بر اساس انتقادات مطرح شده در بخش ۲-۴-۱، مدل مشخصه­های شغلی هاکمن و اولدهام مورد بازبینی و اصلاح قرار می­گیرد.
- وارد کردن اثر ساختار سازمانی
هاکمن و اولدهام در مطالعات خود فرض کردند که ساختار سازمانی می ­تواند به طور معناداری کل مقدار چالش­برانگیز و پیچیده بودن (استقلال؛ تفاوت مهارتی؛ هویت؛ اهمیت؛ و بازخورد ) شغل را تحت تاثیر قرار دهد. چالش برانگیز و پیچیده بودن شغل بر واکنش کارکنان به کار و سازمان موثر است. بسیاری از مطالعات تجربی؛ نظریه وجود رابطه بین ساختار سازمانی و ویژگیهای شغل را ثابت می‌کند، برای مثال دانهام و پیرس^[۴۶](۱۹۷۸) به این نتیجه رسیدند که رسمی­سازی^[۴۷] و متمرکزسازی^[۴۸] به طور معنادار و معکوس به توصیف کارکنان از استقلال؛ یکسانی وظایف ؛ بازخورد و تفاوتهای مهارتی وابسته است[۱۷]. فورد^[۴۹](۱۹۷۶) به این نتیجه رسید که اندازه سازمان اثر معناداری بر روزمرگی وظایف کاری دارد. تعداد سطوح سازمانی اثر معناداری بر پیچیدگی شغل دارد[۱۸]. مطالعات هاکمن و اولدهام(۱۹۸۱) یک گام فراتر از آنچه بیان شد پیش رفت و این موضوع مطرح شد که ویژگیهای شغل و خصیصه های فردی هر دو به عنوان واسطه بین ساختار سازمان و واکنشهای کارکنان عمل می‌کنند. هاکمن و الدهام سپس به امتحان کردن اثر چهار ویژگی ساختاری یعنی اندازه، تعداد سطوح سازمانی، رسمی سازی و متمرکزسازی بر هفت واکنش کارکنان یعنی انگیزش داخلی شغل، رضایت از رشد، رضایت عمومی، رضایت اجتماعی، رضایت سرپرستی، رضایت امنیتی و رضایت از پرداخت به واسطه پنج ویژگی شغلی تفاوت مهارتی، هویت، اهمیت، استقلال و بازخورد و سه ویژگی شخصی جنس، سن و تحصیلات پرداختند. پس از جمع‌ آوری داده از ۲۹۶۰ نفر از کارکنان ۳۶ سازمان ؛ آنها نتیجه گرفتند که یافته‌ها  قویا نتیجه می‌دهد که رابطه بین کارکنان و ساختار سازمان، رضایت و انگیزش می‌تواند به صورت متصل با ویژگیهای شغل در ساختار سازمان و ویژگیهای افرادی که در سازمان استخدام شده‌اند توضیح داده شود[۱۴]. براس^[۵۰] (۱۹۸۱) یک رویکرد متفاوت را برای بررسی روابط بین زمینه ساختاری سازمان؛ ویژگیهای شغل و رفتارهای کارکنان انتخاب کرد. او در مطالعاتش سازمان را به صورت شبکه‌ای از موقعیتهای وظیفه‌ای مرتبط با این فرض که هر شغل در یک ساختار سازمانی بزرگتر قرار می‌گیرد؛ تعریف کرد. علاوه بر این موقعیتهای وظیفه‌ای و کارکنانی که این موقعیتها را پر می‌کنند؛ بر اساس جریان کار در سازمان باهم در ارتباطند. ساختار در مطالعات براس به عنوان ” سازماندهی موقعیتهای وظیفه‌ای متفاوت به یک جریان کار یکپارچه و روابط حاصل از این سازماندهی ” تعریف شده است. سه رابطه ساختاری مورد بررسی قرار گرفت:

مرکزیت: کار فرد تا چه حد در شبکه جریان کاری مرکزیت دارد.
اهمیت و کلیدی بودن: کار فرد تا چه حد در جریان پیوسته مواد (ورودیها و خروجی ها) در شبکه جریان کاری مهم است.
گزینه های تراکنشی: تعداد موقعیتهای مختلفی که برای یک موقعیت وظیفه ای برای دستیابی به همان ورودیها یا توزیع همان خروجی ها وجود دارد.
براس این سه حالت ساختاری را در برابر پنج ویژگی شغلی هاکمن و الدهام و دو متغیر بین پرسنلی، حمایت وظیفه‌ای و بازخورد از کارگزاران، بررسی کرد.
مهمترین یافته‌های مطالعات براس  عبارتند از :
۱) به استثنای بازخورد از همکاران و بازخورد از دیگران ؛ تمام ویژگیهای شغل به طور مستقیم و معنادار به معیارهای رضایت و عملکرد مرتبط هستند.
