بین الملل،فصلنامه حق((مطالعات حقوقی و قضایی))،زمستان ۱۳۶۵،شماره ۸،ص۱۲۷٫ ↑
اقارب پرست،محمد رضا،امنیت بین الملل از منظر پارادایم های اصلی روابط بین الملل،فصلنامه ره آورد سیاسی،تابستان ۱۳۸۶،شماره ۱۶،ص۸۲٫ ↑
غلام حسینی،اسماعیل و خواجه،رضا؛مکتب رئالیسم و راهبرد نظامی،مجله سیاست دفاعی،سال بیست و یکم،شماره ۸۳،تابستان ۱۳۹۲،ص۱۱۱٫ ↑
قاسمی،فرهاد؛موانع شکل گیری رژیم امنیتی منطقه ای کنترل تسلیحات؛مطالعه موردی خاورمیانه،فصلنامه روابط خارجی،پاییز ۱۳۹۰،شماره ۱۱،ص۱۳٫ ↑
غلام حسینی،اسماعیل و خواجه،رضا؛پیشین،ص۱۱۴٫ ↑
جعفری،علی اکبر؛نظریه نورئالیسم و اتحاد استراتژیک میان آمریکا-اسراییل،پژوهشنامه حقوق و سیاست،سال هشتم،شماره ۲۱،پاییز و زمستان ۱۳۸۵،ص۱۱۸٫ ↑
عسگرخانی،ابومحمد؛تغییر ساختار سازمان ملل متحد و رژیم امنیت دسته جمعی ،ماهنامه رویدادها و تحلیل ها،آذر و دی ۱۳۷۷،شماره ۱۲۱،ص۳۳٫ ↑
موسی زاده،رضا؛گلریز،هادی،ایالات متحده آمریکا و دیوان کیفری بین المللی:دغدغه های حقوقی یا حفظ منافع ملی،فصلنامه سیاست خارجی،سال بیست و هفتم ،شماره ۲،تابستان ۱۳۹۲،ص۲۹۷٫ ↑
اعظمی،نبی الله؛ناتو،سیستم امنیت دسته جمعی و تحولات آن پس از جنگ سرد،فصلنامه سیاست خارجی،پاییز ۱۳۸۱،شماره ۶۳،ص۷۵۱٫ ↑
عباسی اشلقی،مجید؛مطالعات بین الملل:تحلیل امنیت در پارادایم های حاکم بر روابط بین الملل،فصلنامه مطالعات راهبردی،پاییز ۱۳۸۳،شماره ۲۵،ص۵۳۲٫ ↑
مهدی زاده،اکبر؛به کارگیری قدرت نرم در سیاست خارجی چین در آسیای مرکزی،فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز،شماره ۷۵،پاییز ۱۳۹۰،ص۹۶٫ ↑
عباسی،مجید؛قیاسی،امیر؛باباجانی پور،زهرا،راهبرد اتحاد پیرامونی رژیم صهیونیستی و نظریه موازنه تهدید در روابط بین الملل،فصلنامه سیاست خارجی،سال بیست و هفتم،شماره یک،بهار ۱۳۹۲،ص۱۷۷٫ ↑
همان،صص ۱۷۷-۱۷۸٫ ↑
منافع ملی حیاتی مفهومی پیچیده و دارای تعاریف مختلف است؛عدم اتفاق نظر بر روی منافع ملی به رغم کاربرد و استفاده بسیار آن در متون داخلی و خارجی سبب گردیده تعاریف مختلفی نسبت به این مفهوم ارائه شود.به تبع ساختار دولت گرا،به تعداد دولت ها تعریف منافع ملی حیاتی داریم.هر کشوری بنا به موقعیت و شرایط خود تعبیر خاصی از آن ارائه می دهد.اما آن چه که اندیشمندان مختلف پیرامون آن اجماع دارند این اصل است که منافع ملی حیاتی دارای ابعاد اقتصادی،سیاسی و اجتماعی می باشد.در درجه نخست،حیاتی ترین نیازهای یک دولت،حفظ تمامیت ارضی و بقای یک ملت،امنیت و حاکمیت ملی،استقلال سیاسی ،رفاه اقتصادی ،حفظ و افزایش قدرت ،اعتبار و پرستیژ در برابر ملل و کشورهای دیگر را در برمی گیرد. هم چنین،منافع ملی حیاتی از آغاز تشکیل دولت-ملت و به ویژه طی دهه های اخیر از جانب نظریه پردازان ،محققان و تحلیل گران به منظور بررسی مقاصد،اهداف و الگوهای رفتاری سیاست خارجی کشورها در صحنه بین المللی و در ارتباط با دیگر کشورها و بازیگران عرصه روابط بین الملل به کار گرفته شده است . در همین راستا،هدف ها و انگیزه های اصلی رفتار کشورها در صحنه بین المللی را می توان منافع ملی نام برد.برای اطلاعات بیشتر در این مورد ن.ک به: پیری،حیدر؛ منافع ملی حیاتی در حقوق بین الملل با تاکید بر رویه های قضایی بین المللی،تهران،دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۹۰،ص۴۱٫ ↑
پوراسماعیلی،علیرضا؛شیروی،عبدالحسین،امنیت ملی در حقوق سرمایه گذار خارجی،فصلنامه حقوق دانشگاه تهران،دوره ۴۳،شماره ۳،پاییز ۱۳۹۲،ص۳۴٫ ↑
پوراسماعیلی،علیرضا؛شیروی،عبدالحسین،پیشین،ص ۳۶٫ ↑
برای اطلاعات بیشتر در مورد منافع حیاتی دولت ها در امنیت ملی ن.ک به :شریفی طرازکوهی،حسین و پیری،حیدر؛منافع ملی حیاتی در پرتو آراء قضایی بین المللی،فصلنامه پژوهش حقوق عمومی،سال چهاردهم،شماره ۳۸،پاییز و زمستان ۱۳۹۱،ص۱۵٫ ↑
یزدان فام،محمود؛دولت های شکننده و امنیت انسانی،فصلنامه مطالعات راهبردی،سال دوازدهم،شماره چهارم،زمستان ۱۳۸۸،ص۶٫ ↑
کیوان حسینی،اصغر؛ زارعی هدک،معصومه؛یازدهم سپتامبر و تبدیل((تهدید ایران)) به تهدیدی وجودی برای اسراییل و لابی مدافع آن،پژوهش نامه ایرانی سیاست بین الملل،سال اول،شماره یک،پاییز و زمستان ۱۳۹۱،صص ۱۱۵-۱۱۶٫ ↑
سواری،حسن؛پیری،حیدر؛منافع ملی حیاتی دولت ها در پرتو معاهدات خلع سلاح و کنترل تسلیحات،فصلنامه روابط خارجی،پاییز ۱۳۹۱،شماره ۱۵،ص۲۴۴٫ ↑
Doyle, Michael W and Luck, Edward C. ,’’ International Law and Organization: Closing the Compliance Gap’’, Rowman & Littlefield,2004,p210.
