– حس مکان:
گروتر در رابطه با حس مکان بیان می دارد، اساس ایجاد حس مکان، احساس و ادراک است یعنی وقتی که عینیت محیط معنای ویژه ای می یابد، فرد نسبت به آن احساس خاصی پیدا می کند و بر اساس این احساس رابطه ای میان خود و محیط حس می کند، بر قراری این ارتباط عاطفی سبب می شود که محیط جای خود را در ذهنیت فرد باز کرده و به اصطلاح هر چه درونی تر شود و تبدیل به چیزی فراتر از مجموعه گزینش شده ای از اطلاعات محیط گردد. این مجموعه درونی شده منفک از محیط نیست ولی بیشتر از آن که قائم به محیط باشد، متکی به ذهن و متاثر از عوامل اجتماعی می باشد (گروتر، ۱۳۸۹). محیط علاوه بر عناصر کالبدی شامل پیامها، معانی و رمزهایی است که مردم بر اساس نقش ها، توقعات و انگیزه ها و دیگر عوامل آن را رمز گشایی و درک می کنند ودر مورد آن به قضاوت می پردازند این حس کلی که پس از ادراک و قضاوت نسبت به محیط خاص در فرد به وجود می آید حس مکان نامیده می شود (فروغی، ۱۳۹۰).
فصـل دوم
_____________________________________________________________
«مرور منابع، ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق»
_________________________________________________
۲-۱٫ پیشینه تحقیق
۱ – بر اساس مطالعات داخلی، ظاهری در سال۱۳۸۰ وودی اصلی شهر قزوین(اتوبان قزوین – تهران) را مورد مطالعه و بررسی قرار داده است. ظاهری بر اساس مطالعات اولیه ای که بر روی ورودی اصلی شهر قزوین انجام می دهد، مشکلات آن را بیان می کند و جهت حل مشکلات محور ورودی شهر قزوین براساس شناخت وضع موجود و مطالعات میدانی به ارائه راه حل های مختلف می پردازد.
۲– قریب در سال ۱۳۸۲ به منظور ساماندهی و تعیین معیارهای برای طراحی مبادی ورودی شهر، وضعیت موجود مبادی دو شهر با دو توپوگرافی متفاوت، مبادی ورودی محور کاشان – قم و جاجرود – تهران، که اولی در ناحیه ای کوهستانی و جنگل کاری شده و دیگری در دشتی هموار و خشک قرار دارد، مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داده است.

۳ – اکبری مهام، امیر، ومحسنی، ایرج، از پایان نامه کارشناسی ارشد، سال ۱۳۸۹ دانشگاه مازندران مقاله ای با عنوان بررسی کیفیت کالبدی و کارکردی مبادی ورودی شهر(نمونه ی مورد مطالعه: شهر بابلسر) در نشریه جغرافیا و توسعه بهار ۹۰ به چاپ رساندند، مبادی ورودی به عنوان یکی از اصلی ترین اجزای ساختار کالبدی و فضایی شهر، علی رغم اهمیتی که به لحاظ کالبدی، کارکردی و زیبایی شناسی دارد با جانمایی کاربری های ناهمگن و ناسازگار به فضایی با ساختاری منفصل، فاقد هویت و مغشوش مبدل شده است. بدین ترتیب فضای ورودی بسیاری از شهرهای کشور با افت شدید کیفیت کارکردی و کالبدی روبروست و این امر آسیب های جدی به سیما و هویت شهرها وارد کرده است. نتایج نشان می دهد کیفیت کالبدی و کارکردی محدوده‎ی مورد مطالعه بر اساس مجموعه شاخص های تحقیق در سطح نازلی است و در صورت بی توجهی به سیما و هویت شهر آسیب خواهد رساند.
۴ – طالشی و امیر فخریان در سال ۱۳۸۸ در پایان نامه کارشناسی ارشد در مطالعات خود به ساماندهی کاربری‎های شهری در ورودی منطقه‎ی هفت، کلان شهر مشهد پرداخته اند. در این مقاله ضمن تشریح چگونگی تراکم کاربری های مزاحم شهری در این ورودی، گرایش غالب در طرح ریزی بنیادی کاربری ها در سه محور اصلی این منطقه، بر پایه محور گردشگری مذهبی به منظور کاربری های مکمل آن طرح ریزی شده است.