۲)معیار زیرواحد مرکزیت با استقلال؛ تفاوت مهارتی و اهمیت شغل و بازخورد از ذینفعان رابطه مستقیم دارد. معیار سازمانی تمرکز به طور معکوس و معنادار با تمام ویژگیهای شغل به غیر از حمایت وظیفه‌ای و بازخورد از همکاران رابطه دارد.
۳) اهمیت (کلیدی بودن) به طور مستقیم و معنادار با تمام متغیرها به غیر از عملکرد رابطه دارد.
۴) گزینه‌های تراکنشی به طور مستقیم و معنادار با حمایت وظیفه‌ای و رضایت مرتبطند.
این اصل که روابط ساختاری در افزایش معنادار مقدار اختلاف توضیح داده شده در متغیرهای وابسته (رضایت و عملکرد) نسبت به آنچه برای ویژگیهای شغل محاسبه شده، بازمی‌ماند؛ نتیجه می‌دهد که ویژگیهای شغل به عنوان واسطه رابطه بین ساختار و واکنش فردی عمل می‌کند. براس نتیجه گرفت که “نتایج نشان می‌دهد روابط ساختاری که ارتباط معنادار آنها با ویژگیهای شغل بررسی شده بود؛ به طور معنادار با رضایت و عملکرد کارکنان مرتبط هستند".
مطالعات هاکمن­و­اولدهام و براس مدلی را مطرح می‌کند که ساختارسازمانی، ویژگیهای شغل و ویژگیهای شغل، رفتارهای کارکنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مطالعات هاکمن و اولدهام بر اهمیت ویژگیهای فردی به عنوان یک عامل واسطه دیگر تاکید می‌کند. هر چند این دو مطالعه مطابقت زیادی دارند اما در مدل کردن ساختار سازمانی متفاوتند. هاکمن و اولدهام ساختار را در چهار مولفه اندازه، تعداد سطوح سازمانی، رسمیت و تمرکز می‌بینند(شکل۲-۶). براس ساختار را به عنوان شبکه‌ای از پستهای وظیفه‌‌ای مرتبط بر اساس جریان کار بیان می‌کند و سه رابطه ساختاری تمرکز ؛ اهمیت(کلیدی بودن) و گزینه های تراکنشی را در نظر می‌گیرد(شکل۲-۷)[۱۵].
نتیجه کار یا پیامدها
حالت­های اصلی روانشناختی
ساختار سازمانی
احساس داشتن کار مهم
هویت کار
تنوع
تنوع
ابعاد اصلی شغل
اهمیت کار
افزایش انگیزه
رضایت شغلی
اندازه سازمان
تعداد سطوح
سازمانی
رسمیت
تمرکز
بهبود کیفیت کار
احساس مسئولیت
استقلال
آگاهی از نتایج
بازخورد
کاهش غیبت و یا ترک سازمان
توان رشد فرد
وارد کردن اثر ساختار سازمانی در مدل ویژگی­های شغلی(هاکمن و اولدهام)
ساختار سازمانی
حالت­های اصلی روانشناختی
ابعاد اصلی شغل
نتیجه کار یا پیامدها
احساس داشتن کار مهم
هویت کار
تنوع

در کنار این مکان ها در قزوین ، گویا مکان دیگری نیز وجود داشته که بار در آن اجرا می شده است. بطوری که در زمان شاه اسماعیل ثانی در قزوین بار را در مکانی موسوم به «خانه خلفاء» می داده است؛ « بعد از آن شهریار ظفر لوا در خانه خلفاء نزول اجلال فرمود ترک و تاجیک از دور و نزدیک به مراحم عواطف پادشاهانه روی به درگاه جهان پناه آوردند».(روملو،۴۸۲:۱۳۴۲) اما این مکان ها در قزوین به این معنا نبود که مطلقاً بارها در همین مکان ها برگزار می شدند، بلکه در سایر شهرها از جمله اصفهان نیز بار برگزار می شد. بطوری که پادشاهان صفوی در همان زمان که در قزوین بودند به دارالسلطنه اصفهان نیز زیاد می رفتند و در آنجا هم بار می دادند. بنحوی که شاه اسماعیل اول در اصفهان نیز بار می داده است؛« چون خاقان صاحب قران نوروز ایت ئیل یکشنبه چهاردهم شهر محرم سنه عشرین و تسعمائه در دارالسلطنه اصفهان به نشاط و کامرانی گذرانیدند».(قاضی احمد قمی،۱۲۹،۱:۱۳۵۹) و شاه عباس اول نیز به تبع آن در نقش جهان در نوروز سال تسع و عشرین و الف بار داد؛«نوروز پارس ئیل ، روز چهارشنبه بیست و چهارم شهر جمادی الاول بعضها ثمان و بعضها تسع و تسعین و تسعمائه، شاه کامران در نقش جهان دارالسلطنه اصفهان کامیاب و شادمان نوروز نموده ، جشنی عظیم فرمودند. امراء و اعیان و وزرا و مقربان هر کدام فراخور حال پیشکش ها به نظر اشرف در آورده ، از جنس زر و گوهر و اسب و استر و اجناس و نفایس کشیدند. آنگاه شاه عالم پناه متوجه مهمات عجزه و رعایا بلکه کافه برایا شد ، دو هفته در روز در ایوان دیوانخانه های نقش جهان دیوان عام کرده، خود به نفس نفیس پرسش می فرمودند. زمانه از عدالت آن عادل زمان بدین ترانه مترنم بود ،شعر:

باز گرسنه چشم به دور عدالتت گنجشک را به خانه چشم آشیان دهد. (قاضی احمد قمی،۹۰۶،۲:۱۳۶۳)
پس از آن که در زمان شاه عباس اول در سال ۱۰۰۶ پایتخت صفوی از قزوین به اصفهان منتقل شد، گویا بار و مراسم آن جایگاه ثابتی نداشت و در اینجا بود که در مکان های مختلفی ، بسته به اهمیت و مناسبت بار و تعداد میهمان ها و وضعیت هوا و یا هوس پادشاه ، در یکی از تالارهای کاخ های متعدد اصفهان، مراسم بار برگزار می شد . ولی بیشتر از همه در کاخ «عالی قاپو» و کاخ های باغ چهل ستون و یا همچنین سایر کاخ باغ های صفوی از جمله؛ کاخ باغ طویله ، کاخ باغ گلستان، کاخ باغ خلوت، کاخ باغ سعادت آباد، کاخ باغ بلبل یا هشت بهشت. برگزار می شد. همان طور که می بینیم اکثر این کاخ ها که محل بار بودند در «باغ» قرار داشتند ، یعنی محل بار در کاخی بود که در باغی قرار داشته است. این نشان از توجه خاص ایرانیان به باغ و طبیعت بوده است که در نگاه زیبا شناختی و تلذّ طلبی ایرانی نهفته است. بطوری که کمپفر نیز به این بخش از نگاه خاص ایرانی ریزبینانه توجه داشته ذکر می کند که؛ « در بنای اغلب خانه های ایرانی و نه تنها کاخ های ، چنین به نظر می رسد که دو عامل دست اندرکار بوده اند یکی خوش گذرانی و دیگری حسادت… خوشگذرانی باعث شده است که ایرانی ها منزل خود را در باغی که حتی المقدور بزرگ است با آب فراوان و سایه ، باغچه و چیزهای مطلوب دیگری از این قبیل قرار دهند…»(کمپفر،۱۹۹:۱۳۶۰)
۱-کاخ عالی قاپو:
معظم ترین قصر شاه بنائی است بنام «الله قاپی» یعنی « در خدا» که عالی قاپو می نامندش.(سانسون،۷۲:۱۳۴۶) تالار عالی قاپو بلافاصله در جوار بست مملکت واقع بود و در میدان شاه وضع برجسته ای داشت.افرادی که می خواستند بدون شرفیابی به خدمت شاه به وی عرض ادب و احترام کنند در آستانه عالی قاپو که از مرمر بود و در تکریم و اجلال پادشاه نقش عمده ای داشت، به زمین می افتادند و این آستانه را می بوسیدند. به همین خاطر تمام واردین دقت تمام می کردند که سهوا با کفش خود وارد این آستانه نشوند و در غیر اینصورت از نگهبانان کتک می خوردند .در تالار عالی قاپو ، قسمتی از طبقه فوقانی که به طرف میدان بزرگ بود ، تالار ستوندار باشکوه شاه برای میهمانی های عمومی قرار داشت. که پذیرائی های رسمی شاهان در سال نو و همچنین مجالسی که با شرکت صاحب منصبان مملکت برای مشورت درباره امور دولتی تشکیل می گردید همگی در این مکان برپا می شد. از ویژگی های این تالار این است که از سه طرف باز است چرا که شاه از همین تالار برای سان دیدن ، که در میدان آن انجام می شد استفاده می نمود.(کمپفر،۲۰۵:۱۳۶۰)
۲- باغ طویله:
از میدان شاه دو راه به طرف غرب آن منشعب می شد که یکی از آنها به حرمسرا منتهی می شد و دیگری به پارک منتهی می گردید. باغ طویله درست فضائی را که بین این دو راه آزاد مانده اشغال می کرد. اسم طویله از آنجا آمده که روزگاری اسبهائی را که باید همواره برای سوارکاری شاه آماده می داشت در اینجا نگاه می داشتند.(همان جا)(تصویر شماره ۴)
۳- کاخ چهل ستون:
این کاخ دارای وسیع ترین باغ می باشد که به تبعیت از کاخ چهل ستون که در آن قرار دارد، به داشتن ستون های فراوان ممتاز است، ، به آن «چهل ستون» می گویند. کف زیرین دو پا از کف حیاط ارتفاع دارد و به نوعی صحنه نسبتا بزرگی می ماند و در ضیافت ها میهمانان شاه در آنجا می نشستند. در اینجا حوض مربعی قرار داشت . کف دیگری و یا دومی وجود داشت برای نشستن بزرگان و محترمان که هنگام صرف غذا به کار می رفت. و سرانجام کف سومی وجود داشت که یک پله از کف قبلی بالاتر است و کف واقعی کاخ بشمار می رفت.(کمپفر،۲۰۷:۱۳۶۰)