↑
اهلسون،توماس؛محدودیت های انتقال جنگ افزار و امنیت ملی جهان سوم/گروه امنیت ملی،فصلنامه سیاست دفاعی،بهار ۱۳۷۷،شماره ۲۲،ص۱۷۲٫ ↑
Aubin, Yann and Idiart, Arnaud,’’ Export Control Law and Regulations Handbook: A Practical Guide to Military and Dual-use Goods Trade Restrictions and Compliance’’, Kluwer Law International, 2011,p45.
↑
کریمی مله،علی؛الگوی مردم سالاری دینی و امنیت ملی،فصلنامه مطالعات راهبردی،دوره ۱۶،شماره ۶۱،پاییز ۱۳۹۲،ص۴۰٫ ↑
پوراحمدی،حسین؛قنبری مزیدی،مقداد؛عوامل بحران کارکرد در سازمان ملل متحد،فصلنامه سیاست خارجی،سال بیست و هفتم،شماره یک،بهار ۱۳۹۲،ص۲۳۱٫ ↑
قنبرلو؛عبدالله؛اقتصاد لیبرال و مسئله جنگ و صلح در روابط بین الملل،دو فصلنامه اقتصاد تطبیقی،بهار و تابستان ۱۳۹۰،شماره یک،ص۱۷۵٫ ↑
نقیب زاده،احمد؛بازاندیشی امپریالیسم در روابط بین الملل،فصلنامه حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران،زمستان ۱۳۷۴،شماره ۳۴،ص۱۴۴٫ ↑

«سیمون کازنتز»^[۱۶] یکی از نخستین افرادی بود که نظریه رشد همراه با تغییر ساختاری را مطرح کرد. او ضمن تأکید بر پیچیدگیهای روند توسعه چنین نتیجه گرفت که توسعه صرفاً از نوآوری تکنولوژیک و افزایش بازده تشکیل نشده است. سازگاری عقیدتی و نهادی نیز باید برای حفظ و ارتقای رشد به مجموعه فوق افزوده شود. این جنبه جدید سمتگیری اجتماعی رسماً در سال ۱۹۷۲ توسط «آبرت اس مک نامارا»^[۱۷] رئیس بانک جهانی اعلام شد. بنابراین این موضوع به طرز فزایندهای روشن شده است که آنچه که به مسئله بحرانی کشورهای رو به توسعه تبدیل شده، آهنگ رشد نیست، ماهیت رشد است. کشورهای رو به توسعه، در پایان دهه ۱۹۶۰ به میانگین نرخ رشد سالیانه بیش از ۵ درصد که مورد هدف بود رسیدند. اما تأثیرات اجتماعی این رشد به حدی رو به انحطاط رفت و تعداد افرادی که وضعشان تغییر نکرد، آنقدر زیاد بود که دستاوردهای ساده آماری مربوط به آن هدف میرفت تا جنبه گمراه کنندهای به خود بگیرند (مولانا،۱۳۷۱: ۴۷).

بنابراین کسانی چون آرتورلوئیس استاد اقتصاد سیاسی دانشگاه منچستر رشد اقتصادی را مترادف با افزایش سود و نه محصول کالاها و خدمات میداند و آن را شامل مفاهیمی چون رفاه، آسایش و سعادت نمیداند و کاری به توزیع و مصرف آن‌ها ندارد و معتقد است با افزایش رشد اقتصادی ممکن است نه تنها شرایط زندگی مجموع جمعیت بهبود نیابد، بلکه وخیمتر گردد؛ لذا رشد اقتصادی عبارت است از افزایش شاخصهای اقتصادی کلان نظیر «تولید ناخالص ملی» و یا «درآمد سرانه» طی یک دوره زمانی مشخص. رشد اقتصادی نسبت به مفاهیمی چون توسعه مفهومی یک بعدی است و با شاخصهای کمّیای چون تولید ناخالص ملی، درآمد سرانه و غیره قابل اندازه گیری است (ازکیا و غفاری،۱۳۸۴: ۴۲).
نتیجه آنکه رشد بدون توسعه مانند چهره دوگانه جوامع جهان سوم است. این دوگانگی را می‌توان به وسیله تضادهای موجود بین ثروتمندان و فقرا، شهرها و روستاها و بین طبقات مختلف اجتماعی مشاهده کرد .
تغییر اجتماعی و توسعه
تغییر اجتماعی^[۱۸] از جمله مفاهیم مهم در ارتباط با توسعه است. دانشمندان علوم اجتماعی بر حسب حوزه های تخصصی خود تعارف مختلفی از تغییر اجتماعی ارائه دادهاند. به نظر آنتونی گیدنز تغییر اجتماعی تغییر در نهادهای اساسی جامعه در طی یک دورهی معین است. ویلبرت مور، تغییر اجتماعی را تغییر در الگوهای رفتاری و فرهنگ که شامل هنجارها و ارزشها میشود تعریف میکند. (غفاری، ۱۳۸۳ : ۱۶).
از نظر «گی روشه»^[۱۹] تغییر اجتماعی عبارت است از پدیده های قابل رویت و قابل بررسی در مدت زمانی کوتاه به صورتی که هر شخص معمولی نیز در طول زندگی خود یا در طول دورهی کوتاهی از زندگیاش میتواند یک تغییر را شخصاً تعقیب نماید، نتیجه قطعیاش را ببیند و یا نتیجهی موقتی آن را دریافت. علاوه بر این تغییر اجتماعی در محدودهی یک محیط جغرافیایی و اجتماعی معینی صورت میپذیرد (روشه،۱۳۷۰: ۲۶).
راجرز نیز تغییر اجتماعی را فرآیندی می‌داند که طی آن در ساختار و کارکرد یک نظام اجتماعی دگرگونی به وجود می‌آید. انقلاب، ابداع شیوه تولید جدید، تشکیل شورای عمرانی روستایی و پذیرش روش‌های کنترل جمعیت به وسیله یک خانواده نمونه‌هایی از تغییر اجتماعی هستند، دگرگونی در ساختار و کارکرد نظام اجتماعی نتیجه پدید آمدن چنین واکنش‌هایی ست (راجرز و شومیکر،۱۳۷۶: ۱۱).