۵ – دکتر شهرام شکوهی نیا، و پریسا رشید شمالی، در مقاله ای با عنوان ورودی شهر که در دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران سال ۱۳۷۸ ارائه دادند دلایل انتخاب موضوع را بی هویت بودن سیما و فرم شهر و در نتیجه بی هویتی و ناخوانایی ورودی شهر، ناهنجاری چهره عملکردهایی که در آغاز نقاط ورودی به شهر شکل گرفته اند و. . . . . بیان کردند.
۶ – میر رحیم موسوی، دانشجوی کارشناسی ارشد راه و ترابری دانشگاه سمنان، سال ۱۳۸۵، به بررسی علل تصادفات ورودی شهرها و سازماندهی فضاهای پیرامون در جهت ایمن سازی، ایمنی ترافیک پرداخته و به این نتیجه رسیده است که در تمام مراحل طراحی، برنامه ریزی و عملکردهای ترافیک باید مبادی ورودی مدنظر قرار گیرند تا با کاهش تصادفات و برخوردهای وسایل نقلیه علاوه بر جلوگیری از هدر رفتن سرمایه‎های کشور، از تاملات روحی افراد نیز کاسته شود. وی همچنین عنوان کرد که بررسی میزان و تعداد و شدت برخوردهای وسایل نقلیه با یکدیگر و یا با عابرین نشان می دهد که بیش از ۶۰ درصد تصادفات جاده ای کشور در محدوده ورودی شهرها اتفاق می افتد.
۷ – دکتر نورالدین عظیمی در کار پژوهشی با عنوان طراحی ورودی های اصلی شهر رشت که در سال ۱۳۹۰ به پایان رساندند چهار ورودی اصلی شهر رشت شامل محورهای انزلی، فومن، تهران، و لاهیجان مورد مطالعه قرار دادند و راهکارهای پیشنهادی جهت ارتقاء کیفیت فضای شهری این چهار ورودی ارائه دادند.
۸ – محمد کیا کجوری، سال ۱۳۹۱ در پایان نامه کارشناسی ارشد به بررسی ورودی از سمت شرق می‎پردازد و می نویسد: ورودی از سمت شرق دارای حداقل ویژگی های که مبین فضای مطلوب شهری باشد نیست از این رو ورودی شهر با ساختمان های زشت و فرسوده انبار مصالح و…. است کیفیت ساخت و ساز حاشیه این ورودی به صورت پراکنده است.
۹ – سعید معصومی مقاله ای با عنوان منظر ورودی شهر در روزنامه خراسان شمالی در سال ۱۳۸۹ داشتند که بررسی عوامل موثر بر طراحی ورودی ها چون نحوه تاثیر گذاری نقش ورودی در طراحی، تاثیر سرعت، حرکت و زمان بر طراحی، بررسی تاثیر منظر ساخت بر طراحی، نقش های تعریف شده برای ورودی، ورودی شهر امروز صحنه تناقص و تضاد و. . . . را در بر دارد.
۱۰ – سهیلا چوبساز و دیگران در نشریه شماره ۳۶ جغرافیا و برنامه ریزی شهری مقاله ای با عنوان تحلیل مقایسه ای محورهای ورودی منطقه بزرگ شهری تبریز چاپ کردند. هدف مقاله ارزیابی و مقایسه ویژگیهای فعالیتی و نقش منطقه ای کریدورهای ارتباطی کلان شهرتبریز در سه محور ارتباطی اصلی آن می‎باشد. نتایج حاصل از مطالعات نشان می دهد هر یک از کریدورهای ارتباطی مورد نظر دارای ارزشهای منطقه ای ویژه ای است که مستقیما در رویکرد برنامه ریزی، جهت سازماندهی محورهای ورودی نقش دارد.