تصویر ۴- تالار طویله
۴-باغ بلبل یا هشت بهشت:
در سمت غربی متصل به باغ گلستان ، باغ بلبل و باغ خرگاه قرار داشته بود. و هرگاه شاه رغبت سوارکاری می کرد از دروازه باغ خرگاه خارج می شد و ملازمان و لشکریان نیز همراه وی بودند. باغ بلبل از سوی شاه صفی ، شاه عباس دوم و شاه سلیمان آنقدر مورد توجه بود چرا که بوسیله خیابان های مشجر ، کاخ ها، باغچه ها و فواره ها مجهز شده بود و به آن باغ جلال و زیبائی خاصی داده بود که سبب شده بود نام آن را هشت بهشت بنامند.(کمپفر،۲۱۳:۱۳۶۰)
در کنار همه این کاخ ها در اواخر دوره صفوی و در زمان شاه سلطان حسین وی که به ساخت کاخ و بنا علاقه مند بود برای خود کاخی ساخت تا بزرگان و امرا و باشیان حکومت را در آن به خدمت بپذیرد. او در این کار اقدام به ساخت شهر جدیدی در خارج از اصفهان بنام «فرح آباد» نمود؛ « لاجرم از تنگی مکان، یک فرسنگ از شهر دور، قریب به دامنه کوه صفه باصفا، شهر نوی مسمّی به فرح آباد با عمارات عالیه و ابنیه رفیعه و قصرها و ایوان ها و کاخ ها… به فرمان وی پذیران ، بنا نمودند… و شاه نشین دلپسندی ، مخصوص وی ساخته بودند که هر وقت در آن می نشست و امرا و وزرا و باشیان و غلامان به نظام و ترتیب از یک جانب او صف می کشیدند و از جانب دیگرش قریب هزار زن ماه پیکر پری منظر… به نظم و نسق و ترتیب ، صف می کشیدند و شاه همه را می دید».(آصف،۷۰:۲۵۳۷)
در اینجا لازم است شمای کلی حاکم بر مراسم بار در این دوره را بطور کلی ذکر کنیم؛ و پس از آن می توان به تغییرات ایجاد شده در گذر ایام و رسیدن به این برهه زمانی و حکومتی در طول تاریخ ایران پی برد.
نحوه اجرای مراسم بار در دوره صفویه
همانطور که قبلا گفته شد این دوره، دوره گذار از فرهنگ خاص آسیای میانه ، که نوعی طبیعت گرایی و توجه به سنن قبیله ای را ترویج می داد که نمونه آن را در مراسم خاص باردهی مغولان و دربار تیمور که در چادر و خرگاه باشکوه برگزار می شد، به سوی توجه به سنن دیرپای کهن ایرانی و یکجانشینی و استفاده از کاخ و بارگاه به منظور بارپذیری افراد تغییر رویه داده شد. در این دوره بارها در اطاقی صورت می گرفت که مطلقا آن را بنام «تالار» می نامیدند. این تالار ها از نظر طرح کلی مشابه یکدیگر بودند و تنها در میان گنجایش آنها و تزئینات داخلی به کار رفته در آنها با یکدیگر متفاوت بوده اند. که در بالا به طور ضمنی به آن پرداخته شد. اکثر این تالارها را طوری ساخته بودند که از سه طرف روی به سوی باغ داشت تا مهمان ها در هر کجای مجلس که نشسته باشند بتوانند باغ را تماشا کنند؛ «آخرین و بالاترین طبقه این بنا تالار بسیار بزرگی را تشکیل می دهد که بسیار زیبا است و بر تمام میدان مشرف است. در این تالار بزرگ است که شاه عده ای را بحضور می پذیرد».(سانسون،۷۴:۱۳۴۶)
نفوذ ایجاد تالار های بار در میان باغ ها چیزی نبوده است که از دید سیاحان خارجی پنهان بماند و آنها نیز به شرح و بیان این تالارها اقدام نموده اند و وجود آن را برای تنویر حس زیبایی شناختی و تلذّ بارخواهان مفید می دانسته اند؛ « تالار اغلب به صورت صحنه ایست که سه طرف آن به باغ است تا از این طریق میهمانان شاه بتوانند به کمال خوبی و بدون مانع از منظره باغ لذت برند».(کمپفر،۱۹۹:۱۳۶۰) این نوع نگاه خاص به طبیعت در فرهنگ ایران زمین در این دوره خود شایان توجه است ، چرا که توجه به عناصر طبیعی در جای جای مراسم درباری و تزئینات داخلی بنا و مراسم بار به خوبی قابل مشاهده است. درون تالار از سه صفه تشکیل می شد. صفه بالایی که جای نشستن پادشاه بود و سقف داشت و زیر آن نسبت به وسعت تالار در یک یا چند ردیف چهار، هشت، هجده، بیست یا بیست و دو ستون چوبی هشت ضلعی زده بودند؛«سقف مسطح قاب دار بر هجده ستون چوبی کشیده و مرتفع استوار است . این ستون ها در سه ردیف تعبیه شده و با رنگ آبی و طلائی مزین است».(کمپفر،۲۰۳:۱۳۶۰)؛ « تالار از طرف بالا به یک سقف مسطح محدود می شود این سقف بر بیست و دو ستون کشیده چوبی که در شش ردیف مرتب شده و طرح گل هایی طلائی آنها نقش است تکیه دارد.»( سانسون،۷۶:۱۳۴۶)
