نمودار ۳-۱ تعداد روستاهای شهرستان رضوانشهر بر حسب طبقات ارتفاعی ۳۹
نمودار ۳-۲ میانگین دمای ایستگاه پیلمبرا شهرستان رضوانشهر ۴۱
نمودار ۳-۳ متوسط بارندگی ایستگاه پیلمبرا ۴۲
نمودار ۳-۴ درصد بارندگی فصلی ایستگاه پیلمبرا ۴۳
نمودار ۳-۵ میانگین درصد رطوبت نسبی در ایستگاه پیلمبرا ۴۴
نمودار ۳-۶ مقدار ابرناکی سالانه ایستگاه انزلی ۴۵
نمودار ۳-۷ میانگین روزهای ابری ماهیانه ایستگاه انزلی ۴۶
نمودار ۳-۸ میانگین سالانه ساعات آفتابی ایستگاه انزلی ۴۷
نمودار ۳-۹ میانگین ماهیانه ساعات آفتابی ایستگاه انزلی ۴۸
نمودار ۳-۱۰ وضعیت روزهای یخبندان در ایستگاه هواشناسی پلیمبرا ۴۹
نمودار ۳-۱۱ منحنی آمبروترمیک شهرستان رضوانشهر ۵۵
نمودار ۴-۱ روند تغییرات دمای میانگین، حداکثر و حداقل شهرستان رضوانشهر ۶۷
نمودار ۴-۲روند تغییرات میانگین دما و طول روز در محدوده شدت نور۰۰۱/۰ ۶۸
نمودار ۴-۳ ۷۱
نمودار ۴-۴ ۷۲
نمودار ۵-۱ ۷۶
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل ۳-۱ اقلیم نمای دومارتن ۵۳
شکل ۳-۲ اقلیم نمای آمبرژه ۵۴
فهرست نقشه
عنوان صفحه
نقشه۱-۱- موقعیت شهرستان رضوانشهر ۹

چکیده

تمامی محصولات زراعی از نظر ویژگی‌های بیولوژیکی و نیازهای محیطی با یکدیگر متفاوتند، این در حالی است که خصوصیات طبیعی و محیطی زمین از یک منطقه به منطقه دیگر نیز دارای تغییرات شدید است. عوامل زیادی بر روی رشد و توسعه گیاهان تأثیر می‌گذارند. بعضی از این عوامل عبارتند از: مجموعه انرژی دریافتی از خورشید، درجه حرارت در طول فصل رویش، میزان مواد غذایی مورد نیاز گیاهان در خاک و غیره. برای به دست آوردن تولید مناسب، کلیه این عوامل بایستی به وسیله کشاورزان مورد توجه قرار گیرند. برای مثال در مناطق خشک با آبیاری مزارع، کمبود بارندگی جبران می‌گردد. تنظیم درجه حرارت و طول روز نیز با کنترل گرما و نور امکان پذیر است. ولی باید توجه داشت که به کارگیری این روش‌ها پرهزینه و در بعضی موارد غیر اقتصادی است. در بعضی از مناطق سطح زمین، محل‌هایی پیدا می‌شود که گیاهان بدون اقدامات کنترلی می‌توانند بهترین رشد را داشته باشند. بنابراین چنانچه این گونه مناطق مشخص گردند، می‌توان مناسب‌ترین محصولات را در آن‌ها کشت نمود و بهترین و سازگارترین گونه‌های زراعی را نیز برای کشت در این مناطق معرفی و پیشنهاد نمود. در این تحقیق با تجزیه و تحلیل عناصر اقلیمی شهرستان رضوانشهر و تعیین نیازهای اقلیمی سویا در منطقه، تاثیر اقلیم در کشت سویا مشخص گردید. برای رسیدن به این هدف از عناصر اقلیمی استفاده شد. نتایج نشان می‌دهد که شهرستان رضوانشهر جهت کشت سویا وضعیت مناسبی دارد. با توجه به نیازهای اقلیمی و به ویژه حرارتی سویا(درجه-روز) زمین مستعد برای سویا می باشد. بدیهی است کلیه این مناطق در صورت وجود دیگر شرایط زیستی امکان کشت پیدا می‌کنند.