بنابراین، تغییر اجتماعی عبارت است از تغییر قابل رویت در طول زمان به صورتی که موقتی و یا کم دوام نباشد. بر روی ساخت یا وظایف سازمان اجتماعی یک جامعه اثر گذارد و جریان تاریخی آن را دگرگون نماید (ازکیا و غفاری،۱۳۸۴: ۲۸). تغییر اجتماعی در این مورد تفاوتش با تحول در این است که آن را میتوان در چارچوب یک محدودهی جغرافیایی و یا در کادر اجتماعی – فرهنگی محدود تری مورد مطالعه قرار داد. معمولاً تحول اجتماعی را مجموعهای از تغییرات میدانند که در طول یک دورهی طولانی طی یک و یا شاید چند نسل در یک جامعه رخ میدهد (روشه،۱۳۷۰: ۲۶). جامعهشناسان کلاسیک که واحد تحلیل آن‌ها جوامع بشری یا بشریت بود و کمتر با جوامع خاص سر و کار داشتند و برخوردار از دیدگاهی کلاننگر بودند بیشتر به تحول اجتماعی تا تغییر اجتماعی توجه داشتند (غفاری،۱۳۸۳: ۲۵).
توسعه نیافتگی
آندره گوندرفرانک عبارت توسعهی توسعه نیافتگی را برای توصیف تکامل کشورهای جهان سوم ابداع کرده است. او معتقد است فقیر شدن این جوامع نتیجه مستقیم موقعیت فرو دست آن‌ها در رابطه با کشورهای صنعتی است. کشورهای صنعتی به هزینه جهان سوم که محصول استعمار و نو امپریالیسم است، ثروتمند شدهاند. به گفته فرانک، توسعه و توسعه نیافتگی دو روی یک سکهاند. کشورهای ثروتمند یک مرکز مادر شهر تشکیل میدهند که کشورهای اقماری (جهان سوم) پیرامون آن گرد آمدهاند و در حالی که اقتصادهایشان به اقتصادهای کشورهای پیشرفته وابسته است و خودشان عمدتاً دچار فقری شدید هستند (گیدنز،۱۳۷۳: ۵۸۰).
«فورتادو»^[۲۰]همچنین در تعریف توسعه نیافتگی میگوید توسعه نیافتگی وضعیتی است که به دلیل عدم هماهنگی بین عوامل اقتصادی و تکنولوژی کاربردی امکان استفاده همزمان از سرمایه و نیروی کار در جامعه مسیر نیست (ازکیا و غفاری،۱۳۸۴: ۳۰). پس با این تعریف می‌توان گفت که توسعه اقتصادی در کشورهای توسعه یافته متکی بر مبانی علمی و فنی نوین بشری است. در حالی که تولید در کشورهای توسعه نیافته با اتکای عمده بر مبانی علمی و فنی سنتی صورت میگیرد. علاوه بر این، جامعه توسعه یافته جامعهای است که اساساً برای تولید به صورت نوین میاندیشد و جامعهی توسعه نیافته هنوز توان این کار را پیدا نکرده است (عظیمی،۱۳۸۳: ۱۷۵- ۱۱۵) .
نوسازی و توسعه
واژه «مدرنیزاسیون» در زبان فارسی به مفاهیمی چون نوسازی، امروزینه شدن و متجدد شدن ترجمه شده است. این مفهوم فارغ از ابعاد روانشناختی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگیای که دارد، در کل به عنوان یک جریان و فرآیندی کلی مطرح است که تعاریف متعددی از آن ارائه شده است و امروزه به عنوان یک رویکرد در ادبیات جامعهشناسی توسعه مطرح است (ازکیا،۱۳۸۴: ۵۶).
اصطلاحات نوسازی و توسعه کاملاً مترادفند و تفاوتشان در این است که نوسازی یادآور پیشرفت حرکت در جهت مناسبات آرمانی شده ای ست که از سوی نظریه‌پردازان اجتماعی به عنوان مدرن فرض می‌شود و توسعه بر روند تحقق برابری با پیشرفته‌ترین کشورهای دنیا از لحاظ اقتصادی در زمینه تولید کالا و خدمات دلالت دارد. مدرنیزاسیون مفهوم انعطاف در برابر تقاضاها و اهداف فزاینده را در بردارد (لمکو،۱۳۶۷: ۳) .
توسعه پایدار
«توسعه پایدار»^[۲۱] مفهومی است که در سالهای اخیر در ادبیات جامعه شناسی مطرح شده است. در سمپوزیومی که در سال ۱۹۹۱ در لاهه برگزار شد، در مورد مفهوم توسعه پایدار آمده: «اگر منظور توسعه، گسترش امکانات زندگی انسانها ست، این نه تنها در مورد نسل حاضر بلکه برای نسلهای آینده نیز مد نظر باشد. منظور از توسعه پایدار، تنها حفاظت است محیط زیست نیست، بلکه مفهوم جدیدی از رشد اقتصادی است. رشدی که عدالت و امکانات زندگی را برای تمامی مردم جهان و نه تعداد اندکی افراد برگزیده است. در فرایند توسعه پایدار سیاستهای اقتصادی، مالی، تجاری، کشاورزی، صنعتی، به گونهای طراحی میشود که توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی را تداوم بخشد (ازکیا و غفاری،۱۳۸۴: ۵۹).»
توسعه انسانی
سازمان ملل در سال ۱۹۹۰ برای اولین بار گزارشی را تحت عنوان «توسعه انسانی» در سطح جهان منتشر کرد که در آن اهمیت توجه به توسعه انسانی، تعریف توسعه انسانی و چگونگی سنجش توسعه انسانی همراه با آمارها و شاخص‌های مربوط به توسعه انسانی در سطح جهان مورد بحث واقع شد. در گزارش توسعه انسانی ۱۹۹۰ سازمان ملل، در مورد تعریف توسعه انسانی چنین آمده است: «توسعه انسانی روندی ست که طی آن امکانات افراد بشر افزایش می‌یابد. هرچند این امکانات به مرور زمان می‌تواند اساساً دچار تغییر در تعریف شود، اما در کلیه سطوح توسعه، مسئلۀ بنیادین برای مردم عبارت است از برخورداری از زندگی طولانی همراه با تندرستی، دستیابی به دانش و توانایی دستیابی به منابعی که برای پدید آوردن سطح مناسب زندگی لازم است. چنانچه این سه امکان غیر قابل حصول بماند، بسیاری از موقعیت‌های دیگر زندگی دست نیافتنی خواهد بود.» این گزارش همچنین در ادامه در تعریف توسعۀ انسانی می‌افزاید: «توسعه انسانی به همین جا خاتمه نمی‌یابد. انتخاب‌های دیگری نیز نزد مردم از ارزش والایی برخوردارند، مانند آزادی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، داشتند فرصت و موقعیت برای دست یابی به نقشی خلاق و سازنده، برخورداری از حیثیت و منزلت شخصی و حقوق انسانی تضمین شده» (علیزاده، ۱۳۸۴: ۲۳۵).