این صفّه به دو صفّه سرباز دیگر ،که زمین هر یک کمی پائین تر از صفه بالایی که جایگاه پادشاه بود، امتداد می یافت. در میان صفه پائین ، و در برخی تالارها در میان همه صفّه ها ، حوضی مربع یا مستطیل از مرمر زده بودند که یک یا چند فواره داشت و در آب حوض گل، لیمو، نارنج، انار، سیب، و میوه های دیگر شناور بود و میناهای زرنشان شراب را که بر گردنِ کنده کاری شده آنها حلقه های گل می انداختند در حوض می چیدند. در واقع در تزئینات خاص بکار رفته در هر صفّه با صفه پائین تر خود متفاوت بود. کمپفر این تفاوت ها را اینطور دیده است که ؛ «در صفه نخستین(پائین ترین آنها) دو مشربه از طلای خالص را در مقابل یک لگن قرار داده اند، طرز ساخت این مشربه ها استادانه است. یکی از این مشربه ها روی بشقابی باز از طلا قرار گرفته است. آخر طبق رسوم قدیمی فلزی کمتر از طلای ناب نباید از آستانه تالار پذیرائی شاه به درون راه یابد! این دو مشربه نیز که به شکل تخم مرغ ساخته شده به سبوئی از طلا که در مدخل قرار داشت شباهت دارد . صفه دوم با دو عود سوز طلا که در وسط تالار قرار گرفته با مشبک کاری انواع و اقسام علائم و نقش های شطرنجی را روی آن نمایانده اند مشخص می شود. ماده ای که روی آنها می سوزد تمام مجلس را آکنده از بوی خوش مطبوعی کرده است. دور تا دور این صفّه را هشت چراغ پایه دار گرانبهای طلائی به ارتفاع متوسط که هنر بسیار در ساختن آنها به کار رفته گذارده اند. ماده ای سفید با انتهائی ضخیم تر که می سوزد و دود می کند و آنرا بالای چراغ ها تعبیه کرده اند بوی عطر بسیار دلکشی در فضا می پراکند.در بالاترین صفه در برابر جایگاه شاه دوازده کاسه در کنار یکدیگر دیده می شود که پر از شکوفه های یاسمن است و مراد از آنها این است که شاه از دیدار آنها و استشمام عطر خوشی که می پراکند مسرور شود. جایگاه شاه به یک تکیه گاه که از طلای ناب ریخته شده منتهی می شود.این تکیه گاه را با تزئیناتی نیم برجسته و نیم مشبک آراسته اند ».(کمپفر،۲۵۱:۱۳۶۰)
زمین تالار را با قالی های ابریشمین و زیبای عهد صفوی فرش می کردند. هر تالاری فرشی خاص خود داشت و تالار کاخ سعادت آباد بخاطر فرش های نقش حیوان آن ممتاز بود و جایگاه ویژه ای داشت. (سانسون،۱۱۷:۱۳۴۶،کمپفر،۲۵۱:۱۳۶۰) و همچنین در تالار پرده های ابریشمین گلرنگ می آویختند و ستون های چوبی را به رنگ های طلائی و آبی یا نقش های گل و بوته می آراستند. در و دیوار و سقف تالارها به طرزهای گوناگون زرکاری ، کاشیکاری یا منبت کاری شده بود و در برخی تالارها تابلوها و پرده های نقاشی آویخته بودند.(کمپفر،۲۴۹:۱۳۶۰) در صفه پائین تالار دو مشربه بزرگ از زر برای تأمین آب آشامیدنی گذارده بودند. همچنین در مدخل تالار یک یا دو خمره بسیار بزرگ تخم مرغی شکل برای تأمین یخ مجلس قرار داده بودند.
در دوره آل بویه نیز عضدالدوله بر خلاف آنچه که در دربار خلفا جایز نبود، از نوشیدن آب خودداری نمی کرد وبه همین دلیل به عضدالدوله نام تمسخر آمیز زریق الشارب یعنی گنجشک آب آشام داده بودند.(صابی،۱۲:۱۳۴۶) این رسم را می توان به عقاید خاص شیعه مربوط به امام سوم خود و ماجرای صحرای کربلا تسری داد که در هر دو حکومت شیعه مذهب این رسم بر خلاف دربار خلفای سنی مذهب اجرا می شده است.(!)