۱۱ – از جمله مطالعات خارجی انجام شده در زمینه محورهای ورودی راهنمای طراحی ورودی شهر دباری است. هدف استانداردهای طراحی در امتداد این محور ورودی شامل موارد زیر می باشد تقویت منظر ورودی – ورودی خوش منظر به شهر، – ایجاد استانداردهای طراحی هماهنگ برای تقویت کیفیت محور، – کاهش آلودگی بصری ناشی از ساختمان های ناهماهنگ، – ایجاد الگوهای جریان ترافیک برای بهبود امنیت عمومی، – بهبود ارزش های مالی، – ایجاد یک مکان فعال پایدار از نظر بصری، مالی و اقتصادی.
۱۲– راهنمای طراحی ورودی خیابان راسین در کشور آمریکا از دیگر مطالعات خارجی است. هدف کلی از این راهنما طراحی مجدد محیط ساخته شده محور ارتباطی خیابان راسین و بهبود خصوصیات بصری با اجتناب از یکنواختی و تکرار می باشد. این ناحیه ارائه گستره وسیعی از فعالیت های تجاری و خدماتی در شهر ماسکگو (واقع در ایالت فلوریدای آمریکا) مشخص شده است. برای تحقق این راهنما، استانداردهای طراحی در محور ورودی خیابان راسین اجرا می شود.
۲–۲٫ مفاهیم پایه ای
۲-۲-۱٫ مفهوم شهر
۱– مفهوم شهر عموما برای توصیف پدیده های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بکار رفته است. (فیالکوف، ۱۳۸۳، ص۱۳).
۲ – در ادبیات علوم انسانی مفهوم شهر با مفهوم تمدن یکی گرفته می شود. بنابراین شهر را نوعی خاص از سازمان یافتگی زندگی اجتماعی در انطباق با فضا تلقی می کنند. در مفهوم عام، شهر را باید دارای پیشینه ای حداقل ۷۰۰۰ ساله دانست که در حدود ۲ تا ۳ هزار سال از انقلاب نوسنگی، با تغییر تدریجی جماعت‎های روستایی دائم ظاهر می شود و بصورت پیوسته تا امروز به شکل نوع زیست غالب بشریت در آمده است از اینرو می توان تعریف عام و جامع از شهر را بصورت زیر ارائه نمود: شهر زیستگاهی است انسان ساخت و در زیر یک قدرت سیاسی مشخص، که تمرکز جمعیتی نسبتا پایداری را درون خود جای می دهد، فضاهای ویژه بر اساس تخصص های حرفه ای به وجود می آورد، تفکیکی کمابیش مشخص و فزآینده میان بافت‎های مسکونی و کاری ایجاد می کند و فرهنگی خاص را به مثابه حاصلی از روابط درونی خویش پدید می آورد که درون خود خرده فرهنگ های بی شمار را حمل می کند (فکوهی، ۱۳۸۳، ص۲۹).
۳ – شهر سیستمی است متشکل از سیستم های درونی که با آنها دارای ارتباط متقابل است و خود این مجموعه نیز (شهر) با سایر سیستم های منطقه ارتباط دارد و منطقه نیز جزئی از سیستم اصلی است. تعریف شهر در ماده ۴ قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری ایران چنین است. شهر محلی است با حدود قانونی که در محدوده جغرافیایی مشخص واقع شده و از نظر بافت ساختمانی، اشتغال و سایر عوامل دارای سیمایی با ویژگی های خاص خود است. به طوری که اکثریت ساکنان دائمی آن در مشاغل کسب، تجارت، صنعت، خدمات و فعالیت های اداری اشتغال داشته و در زمینه خدمات شهری از خود کفایی نسبی برخوردارند. شهر کانون مبادلات اجتماعی– اقتصادی، فرهنگی وسیاسی حوزه نفوذ پیرامون خود بوده و حداقل دارای ۱۰ هزار نفر جمعیت است (رضویان، ۱۳۸۱، ص۲۳).