ارتباطات توسعه
«ارتباطات» و «توسعه» مفاهیمی بدون مرزهای مشخص هستند، از این رو نیازمند آنند که برای آن‌ها تعاریف علمی ارائه شود. به زعم مجید تهرانیان، ارتباطات عبارت است از روند تبادل مفاهیم از طریق علائم گفتاری و غیر گفتاری که از طریق جهان بینی‌ها، فرهنگ‌ها، محتوی‌ها، و مجاری ارتباطی عمل می‌کند. تعریف وی با گنجاندن صورت بندی‌های ایدئولوژیک، بیان‌های فرهنگی (گفتاری و دیداری)، محتوای پیام‌ها و همچنین مجاری ارتباطی - از مجاری نخستین (روابط بین افراد) تا گروه‌های ثانوی (سازمانی) و سومین با (واسطه)، از محور قرا دادن رسانه‌ها پرهیز می‌کند. بنابراین، تعریف ارائه شده نقش رسانه های کنونی را با تمام اهمیت آن در چارچوب وسیع‌تر ارتباطات انسانی قرار می‌دهد. اما در آثار و نوشته های پیشین در عرصه ارتباطات توسعه با نادیده انگاشتن شبکه های ارتباطی سازمانی و روابط میان فردی از جمله پیوندهای مهم و حیاتی نظیر شبکه های سنتی و مذهبی عمدتاً نقش محوری در ارتباطات بر رسانه‌ها متکی است (تهرانیان،۱۳۷۶: ۴).
بدین گونه، ارتباطات جمعی را می‌توان ارتباطی غیر مستقیمی دانست که از طریق مطبوعات بر تیراژ و مخصوصاً وسایل ارتباطی نوین نظیر رادیو و تلویزیون بین گروه‌های وسیع انسانی ایجاد می‌گردد. این نوع ارتباط بین هزاران و میلیون‌ها نفر افراد نا آشنای که در شهرها و کشورهای گوناگون به صورت گروه های انبوه زندگی می‌کنند پدید می‌آید. بنابراین وسایل ارتباط جمعی ابزارهایی هستند که از طریق آن‌ها در آن واحد به افراد وسیعی در مکان‌ها و زمان‌های مختلف ارسال می‌گردد و آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این وسایل شامل مطبوعات، رادیو، تلویزیون، سینما و کتاب می‌گردد. (معتمد نژاد،۱۳۸۶: ۴۶).
بنابراین در رابطه با نقش رسانه‌ها در توسعه می‌توان گفت که رسانۀ جمعی باعث آگاه سازی در جامعه می‌شوند چرا که آگاه سازی، یک ابزار رهایی بخش در جامعه است. پیامدهای آنی این آگاهسازی ممکن است با ساختار قدرت حاکم ناهماهنگ باشد، اما در تحلیل نهایی، نمیتوان انکار کرد که آگاهسازی، حرمتگذاری به خویشتن را افزایش خواهد داد. درجه بالایی از حس مسئولیت اجتماعی را ایجاد میکند و در نهایت ابزار موثر تجهیز و غنیسازی ذخایر انسانی خواهد بود. کشوری سریعتر به طرف توسعه حرکت میکند که از یک آگاهی نسبتاً بالای عمومی بهرهمند باشد. جوامع طبقهبندی شده که از فرهنگها، بافتهای مختلف اقتصادی، جهانبینیها و سنت‌ها و انتظارات متفاوتی تشکیل شدهاند، با مشکلات جدی در پیشبرد برنامهها و طرحها رو به رو میگردند. عمده کشورهای جهان سوم با این ضعف و مشکل در نظام اجتماعی خود مواجه هستند. نظام آموزشی، ارتباطات، پویایی فعالیتهای اقتصادی، ارتباطات بین المللی و هویت غنی فرهنگی – اجتماعی از جمله عواملی هستند که در شکلگیری فرهنگ عمومی جامعه، نقش موثری ایفاء میکنند (رجب زاده، ۱۳۷۸: ۱۳).
در واقع، وسایل ارتباط جمعی خصوصاً مطبوعات و رادیو در کشورهای در حال توسعه به همان اندازه دارای کار کردهای مهم اجتماعی هستند که مدرسه. لازم است اضافه نماییم که این وسایل در عین حال که باعث نشر اطلاعات میگردد، موجب استاندارد شدن آن‌ها نیز میشود. دانیل لرنر به نوبهی خود در این زمینه خاطر نشان میسازد که وسایل ارتباط جمعی موجب افزایش پدیدهای تحت عنوان تحرک روانی میگردد با همچنین موجب ایجاد پدیدهی دیگری تحت اصطلاح یگانگی عاطفی میشود که وی آن را به معنای ایستاری روانی، در نوسازی مؤثر میداند. وسایل ارتباط جمعی اولاً باعث آموزش درک وضعیتهای مختلف گردیده و ثانیاً بر انگیختن تخیل افراد را در جای کسانی که کارگردان قضایا هستند قرار میدهد. این وسایل همچنین موجب به وجود آمدن تجارب جدید و مختلفی میگردد که لرنر آن‌ها را عامل افزایش تحرک روانی میداند و بدین ترتیب این وسایل در نهایت مشارکت سیاسی را موجب میگردند امری که لرنر اهمیتش را در جریان نوسازی جامعه کمتر از سایر عوامل. (روشه، ۱۳۷۰: ۱۸۰).
«آیتیل دوسولاپول»^[۲۲] معتقد است که وقتی جاده های جدید، روزنامه، رادیو، تلویزیون، سینما یا کتاب به جامعه‌ها وارد شود افکار و نحوه اندیشه مردم و ارزش‌های آن‌ها تغییر می‌کند. مطالعات فراوان نشان می‌دهد که در سراسر جهان هر فرد یا دهکده‌هایی که به این وسایل دسترسی دارد، افکار و عقاید مترقی‌تر و جدید تری دارد و نقش جدید را سریع‌تر از کسانی که به این وسایل دسترسی ندارند می‌پذیرد. مطالعات آماری نشان می‌دهد که کمتر تحولی مانند رواج وسایل ارتباط جمعی می‌تواند در پیشرفت و توسعه کشورها موثر باشد. دوسولاپول معتقد است هر قدر وسایل ارتباطی بیشتر گسترش یابند، بیشتر بر افکار عمومی تأثیر می‌گذارند. او تأثیر مهم این وسایل را در معرفی راه های تازه و آشنای حیات می‌داند اما یادآور می‌شود که سرمایه گذاری در وسایل ارتباطی گوناگون نتیجه واحدی در بر ندارد. بنابراین تعیین نوع دقیق سرمایه گذاری برای رسیدن به هدف مورد نظر ضروری است. وی وجود وسایل ارتباطی را لازمۀ توسعه می‌داند (اردبیلی،۱۳۹۰: ۱۳۱).
انواع توسعه
تقسیم بندی‌های متفاوتی در طول زمان از توسعه ارائه شده است، که بسته به نظر علمای مختلف این رشته متفاوت بوده است. اما یکی از شناخته شده ترین تقسیم بندی‌هایی که در این زمینه انجام شده است، توسعه را به انواع «توسعه درون‌زا»، «توسعه برون ‌زا»، «توسعه ناموزون»، «توسعه موزون»، «توسعه از بالا» و «توسعه از پایین» تقسیم می‌کند.