در صفه میانی چندین عود سوز و چراغهای پایه دار، و در صفه بالایی در جلوی پادشاه دوازده کاسه پر از شکوفه های یاسمن قرار داشت. و فضای تالار را از بوی خوشی که از گل ها و عودها و چراغ ها برمی خاست آکنده بود. این دوازده کاسه را شاید بتوان با دوازده ترک کلاه قزلباشان صفوی تشابه معنایی داد و بتوان نوعی نگرش خاص آئینی از این که شمارش این کاسه ها و ترک های کلاه های آنان دوازده عدد بوده، قائل شد. که با تعداد دوازده امام در مذهب تشیع همسو بوده باشد.(!)
در بیرون در فضای جلوی تالار حیواناتی چون فیل، شتر، شیر، و ببر، پلنگ ، یوزپلنگ و حتی کرگدن و چندین اسب با زین و برگ زرنشان و گوهر نشان که ران و شکم آنها را رنگ های زرد، نارنجی، و سرخ آتشین رنگ آمیزی کرده بودند دیده می شد. و در کنار هر یک از این حیوانات که برخی را پای بسته و برخی را زنجیر بر گردن زده بودند نگهبانی در جامه سرخ ایستاده بود.(سانسون،۸۱:۱۳۴۶) « هیچ یک از این حیوانات سابق الذکر از حیث شکوه و جلال بقدر هیجده اسب بسیار عالی و زیبا که در این تالار بمعرض نمایش می گذارند جالب و خیره کننده نیست. هر یک از اسب ها بقدر یک خزانه پر از جواهر ارزش دارند زیرا رکاب های این اسب ها همه از طلاست ، دهنه ها و سینه بندها و قسمت های جلو و عقب زین ها نیز همه از طلاست و روی طلا مینا کاری کرده اند و بر روی آنها برلیان و یاقوت و انواع جواهرات قیمتی دیگر نشانده اند، همچنین روپوش های روی کفل اسب ها که بسیار بزرگ می باشند همه از طلاست و جواهرنشان است.»(همان:۸۲) برطبق گزارش شاردن برای تجلیل از مقام پادشاهی که به دربار ایران سفیر فرستاده بود، در جلوی تالار اسب هایی می بستند که زین و برگ آنها گوهرنشان و میخی که افسار اسب را بر آن بسته بودند و تخماقی که برای کوبیدن میخ بود و سطل آب جلوی اسب همه از زر بود و هر چه مقام آن پادشاه بالاتر بود بر شمار اسب ها افزوده می شد. (شاردن،۱۲۸۶،۳:۱۳۷۴) سانسون نیز ذکر می کند که حتی «زنجیرها و میخ هائی که این حیوانات را با آنها بسته اند نیز همه از طلاست و در مقابل هر یک از این حیوانات دو طشت طلا نیز قرار دارد که در یکی از آن ها غذای آن ها را می گذارند و در طشت طلای دیگر آب برای آنها می ریزند.»(سانسون،۸۱:۱۳۴۶)
این نوع از تجمل گرایی و ابراز آن شاید به نوعی حربه ای سیاسی برای قدرتمند جلوه دادن حکومت خود بوده باشد ، در انظار سایر دول. چرا که دربار صفویه همواره شاهد حضور گسترده سفرا از کشورهای گوناگون بوده است. و از طرفی هم نشان از وجود این قدرت اقتصادی در کشوری باشد که تا این حد توانسته از نظر اقتصادی نگاه خاص به جزئیات داشته باشد. در دوره های قبل برخی از حکومت ها که قدرت چندانی نداشتند دست به این ظاهر سازی ها می زدند اما در حد بسیار پائین تر و موقتی ، همانطور که در مورد یعقوب لیث صفاری و سپاه چماق داران طلائی و سیمین او شرح داده شد. اما آن قدرت و توان اقتصادی و سیاسی کجا و این نحوه تشریفات پرطمطراق دربار صفوی کجا! در واقع شاید این تجمل گرایی ابزاری برای نشان دادن و تجدید شکوه پادشاهی گذشتگان ایران بوده باشد.
مراسم تاج گذاری پادشاه صفوی و تشریفات بار
در دوره صفوی بار را با نام «مجلس» نیز می شناختند.
زصنعت بر در و دیوار ایوان به هر سو مجلس و بزمی نمایان. (قاضی احمد قمی،۸۶۲،۲:۱۳۶۳)
این بارها که با نام مجلس شناخته می شده است ، می توانسته از بارهای کم اهمیت تا بارهای اساسی تعبیر شود؛ «در این تالار بزرگ است که در روز اول بهار شاه مجلسی ترتیب می دهد و عده ای را بحضور می پذیرد».(سانسون،۷۴:۱۳۴۶) در اینجا سانسون از مراسم بار بعنوان مجلس در نوروز که از بارهای اصلی و مهم در تشریفات درباری محسوب می شده است سخن رانده است.