۲-۲-۲٫ مفهوم کالبد شهر
کالبَد شهری در لغت به معنای پیکر آورده شده و محتوای روابط اقتصادی و اجتماعی در فضاست و چون سه بُعدی می‌باشد تعریف کننده فضا به ‌شمار می‌‌آید. بنابراین کالبد شهر مجموعه‌ای از عوامل هستند که در کُل، سیمای شهر را می‌سازد و عواملی چون رده، لبه، گره، بافت، مقیاس و تناسب از بهترین آن به‌شمار می‌روند (رضایی، ۱۳۸۴، ص۲۹).
بصورت کلی، مفهوم کالبد شهر در مرحله نخست با شرایط مکانی آن ارتباط داشته است. کالبد شهرهای قدیمی در رابطه با چهار عامل زیر شکل می گرفته است. ۱) اقلیمی، ۲) دفاعی، ۳) اجتماعی، ۴) اقتصادی، در درون این کالبد، فعالیتهای اجتماعی و اقتصادی جریان داشته و فرم و شکل کالبد را تعیین می کرده است (مجتهدزاده، ۱۳۸۲، ص۷۳).
۲-۲-۳٫ مفاهیمی پیرامون توسعه کالبدی شهر
۲-۲-۴٫ فضای شهری و توسعه فضایی
مفهوم فضا به کلّیه فعالیت‌ها و ساختارهای شکل گرفته در مکان اطلاق می‌شود. هر مکان دارای دو بُعد است امّا فضا سه بُعد دارد. در واقع مکان بخشی از فضا است که با فعالیتی یا چیزی اشغال شده و دارای بارِ معنایی و ارزشی گردیده است. فضای شهری نوعی از فضای جغرافیایی است که در اثر تعامل ویژگی‌های محیط طبیعی و ساختار اجتماعی- اقتصادی شکل می‌گیرد (شماعی و دیگران، ۱۳۸۵، ص ۹۰ -۸۹).
۲-۲-۵٫ فضا و فضای شهری
بخش عمده ی ادراک ما از فضا، نخست بصری است و ادراک بصری در وهله ی اول فضایی است. با حرکت در فضا اطراف به صورت توالی محرک های بصری تجربه می شود و نسبت به میزان ارتباط بین محرک های مختلف در یک فضا، آن فضا به صورت منسجم درک شده و حس خاصی نسبت به آن مکان پیدا می شود. در این حالت فضا دارای حس مکانی قوی و پر معنایی خواهد بود و پیوسته و کامل به نظر می رسد (ماتلاک، ۱۳۷۹، ص۳۹).
از نظر نیوتن فضای مطلق دارای ویژگی سه بعدی می باشد و از کیفیت عینی و واقعی برخوردار است. فضای نسبی به فضای اقتصادی، ایدئولوژیکی، اجتماعی، فضای فعالیت، فضای آگاهی، فضای ساخته شده گفته می شود. مانوئل کاستل: فضا تحت تاثیر عوامل مختلف مکان و موقع اشیاء و عناصر نسبت به تغییر می کند (براتی، ۱۳۸۲، ص۶۴).
فضای سبز شهری: منظور از فضاهای سبز شهری، سطوحی از کاربری زمین شهری است که از پوشش گیاهی طبیعی یا مصنوعی پدید آمده باشند. فضاهای سبز شهری هم واجد بازدهی اجتماعی و هم واجد بازدهی اکولوژیکی هستند.
۲-۳٫ ورودی
ورودی های امروز تنها به عنوان عنصری جهت مشخص کردن محدوده شهر عمل می کنند. آنچه که امروزه در ورودی شهرها مشاهده می شود، تنها تقلیدی نا آگاهانه از کالبد و شکل ظاهری دروازه هاست. در حالی که مسافر یا گذرنده، هنگام نزدیک شدن به شهر باید بتواند تصویری کلی از بافت و زندگی شهر را در ذهن خود مجسم بدارد. گستردگی این تصویر و جامعیت آن با نزدیک شدن به شهر و شکل بستری که شهر در آن قرار گرفته، متفاوت است. بی توجهی به زمینه، امری است که موجب بی هویتی هر چه بیشتر شهرهای امروز شده است.