توسعه متوازن و توسعه نامتوازن
توسعه موزون نوعی از توسعه است که در آن هیچ کدام از بخش‌های چهارگانه (اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی) زیربنا یا روبنا به شمار نمی‌آیند که در نتیجه یکی از دیگری مهم‌تر جلوه کند. اما توسعه ناموزون توسعه‌ای است که در سه سطح خُرد، میانه و کلان فاقد تعادل باشد ( لهسایی زاده،۱۳۸۱: ۱۰ ).
توسعه از بالا و توسعه از پایین
نظریات توسعه از بالا تأکید دارند نخبگان عامل تغییر در جوامع‌اند و با دردست گرفتن قدرت قادرند از نخبگانی که قدرت ندارند استفاده کنند. این نظریه که متعلق به ویلفردو پارتو و موسکا یکی از اصلی‌ترین نظریه های توسعه از بالا است. بر عکس این نظریه، نظریه توسعه از پایین به انقلاب معتقد است و مشارکت توده مردم و همگان از اصول نخستین آن است. توسعه از پایین یعنی تغییرات بنیادی. در این نوع دگرگونی، مشارکت جوانان در تحولات سهم مهمی دارد. باید در نظر داشت که در نظریات توسعه از بالا تاکید زیادی بر تمرکز قدرت و نوسازی ابزار و نهادهای اِعمال قدرت می‌شود. در این رهیافت بر تقسیم کار تاکید می‌شود و دخالت همگان در نظارت اجتماعی نامطلوب به شمار می‌آید، و بنابراین نقش مردم تنها به پیاده سازی خواسته های نخبگان محدود می‌شود. اما طرفداران توسعه از پایین، بر مشارکت همگانی در جریانات اقتصادی – اجتماعی تاکید می‌کنند. برای تحقق این مشارکت، تشکیل شوراها را ابزار اصلی مشارکت مردم در فرایند توسعه می‌دانند  ( لهسایی زاده،۱۳۸۱: ۱۰ ).
توسعه درونزا و برونزا
الگوی توسعه برونزا بیشتر بر مبنای نظریه نو سازی پایه سازی شده است، منشأ و جهت گیری خارجی دارد و بر اساس آن کشورها توسعه نیافته شده از همان الگوی کشور های توسعه یافته برای توسعه خودشان استفاده می‌کنند (لهسایی زاده،۱۳۸۱: ۱۱ ) . در حالی که الگوی توسعه درونزا^[۲۳] بر خلاف الگوی توسعه برونزا^[۲۴] الگویی است که منشأ و جهتگیری داخلی دارد. در این الگو منابع داخلی و شرایط تاریخی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جامعه خودی مورد توجه قرار میگیرد و بر این واقعیت تأکید دارد که چگونه شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه را تغییر دهد که عوامل بازار بتوانند با فعالیت خود نیازهای داخلی جامعه را تأمین کنند (ازکیا و غفاری،۱۳۸۴: ۵۵). به عبارت بهتر، دریافت درونزا به توسعه مستلزم این است که زمینه فرهنگی – اجتماعی که توسعه در آن رُخ میدهد و نیز شرایطی که به آن فرهنگ خاص مربوط میشود لحاظ شود. هر توسعهای مستلزم تغییر است و توسعهای که به مدرن کردن جامعه میاندیشد، بدون تغییرات عمیقی که در ساختارهای اجتماعی _ فرهنگی آن‌ها به وجود میآورد عبث است (یونسکو،۱۳۷۶: ۱۱).
ابعاد توسعه
با توجه به مطالب بالا باید گفت که توسعه مفهومی پیچیده و دارای ابعاد اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است ابعادی که هر کدام تحقق شاخص‌های خاصی را برای توسعه ضروری می‌دانند. همچنین ذکر این نکته ضروری ست که توسعه در سه سطح خرد، کلان و میانه مطرح است که در بعضی از جوامع به صورت کاملاً متوازن پیاده می‌شود. علاوه بر این توسعه یک پدیده مقطعی نیست، بلکه به صورت یک جریان تاریخی است که در مقاطع مختلف زمانی مطرح است. با این توضیح، در ادامه به بیان ابعاد مختلف توسعه خواهیم پرداخت.
توسعه اقتصادی
در مطالعات مربوط به توسعه اقتصادی، پرسش اصلی بر حول این محور می‌چرخد که به طور مختصر و مفید توسعه اقتصادی یک جامعه چه مواردی را شامل می‌شود؟ دیدگاهی که سالیان متمادی مورد پذیرش بوده است این است که افزایش مستمر و با ثبات درآمد ملی شاخص مناسبی برای توسعه اقتصادی است (زاهدی،۱۳ : ۲۴). به عبارت بهتر، بر مبنای همین اندیشه، توسعه در دهه های گذشته به معنای توانایی اقتصاد ملی برای ایجاد و تداوم رشد سالانه تولید ناخالص ملی با نرخ‌های ۵ تا ۷ درصد و بیشتر بوده است. برای مثال، در قطعنامه های سازمان ملل دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ دهه های توسعه نامیده شد و توسعه عمدتاً بر حسب نیل به هدف رشد سالانه ۶ درصد در تولید ناخالص ملی تعیین شد. دیگر شاخ‌های اقتصادی توسعه، نرخ‌های رشد تولید ناخالص ملی سرانه بوده است که یک کشور را در توسعه تولیداتش بر حسب نرخی سریع‌تر از آهنگ رشد جمعیت مشخص می‌کند. سطح و نرخ رشد تولید ناخالص ملی سرانه واقعی (یعنی رشد تولید ناخالص ملی سرانه پولی منهای تورم) معمولاً در مفهومی وسیع برای اندازه گیری کل رفاه اقتصادی یک جمعیت بکار برده می‌شود. یعنی چه مقدار از کالاها و خدمات واقعی برای مصرف و سرمایه گذاری در اختیار شهروندان معمولی قرار می‌گیرد (تودارو،۱۳۶۶:۱۳۳).