واژگان کلیدی: فاکتورهای اقلیمی، درجه حرارت رشد روزانه، کشت سویا، شهرستان رضوانشهر

مقدمه

کشاورزی یک بخش اقتصادی فعال است و جایگاه ویژه ای در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور ها دارد. آب و هوا یکی از مهمترین عواملی است که در طول تاریخ مورد توجه بشر بوده است و کمتر کشاورزی است که در طول روز با یک یا چند عامل هواشناسی برخورد نداشته باشد در کشور ما به خاطر محدودیت شدید بارندگی، وجود گرمای طاقت فرسا در تابستان و سرماهای شدید در زمستان، آب و هوا نقش ویژه ای در موفقیت کشاورزی ایفا می کند و میزان تولید محصولات کشاورزی همبستگی بالایی با نزولات جوی و مناسب بودن شرایط آب و هوایی در هر سال دارد ( موسوی بایگی، ۱۳۸۸، ص۱۳).
یکی از مهمترین عوامل مؤثر در انتخاب مناطق مناسب برای کشت سویا، توجه به عناصر اقلیمی و به خصوص نیازهای حرارتی این گیاه می‌باشد. امروزه نقش اقلیم در بخش کشاورزی، از طریق توزیع جغرافیایی محصول بر اساس شرایط اقلیمی، جهت پیشگیری از آسیب های احتمالی بروز سرما و یخبندان، طوفان، خشکسالی و یا کاهش آب بر هیچ کس پوشیده نیست. خسارات ناشی از عناصر اقلیمی بر روی محصولات زراعی به دلیل عدم تناسب نوع محصول با شرایط محیطی، قابل توجه است. نمونه این گونه خسارت‎ها در نقاط مختلف جهان هر سال تکرار می‌شود. به طور مثال خسارت ناشی از سرمای دیررس بهاره و زودرس پاییزه در استان گیلان و شهرستان رضوانشهر در بعضی از سال‌ها قسمتی از محصول باغ‌های منطقه وبخش قابل توجهی از محصولات زراعی بویژه سویا را از بین می‌برد و میلیاردها ریال خسارت وارد می‌کند (اسدی، ۱۳۷۸). بنابراین تخصیص بهینه منابع انسانی، مادی و طبیعی با شناخت شرایط جوی و اقلیمی، جهت دستیابی به توسعه همه جانبه (پایدار) بیش از پیش آشکار می‌ گردد.
تفاوت‌های مکانی از نظر کشاورزی و تولید محصول، ضرورت انجام مطالعات اگروکلیماتولوژی (اقلیم کشاورزی) را آشکار می‌سازد. در حقیقت بدون فهم و درک اقلیم، هیچ منطقه و ناحیه کشاورزی، اقتصادی نخواهد بود. هر ناحیه دارای ویژگیهای مخصوص به خود می‌باشد که با مناطق پست تر یا مرتفع‌تر متفاوت است. عوامل مذکور باعث شده که، هر منطقه بر حسب ناهمگنی‌های فیزیکی (توپوگرافی، شیب، اقلیم) دارای مناطق زراعی مختلفی باشد. شهرستان رضوانشهر نیز به لحاظ تنوّع عوامل فیزیکی، که ناشی از صور مختلف ناهمواریها، خاک، اقلیم و … از لحاظ مناسب بودن برای کشاورزی از منطقه‌ای به منطقه دیگر، بسیار متفاوت است. در این مطالعه مناطق مستعد کشت لوبیا، ماش و سویا به عنوان سه محصول مهم غذایی از طریق نیازهای حرارتی مشخص شده است.
لذا این تحقیق در نظر دارد با بررسی اقلیمی کشت سویا در شهرستان رضوانشهر این مشکل را برای کشاورزان حل نموده و بتواند گامی هرچند کوچک در اقتصاد کشور بردارد و براین اساس این پایان نامه را به پنج فصل زیر تقسیم نموده است.
فصل اول: کلیات تحقیق
فصل دوم: مرور منابع و ادبیات تحقیق
فصل سوم: روش اجرای تحقیق، مواد و روش
فصل چهارم: یافته های تحقیق
فصل پنجم: نتیجه گیری و پاسخ به فرضیات و در نهایت منابع و مآخذ می باشد