نحوه حضور شاه در این مجالس بدین شکل بوده است که ، پادشاه در انتهای تالار بزرگ بر روی قسمتی که کمی بالاتر از کف اتاق بود و دهلیزی طلائی رنگ آنرا احاطه کرده بود ، در میان صفه بالا چهار زانو و بدون کفش برروی تشکی برزمین می نشست که در واقع این وضع مودب ترین طریقه نشستن در ایران بوده است، و به پشتی تکیه می زد. او جامه ای بلند از دیبای زربفت بر تن و عمامه ای سفید مزین به الماس و مروارید و پرهای سیاه وسفید بر سر و خنجری از زر و گوهر نشان بر کمر داشته است.(کمپفر،۲۵۲:۱۳۶۰) در اینجا آنچه مهم جلوه می کند این است که شاه در مجلس بار بر تخت ننشسته است اما در مراسم تاج گذاری برروی تخت زرین می نشسته است. پس شاید بتوان اینطور نتیجه گرفت که تخت و تاج که از ملزومات مشروعیت حکومت ها محسوب می شده اند ، در روز تاج گذاری پادشاه جدید به منظور شناخت مردم و درباریان از پادشاه خود، از اهمّ ملزومات بوده است اما با گذر این مرحله دیگر بارها چه عام و چه خاص چندان نیازی به استفاده از آن نبوده است.
در کنار همه این مسائل آنچه که در این نوع مراسم تاج گذاری اهمیت شایانی داشت ، توجه خاص ایرانیان به طالع سعد و ساعت و زمان سعد می باشد. همان چیزی که در دوره مغول رواج داشت که حتی مراسم تاج گذاری را برای ساعت نحس و سعد به عقب می انداختند. (رشید الدین،۸۲۹،۲:۱۳۷۳) در این دوره هم گویا تسلط غالب بر این تفکر بوده و منجم باشی در درگاه و دربار صفوی جایگاه شامخی داشته است به نحوی که او ملزم بوده ساعت سعد و نحس را برای تاج گذاری مشخص کند. قاضی احمد قمی در زمان جلوس سلطان محمد بر تخت سلطنت ذکر می کند که:
«کسی کش رهبراست اقبال بی عیب رسد امداد او از عالم غیب
بود یارش چو تأیید الهی مهیا داردش اسباب شاهی
چون منجمان صادق و ستاره شناسان حاذق ، اختیار ساعت سعدی جهت نزول اجلال بر تخت سلطنت و اقبال نموده بودند ، شاه جمجاه در پنجشنبه ذی حجّه مذکوره به عظمت و شوکت هر چه تمامتر به دولتخانه مبارکه داخل شده بر تخت دولت و جای پدر سپهر منزلت قرار گرفتند».(قاضی احمد قمی،۶۶۱،۲:۱۳۶۳)
منجم باشی دربار پادشاهان صفوی با عناوینی چون « مقرب الخاقان ، بطلمیوس الزمانی، ملک المنجمین، میرزا فلان منجم» خطاب واقع می شدند.(انصاری مستوفی الممالک،۲۲۰:۱۳۸۵) علاوه برآن؛ این منصب جایگاه شامخی در دربار صفوی داشته است و گاهاً اتفاق می افتاده که شخصیتی که عهده دار این سمت بوده است بعنوان سفیر و ایلچی دولت به سفارت فرستاده می شده است. بطوری که در زمان شاه عباس وی در مورد قضیه خان احمد گیلانی ، منجم دربار خود جلال الدین محمد یزدی را به عنوان سفارت به گیلان فرستاد.(حالت،۲۲۵:۱۳۴۶)
کمپفر مراسم خاص که مربوط به منجمان می شد را با تفصیل بیشتری در مورد جلوس شاه سلیمان شرح داده است؛ «در این بین ستاره شناسان بر بام مسطح قصر بالا رفتند تا با وسائل خود فواصل ستاره ها را از یکدیگر اندازه بگیرند و تأثیر ممکن آنها را حساب کنند، در چنین مواردی ستاره شناسان مشغله بسیاری دارند زیرا فضلای ایران معتقدند که غیر از هفت سیاره مرئی هشت سیاره نامرئی دیگر هم هست که به آن اصطلاح ترکی «سکیزاولدوز»(هشت ستاره) می نامند. این ستاره ها به حال بشر مساعد نیستند و تقارن آنها نکبت و زیان می آورد هر دور آنها معمولا یک روز طول می کشد ، دور بعضی ها از این قدری بیشتر است . پس از گذشت نیم ساعت ستاره شناس به تالار فرود آمد و اعلام کرد که پس از سی دقیقه ساعت برای تاج گذاری سعد است».(کمپفر،۴۷:۱۳۶۰)