توسعه اقتصادی در گذشته معمولاً بر حسب تغییر برنامه ریزی شدۀ ساخت تولید و اشتغال بررسی شده است. به این ترتیب که سهم کشاورزی در تولید و اشتغال کاهش می‌یابد، در حالی که بر سهم صنعت (صنایع کارخانه ای) و خدمات افزوده می‌شود. بنابراین استراتژی‌های توسعه معمولاً بر صنعتی شدن سریع شهری و اغلب به زیان کشاورزی و توسعه روستایی تأکید کرده‌اند. بالاخره این شاخص‌های اصلی اقتصادی توسعه اغلب با پذیرش کلی و اشاره گذرا به شاخص‌های اجتماعی غیر اقتصادی، مانند بهبود در سطح سواد، تعلیم و تربیت، شرایط بهداشت، خدمات و تأمین مسکن تکمیل شده است. در هر حال، توسعه در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ تقریباً همیشه به عنوان یک پدیده اقتصادی ملاحظه شده است، با فرض اینکه پیشرفت سریع در رشد تولید ناخالص ملی کل و سرانه یا تدریجاً به شکل مشاغل و سایر امکانات اقتصادی عاید توده‌ها خواهد شد و یا شرایط لازم برای توزیع گسترده تر منافع اقتصادی و اجتماعی رشد را ایجاد خواهد کرد. به این ترتیب مسائل فقر، بیکاری و توزیع نسبت به توجه به مسئله رشد در درجه دوم اهمیت قرار گرفت (تودارو،۱۳۶۶: ۱۳۳).
این امر، یعنی نگرش محدود و صرفاً در قالب رشد اقتصادی به موضوع توسعه موجب هدایت نظریات و دیدگاه‌ها به مانع اصلی توسعه، یعنی کمبود سرمایه شد. کمبود سرمایه مانعی بود که اهتمام کشورهای توسعه نیافته فارغ از یک استراتژی توسعه مدون برای رفع آن خود عامل وابستگی و عقب‌ماندگی هرچه بیشتر آن کشورها گشت. اقتصاددانان و نظریه‌پردازان غربی در چهارچوب نظریه رشد این دیدگاه را بسط و گسترش دادند که مشکل و مانع اساسی در مقابل توسعه کشورهای عقب مانده صرفاً کمبود سرمایه است. از آنجا که این کشورها در تجهیز پس‌اندازها و تراکم سرمایه در داخل مشک دارند، لذا ورود سرمایه به این کشورها کلید اساسی حل مشکل است. البته اعتراض به الگوی رشد متکی به سرمایه از اواخر دهۀ ۱۹۶۰ آغاز شد و در میانه دهۀ ۱۹۷۰ به اوج خود رسید و عملاً این نظریه را با سرخوردگی مواجه نمود. تجربیات و عملکرد کشورهایی که از آن الگو پیروی می‌کردند نشان داد که پیشرفت مهمی در کیفیت زندگی مردم این کشورها حاصل نشده است (همتی،۱۳۸۸: ۳۴).
بنابراین در مقابل نظریه رشد متکی به سرمایه، نظریه نیازهای اساسی رشد کرد. بر اساس این نظریه اگر توسعه به معنی بهبود شرایط زندگی مردم و به ویژه تهی دستان باشد باید توسعه را با حفظ اولویت در جهت تأمین نیازهای اساسی همچون خوراک، پوشاک، مسکن، آموزش، بهداشت و درمان و جز آن تحقق بخشید و به جای استفاده از منابع در زمینه صنایع تسلیحاتی، موتورهای الکتریکی، تراکتور و مانند آن‌ها باید از فناوری کاربر استفاده نمود که مستلزم اشتغال بیشتر باشد. البته این نظریه نیز نتوانست موفقیت پیش بینی شده برای جانشینی به جای توسعه با تأکید بر محصول ناخالص داخلی را کسب کند. از دید برخی از کشورهای توسعه نیافته، تأمین نیازهای اساسی مهم تلقی می‌شود، اما این اقدام به عنوان الگوی توسعه پذیرفتنی نیست. حتی عده ای اظهار داشتند که این نظریه و استراتژی، طرح جدید غرب برای ایجاد انحراف در مسائل واقعی کشورهای توسعه نیافته است و آن‌ها چون نمی‌خواهند کشورهای توسعه نیافته به قدرت نظامی و اقتصادی دسترسی پیدا کنند، چنین طرح‌هایی را ارائه می‌دهند و سعی می‌کنند آن‌ها را سرگرم تهیه خوراک، پوشاک، مسکن و خدمات اجتماعی نمایند. در صورتی که کشورهای توسعه نیافته همان طور که به تحول سریع اجتماعی نیازمندند به رشد اقتصادی محتاجند. این کشورها باید بنیان قوی صنعتی و فنی را برای حفظ و توسعه منابع خود برپا سازند و همزمان با این اقدام در بعد دیگری برای توسعه و برای مساوات و عدالت و بهبود سریع وضعیت اقتصادی- اجتماعی طبقات محروم بکوشند (همتی،۱۳۸۸:۳۴).
امروزه توسعه اقتصادی از معنای سنتی خود خارج شده و علمای اقتصادی با تفکیک آن از رشد اقتصادی کوشش فراوانی برای روشن شدن ابعاد این مفهوم کرده‌اند. برای درک بهتر این مفهوم به مروری برخی از تعاریف و دیدگاه‌هایی که چندی از علمای اقتصاد در مورد پیشرفت و توسعه اقتصادی ارائه کرده‌اند، خواهیم پرداخت.
از نظر «پیتر دورنر»، توسعه اقتصادی عبارت است از بسط امکانات و پرورش قابلیت بشری که برای جلوگیری از فقر ضروری می‌باشد. تقلیل دامنه فقر عمومی، بیکاری و نابرابری ملازم با توسعه اقتصادی هستند. علاوه بر وی «مک لوپ» توسعه اقتصادی را این گونه تعریف: توسعه اقتصادی عبارت است از کاربرد منابع تولیدی به نحوی که موجب رشد بالقوه مداوم درآمد سرانه در یک جامعه شود (ازکیا و غفاری،۱۳۸۴ :۴۵-۴۴).
«جرالد مایر» استاد اقتصاد بین‌الملل دانشگاه استنفورد آمریکا نیز معتقد است در رابطه با توسعه اقتصادی باید سه نکته را مشخص نماییم. اول اینکه توسعه اقتصادی چیزی معادل توسعه کل نیست بلکه بخشی از توسعه کل است. نکته دیگر اینکه توسعه اقتصادی را نباید با استقلال اشتباه کنیم. استقلال حرکتی ست برای جلوگیری از استیلای بیگانگان و اگر کشوری این کار را انجام داد به معنی توسعه‌یافتگی نخواهد بود. نکته سوم اینکه توسعه اقتصادی لزوماً با صنعتی شدن همراه نیست. بسیاری از کشورها برای صنعتی شدن تلاش کرده‌اند و موفق هم شده‌اند ولی به توسعه نرسیده‌اند. مایر پس از طرح این مسائل تعریف خود از توسعه را این چنین بیان می‌کند: فراگردی که به موجب آن درآمد واقعی سرانه در یک کشور در بلند مدت افزایش می‌یابد. وی تأکید می‌کند توسعه اقتصادی هدف نیست بلکه وسیله ای ست برای چیره شدن بر فقر و بهبود شرایط اجتماعی. وی نهایتاً می‌گوید که تعریف جامعی برای توسعه اقتصادی نمی‌توان ارائه کرد، بلکه می‌توان گفت که اگر درآمد واقعی سرانه افزایش نیابد و فقر از بین نرود، توسعه اقتصادی به وجود نیامده است (همتی،۱۳۸۸ :۴۲).