تفکر مدرنیستی همواره متوجه دو فضا از طریق یک مانع قابل کنترل است. این در حالیست که ورودی بیش از هر چیزی، مفصلی برای اتصال دو مکان است و نه تیغه ای برای تفکیک دو فضا اتصال در مکان نیز از طریق یک فضای واجد حس مکان امکان پذیر است. از این رو. ورودی مکانی است خلق شده برای یک اتفاق که معنای این اتفاق، ورود و خروج آگاهانه از دنیایی به دنیایی دیگر است (خادمی، و دیگران، ۱۳۹۰، ص۸۵).
۲-۴٫ تعریف فضای ورودی شهر
نخستین فضای شهری است که مسافرین با آن برخورد می کنند. بنابراین می توان چنین پنداشت که نخستین تصویر ذهنی از یک شهر از طریق مبادی ورودی آن ایجاد می شود. یک ورودی موفق ورودی ای است که بتواند در حین ورود، دریافتی سریع و چشم اندازی نسبتا فراگیر از یک شهر را در اختیار مخاطب (وارد شونده) قرار دهد (شکوهی، و دیگران، ۱۳۹۰، ص۵).
تعریف دیگر فضای ورودی شهر تعاریف متعددی ارائه شده است که هر کدام از آنها به یکی از جنبه های ورودی تاکید می کند. به طور مثال یکی از این تعاریف با تاکید بر وسایط نقلیه موتوری که کاملا مرتبط با ورودی شهرهای امروزی است بر این امر اشاره دارد: «مبادی ورودی شهرها مجراهایی بر روی زمین هستند که امکان ورود به شهر از طریق وسایل موتوری را فراهم می آورند» (ابلقی، و دیگران، ۱۳۸۵، ص ۶۶).
– ورود به شهربه اعتقاد اسپرای ریگن، منظری که در هنگام ورود به شهر دیده می شود در قالب های زیر شکل می یابد:
–راه ها: راه های منتهی به شهر از اولین معرف هایی هستند که بازدید کننده را به خود جلب می کند و منظر زمین، پیچ و خم، ردیف درختان و بوته ها و. . . . . در آنها تشخیص ایجاد می کند.
– چشم انداز: در هنگام ورود به شهر یا خارج شدن از آن یک دورنمای برجسته و یا چشم انداز وجود دارد که نقش مهمی در هویت بخشی به شهر ایفاد می کند.
– خط آسمان: معرف کالبدی واقعیت های حیاتی شهر بوده و چشم انداز تمامیت آن را به حساب می آید.
– نابسامانی در ورودی های شهرها: بی توجهی به طراحی مناسب در ورودی شهرها باعث به وجود آمدن نابسامانی هایی شده است. نابسامانی در سازمان ادراکی، نابسامانی در سازمان فعالیتی، نابسامانی در سازمان بصری، نابسامانی در سامان کالبدی، نابسامانی در سازمان محیط زیست، نابسامانی در سازمان ارتباطی (ثبوتی، ۱۳۹۰).
منظر شهری: کلیه عناصر طبیعی و مصنوعی(ساختمان ها و الحاقات آن ها، مبلمان شهری، پوشش گیاهی و. . . . ) قابل مشاهده از عرصه های عمومی شهر شامل خیابان ها، میادین، گره ها و پهنه های عمومی است. (سعیدی،۱۳۸۹).
۲-۴-۱٫ عوامل موثر در طراحی فضای ورودی موفق
در طراحی فضاها برای یادمان سازی و ایجاد محرک های بصری از شیوه های مختلفی می توان بهره برد که هر یک در تغییر، تنوع، وحدت و توالی فضا در طول یک مسیر در القای فضای ادراکی و ایجاد حس مکانی قوی عمل کرده و آن را تشدید می کند. مهمترین این عوامل عبارتنداز: (قریب، ۱۳۸۲).
* میزان محصوریت فضایی
* لبه فضا