فصل اول

کلیات

۱-۱ بیان مساله

امروزه توجه به اهمیت تولید کشاورزی در امنیت غذایی جامعه و نیز ضرورت توجه به ابعاد اقتصادی امری اجتناب ناپذیر است. عدم آگاهی کشاورزان استان گیلان در این زمینه میتواند خطر بزرگی را متوجه اقتصاد کشاورزی و دیگر بخشهای تولید وارد کند. به منظور نیل به امنیت غذایی علاوه بر اتخاذ سیاست های مطلوب و برخورداری از منابع کافی، باید تولید کشاورزی به گونه ای باشد که تمامی نیازهای جامعه را برآورده سازد. از سوی دیگر تولید کشاورزی خود نیازمند دو گروه عوامل تولیدی می‎باشد.
گروه اول، عوامل فیزیکی تولید از قبیل: زمین، بذر، آب، نیروی کار و غیره که وجود آنها از نظر کمی و کیفی شرط لازم تولید است و گروه دوم عوامل غیر فیزیکی تولید که ریشه در مدیریت و اقتصاد کشاورزی دارند. با توجه به اهمیت و ضرورت مدیریت و اقتصاد کشاورزی، این عامل به عنوان شرط کافی تولید تلقی می‎گردد. بنابراین به منظور تولید کشاورزی مطلوب و بهینه، وجود عوامل فیزیکی و غیر فیزیکی تولید درکنار یکدیگر لازم و ملزوم هم می‎باشند.
زمینهای زراعی استان گیلان، استعداد قابل توجهی در تولید انواع محصولات اعم از برنج، علوفه و صیفی و سبزیجات از جمله سویا دارند، اما تا کنون آنچنان که باید مورد استفاده قرا ر نگرفته است. و کشاورزی در شرایط کنونی جوابگوی معیشت خانوارها نمی باشد که بسیاری از کشاورزان ناچار به شهرهای بزرگ مهاجرت نموده اند. امروزه دو فاکتور از عوامل فیزیکی یعنی آب و نیروی کار به شدت در معرض خطر قرار دارند. به همین جهت در برخی از مناطق با توجه به اقلیم کشاورزان اقدام به کشت محصولات جدید به جای محصولات فعلی می نمایند که بطور نمونه می توان کشت صنوبر و یا کیوی را به جای برنج نام برد.
شهرستان رضوانشهر در غرب گیلان به دلیل نزدیکی به دریای خزر همواره در مسیر بادهای غربی قرار داشته و وقوع بارشهای زمستانه و برودت هوا در فصول سرد سال مثل سایرمناطق استان در ۶ ماه سال تولیدات کشاورزی در آن رواج نداشته ودر فصول کشاورزی، کشاورزان اقدام به کشت برنج می نمایند. تک محصولی بودن اکثر کشاورزان این منطقه خود مزید برعلت است. با توجه به مشکلاتی که در مطالب فوق عنوان گردید نگارنده درصدد است. با بررسی تاثیر اقلیم برکشت سویا در منطقه رضوانشهر بتواند بهترین محصول که دارای صرفه اقتصادی برای کشاورزان باشد را بیابد.

۱-۲ پرسش اصلی تحقیق

با توجه به موضوع تحقیق، محقق در صدد پاسخگویی به سوالات زیر است.
۱-آیا شرایط اقلیمی در منطقه رضوانشهر استان گیلان جهت کشت سویا مناسب است ؟
۲- بهترین زمان برای کشت سویا در منطقه رضوانشهر چه ماهی می باشد؟