همچنین حسین عظیمی در بحث توسعه اقتصادی آن را فرایندی می‌داند که باعث می‌شود تولید در جامعه به مبانی علمی و فنی نوین متکی شود و طی آن جامعه از وضعیت سنتی به وضعیت مدرن متحول می‌شود. تحقق چنین توسعه ای در گرو تدوین و به‌کارگیری مجموعه ای از استراتژی‌های مناسب و حفظ ثبات نظام است. از همین منظر توسعه اقتصادی کشورهای در حال تحول و توسعه نیافته کنونی در گرو فراهم آوردن پنج دسته عوامل است: ۱- فرهنگ مناسب ۲- حفظ ثبات نظام ۳- آموزشهای مناسب توسعهای ۴- مدیریت و نظام اقتصادی ۵- انباشت سرمایه. البته عوامل پنج‌گانه فوق اجزایی هستند که باید هماهنگ و دست در دست هم توسعه و گسترش یابند و فقدان هر یک از این عوامل حتی در صورت تحقق سایر عوامل باز هم هر فرایند توسعه را دچار وقفه خواهد کرد. وی تأکید می‌کند که تنها با هماهنگی و عملکرد مجموعه این عوامل است که کشور در جهت توسعه اقتصادی حرکت خواهد کرد. در صورت فقدان این عوامل اگر مثلاً درآمد نفتی ایران چندین برابر هم بشود، مسائل بنیادین کشور حل نخواهد شد (عظیمی،۱۳۷۱: ۱۷۸-۱۷۷).
در مجموع می‌توان گفت توسعه اقتصادی فرآیندی است که در طی آن شالوده های اقتصادی و اجتماعی جامعه دگرگون می‌شود به طوری که حاصل چنین دگرگونی و تحولی در درجه اول کاهش نابرابریهای اقتصادی و تغییراتی در زمینه های تولیدی، توزیع و الگوهای مصرف جامعه خواهد بود. بر این مبناست که گفته شده برای آنکه توسعه اقتصادی پدید آید لزوماً باید شبکه ای به هم پیوسته متشکل از مجموعه محصولات و درآمدها، با توجه به منابع و تمام موجودی‌های داخلی و با در نظر گرفتن وابستگی‌های متقابل با دیگر کشورها پدید آورد (ازکیا و غفاری،۱۳۸۴: ۴۵).
به طور کلی در تمامی تعاریف و مشخصه های ارائه شده برای توسعه اقتصادی چند محور کلیدی وجود دارد که می‌شود آن‌ها را از هم تشخیص داد:
۱- توسعه اقتصادی صرفاً یک تحول اقتصادی نیست بلکه همراه و هماهنگ با دیگر تحولات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ست. یعنی بدون ایجاد تحول در ساختارها و نهادهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی توسعه اقتصادی مفهومی پیدا نخواهد کرد. این تحول در بخش‌های مختلف جامعه باید هماهنگ و یکدست باشد و در جامعه دوگانگی به وجود نیاورد. بنابراین، نرخ رشد درآمد واقعی سرانه معیار قانع کننده ای برای اندازه گیری درجه توسعه اقتصادی نیست؛ لذا این معیار باید با شاخص‌های دیگری مانند مصرف سرانه، متغیرهای جمعیت شناسی و متغیرهای سیاسی و اجتماعی مانند (امید به زندگی، نرخ مرگ و میر نوزادان، تعلیم و تربیت، بی‌سوادی، شرکت مردم در فعالیت‌های دولت، و …) ترکیب شود (گتک، ۱۳۸۰: ۱۴).
۲- وجود رشد اقتصادی و افزایش درآمد سرانه واقعی جامعه، شرط اساسی توسعه اقتصادی است و همان طور که بسیاری از علمای اقتصاد و توسعه مطرح کرده‌اند رشد واقعی تولید نیز محرکه توسعه است و تأکید اساسی نیز بر این است که رشد درآمد سریع‌تر از رشد جمعیت باشد.
۳- استمرار رشد تولید، این نکته مهم را به ما رهنمون می‌سازد که رشد منقطع و متناوب رشدی نیست که موجب توسعه پایدار در بلند مدت بشود. بلکه رشد مداوم و بلند مدت و استمرار گسترش ظرفیت تولیدی، زمینه نیل به مراتب بالاتر توسعه اقتصادی است.
۴- رشد و توسعه اقتصادی هدف نیست بلکه وسیله ای است برای چیره شدن بر فقر و موانع تکامل انسان‌ها. مهم‌ترین بحث در توسعه اقتصادی توجه به ابعاد انسانی توسعه است. متأسفانه این بعد مهم از روند پیشرفت اقتصادی به دلیل شتاب در انباشت هرچه بیشتر ثروت و دارایی مورد غفلت قرار می‌گیرد (همتی،۱۳۸۴: ۴۳).
توسعه سیاسی
توسعه سیاسی از مفاهیمی است که پس از جنگ جهانی دوم در ادبیات توسعه مطرح شده است و حوزه بحث مهمی را در علوم سیاسی و جامعهشناسی سیاسی تشکیل میدهد. این جنبه از توسعه مفهومی چند بعدی دارد که این ویژگی از ماهیت چند رشتهای بودن علوم سیاسی نشئت میگیرد. یعنی در حالی که اقتصاددانان به افزایش درآمد سرانه، جامعهشناسان به تنوع نهادها، روانشناسان به انعطاف پذیری ذهنی و وجود انگیزهها توجه میکنند، سیاستشناسان، دگرگونی نهادهای قدرت و افزایش میزان مشارکت را به عنوان شاخصهای مهم توسعه در نظر میگیرند. همچنین، توسعه سیاسی از چشمانداز فلسفه سیاسی، بحثی دربارهی عقلانی شدن خواستها و اهداف، سیستمها و مکانیزمهای دستیابی به عقلانیت است. در واقع این بعد از توسعه بستر اعمال عقلانیت معنیداری را فراهم میسازد و سطح معقولی از خودمختاری را مستقر میسازد. این مسئله، هنگامی اهمیت بیشتری پیدا میکند که «مردم هم وسیله و هم هدف توسعه هستند». (حاجی هاشمی،۱۳۸۴: ۱۵ - ۱۴).
در حیطه مفهوم توسعه سیاسی دیدگاه‌ها و مکاتب فکری مختلفی وجود دارد که برای تبیین بهتر این اصطلاح به بیان مختصری از اندیشه های علمای این حوزه خواهیم پرداخت.

با فرض ۱= n/n_eوx=0/10m ،در اینصورت مقدارF_e برابر است با:
 (۱-۸)
این نتیجه را با نیروی فشار در واحد حجم که تقریبا برابرP/xاست مقایسه می کنیم:(n_iT_i+)Pn_eT_e)
(۱-۹)
می بینیم که نیروی الکترواستاتیک بسیار بزرگترازنیروی فشارجنبشی است.این ویژگی جنبه ای ازاین واقعیت است که پلاسما به علت یونیزه بودن،انواع رفتارهای جمعی،متفاوت از گازهای خنثی را از خود نشان می دهد که ناشی از نیروهای بلند برد E وB است. مثال دیگر، مربوط به امواج طولی است. در یک گاز معمولی امواج صوتی ازطریق برخوردهای بین مولکولی منتشر می شوند.در پلاسما امواج میتوانند حتی هنگامی که برخوردها قابل چشم پوشی اند به دلیل اندر کنش کولنی بین ذرات منتشر شوند.
۱-۴حفاظ پلاسما
۱-۴-۱اصول پایه مکانیک آماری۱
محتمل ترین حالت ،یعنی حالتی با تعداد زیادی از آرایش های ممکن میکرو حالتها. سیستمهای ضعیف شده ی
جفت شده S₁ و S₂ با انرژی E₁ و E₂ را در نظر بگیرید.تعداد حالت هایمیکروسکوپیک مربوط به این انرژی ها را به ترتیب g₁ و g₂می نامیم.آنگاه تعداد کل میکروحالتهایسیستم مرکب (با فرض مستقل بودن
شکل(۱-۳) سیستم های آماری در تماس حرارتی
حالت ها) برابر خواهد بود با :
(۱-۱۰)
اگر انرژی سیستم مرکب ثابت باشدE₁+E₂=E_t آنگاهg را می توان به صورت تابعی از E₁ نوشت:
(۱-۱۱)
(۱-۱۲)
محتمل ترین حالت آن است که در آنdg/dE₁=0 باشد ، یعنی:
(۱-۱۳)
بنابراین در حالت تعادل، سیستم های در تماس حرارتی مقدارd Lng/dE یکسانی دارد.

Ln g راآنتروپی وT=d Lng/dE^-1را به عنوان دما تعریف می کنیم.حال فرض کنید می خواهیم احتمال نسبی وقوع دو میکرو حالت سیستم ۱ را که در تعادل است بدانیم، درکل تعداد g₁تا از این حالت ها برای هر انرژی معینE₁ وجود دارد.ولی ما می خواهیم تعداد حالت هایی از سیستم مرکب را که متناظر با مایکرو حالت S₁ است بدانیم، این تعداد آشکارا دقیقا برابر است با تعداد حالت های سیستم شماره ۲٫از این رو،اگر انرژی های دو میکرو حالت درS₁را که به دنبال مقایسه آنها هستیمE_AوE_Bبنامیم، نسبت تعداد حالت های سیستم مرکب برای S_1A و S_1Bبه صورت زیر است :
(۱-۱۴)
حال فرض می کنیم سیستمS₂ نسبت بهS₁ بزرگ باشد بطورکهS_{1A و} S_1Bتغییرات کوچکی درانرژیS₂محسوب شوند تا بتوانیم از بسط تیلور استفاده کنیم :
(۱-۱۵)
در نتیجه نشان داده ایم که نسبت احتمال حضور سیستم S₁در دو مایکروحالت A و B وقتی کهS₁در تعادل
حرارتیبا یک منبع گرمایی باشد به سادگی برابر با عبارت:
(۱-۱۶)
خواهد بود. این عبارت به"ضریب بولتزمن” معروف است.
عدم حضور ثابت بولتزمن دراین رابطه به خاطراستفاده ازیکاهای طبیعی ترمودینامیک برای آنتروپی(بدون بعد) و دما(انرژی )است.در فیزیک پلاسما تقریبا همیشه ازیکای انرژی برای دما استفاده می شود و چون ژول بسیار بزرگ است،معمولا الکترون –ولت (eV)به کار برده می شود.
(۱-۱۷)
یک پیامدضریب بولتزمن این است که گازی حاوی ذرات متحرک با انرژیmv²/2،یک توزیع سرعت ماکسولبولتزمن (ماکسولی)متناسب باexp(-mv²/2KT) اختیار میکند.
۱-۴- ۲ چگالی پلاسما در پتانسیل الکترواستاتیک۱
وقتی پتانسیل متغیرφ،حضور داشته باشد چگالی الکترون ها(و یون ها)ازآن متاثرمیشود.اگرالکترون ها در تعادل حرارتی باشند توزیع بولتزمن زیر را برای چگالی اختیار می کنند.
(۱-۱۸)
که به آن علت است که هر الکترون بدون توجه به سرعت،دارای انرژی پتانسیل-e است.
۱-۵ حفاظ دبای۱
در رهیافت تقریبا متفاوتی در توضیح شبه خنثایی،به کمیت مهمی به نام طول دبای می رسیم.فرض کنید شبکه مسطحی که به پتانسیل ثابت _gمتصل است را درون پلاسما قرارداده ایم.
شکل(۱-۴) حفاظ سازی در مقابل میدان یک شبکه تک بعدی
سپس، برخلاف خلاءاختلال در پتانسیل به سرعت درپلاسما افت می کندکه در زیر نشان داده می شود.معادلات مهم عبارتند از:
(۱-۱۹)
(۱-۲۰)
این فاکتور بولتزمن است و فرض می کند که الکترونها در حالت تعادل حرارتی قرار دارند. n چگالی در مکانهای بسیار دور از شبکه است(جائیکه=۰است).
(۱-۲۱)
شرط شبه خنثایی برای فواصل بسیار دور از شبکه صدق می کند؛ ما تنها برای ارائه این محاسبه توصیفی، فرض
کرده ایم که چگالی یو نها از پتانسیل اختلافی تاثیر نمی پذیرد.با جایگذاری داریم:
(۱-۲۲)
درنقاط دور از شبکه۱e/T_e<<می توان عبارت بسط تیلورexp(e/T)~1e/Tرا به کاربرد.پس:
(۱-۲۳)
که دارای جواب=_۰exp(-x/ _D) است که در آن:
(۱-۲۴)
_Dطول دبای نام دارد.اختلالات در چگالی بار و پتانسیل، در پلاسما با طول مشخصه _Dافت میکند.در پلاسمای همجوشی،_D نوعا کوچک است.برای مثال n_e=10²⁰m^-3 T_e=1eV_D=2×۱۰^-۵m=20μm.
معمولا به عنوان قسمتی از تعریف پلاسما می گوییم که: اندازه پلاسما<<λ_D.
این عبارت تضمین می کند که اثرات جمعی ، شبه خنثایی و …. مهم هستند. در غیراینصورت آنها احتمالا وجود نخواهد داشت.
۱-۶ پهنای غلاف۱