در واقع در ایران آن زمان هیچ پادشاهی بدون کسب اطلاع از منجم باشی نه می نشست نه بر می خاست و نه بر اسب می نشست و نه اصولا به کار دیگری دست می زد. این منصب گویا موروثی بوده و از پدر به پسر می رسیده وهمچنین تعداد منجمان دربار بسیار زیاد بوده است که نشان از ستایش خرافه آمیز ایرانیان از علم نجوم بوده است.(کمپفر،۱۰۲:۱۳۶۰) این توجه به ساعت سعد و نحس را می توان در مورد تاج گذاری شاه عباس اول به خوبی ملاحظه نمود. که منجم خاص دربار او ملا جلال منجم پیش گویی کرد که «آثار کواکب و قرانات علوی و سفلی دلالت بر افنای شاغل سریر سلطنت کند »و وی به شاه توصیه نمود که شاه بایستی چند روزی از سلطنت کناره گیری کند و شخصی را که «واجب القتل» است را به جای شاه بر سریر پادشاهی قرار دهند. و به این ترتیب عمل شد و یوسف نامی که گویا از فرقه «نقطویه» بود را به جای شاه عباس بر تخت نشاندند.(براون،بی تا،۲۱:۴)
این تعیین ساعت سعد و نحس مختص به مراسم تاج گذاری نبود بلکه شامل اموری دیگر نیز می شد. مینورسکی ذکر می کند که ؛«مشارلیه هر روزه بدستور اطباء دولتخانه حاضر می باشد که اگر پادشاه مقربان به جهت بنای امری، اختیار سفری، و رخت نو پوشیدن و بریدن، تحقیق ساعت سعد و فرمایند، عرض فرمایند».(مینورسکی،۲۰:۱۳۷۸) و همچنین برای تعیین سحر ماه رمضان و تعیین اول هر ماه و یا «و هرگاه منصبی یا خدمتی به احدی شفقت می شد منجم باشی حسب الفرمان به جهت پای بوس و دخل در آن شغل ساعت تعیین و عرض ، بعد از رخصت پادشاه در آن وقت آن شخص را اعلام نموده حاضر می ساختند. بعد از تفویض شغل و منصب به جهت مبارکی آن خدمت فاتحه می خواندند. و همچنین در تحویل و مولود فاتحه مختص او بود. و به جهت سایر امور نیز حسب المقرر تعیین ساعت کرده و به دستور وقت را به عرض می رسانید». (انصاری مستوفی الممالک،۲۲۰:۱۳۸۵)
بعد از تعیین ساعت سعد توسط منجم باشی، عملاً مراسم تاج گذاری شاهانه آغاز می گردید. پس از آن نوبت به عملکرد روحانیان و شخص شیخ الاسلام دربار می رسید. درباره عملکرد آن ها بایستی گفت که گویا جایگاه آن ها در دربار صفویه تعریف شده بود و آن ها نیز در همان چارچوب رفتار می نمودند. از جمله وظایف مهم درباری که مستقیماً با نظام باردهی پادشاهان در ارتباط بود و وظیفه آنان در روز تاج گذاری اهمیت شایانی داشت؛ گذاردن تاج پادشاهی بر سر پادشاه جدید بود.
« هنگام فرا رسیدن لحظه موعود شاه به علامتی با کلیه حضار از جا برخاست. فرستاده دیوان عالی نامه ای را که با خود آورده یود بیرون کشید، آنرا با کمال احترام بوسید و به عبارت دیگر آنرا به دهان و پیشانی نزدیک کرد، آنگاه آنرا تقدیم حضور پادشاه کرد. شاه با انگشت آنرا لمس کرد و مسترد داشت تا به صدای بلند قرائت شود. و همگان را آگاه کردند که شاه جدید به اتفاق آراء دیوان عالی به جانشینی پدر خود انتخاب شده است. پس از اینکه قرائت نامه پایان یافت شیخ الاسلام دست به کار انجام وظیفه شد. بدواً از قادر متعال برکت خواست بعد خدا را شکر گذاشت که ایران را از حلیه پادشاهی شایسته محروم نساخت و آنگاه کار واقعی تاجگذاری را آغاز کرد. در حین تلاوت آیات قرآن و سایر ادعیه شمشیر منحنی را در طرف چپ جانشین تاج و تخت استوار کرد و خنجر را در غلاف خود در طرف راست پادشاه فرو برد و تاج را از محفظه خود بیرون کشید و بر فرق پادشاه که تراشیده شده بود گذاشت. شاه که بدین گونه آراسته بود توسط شیخ الاسلام به نزدیک تخت زرین که در وسط تالار قرار داشت هدایت شد. شیخ الاسلام که روبروی شاه نشسته، زانو زده بود به خواندن اوراد و ادعیه ادامه داد و سرانجام با صدای بلند شاه را چنین دعا کرد؛ باشد که قدرت و سطوت شاهنشاه صفی که مورد مرحمت خاص خداوند است تا قاب قوسین برسد. در این موقع همه حضار کف زدند و به صدای بلند؛ انشاءالله گفتند و بدین طریق مراتب تحسین و تمجید خودرا بیان کردند. هنگامی که وظیفه شیخ الاسلام به پایان رسید خود را در مقابل تخت با صورت به زمین افکند زیرا در این کشور رسم است که به جای خاک پای شاه احترام کنند؛ تمام حاضرین از این سرمشق پیروی کردند و در حالی که زانو برزمین زده بودند مراتب تهنیت و شادباش خودرا عرضه داشتند و زمین را بوسه دادند».(کمپفر۴۸:۱۳۶۰)
دوره صفوی با آنکه با رویه ای مذهبی پا به عرصه نهاد اما گویا این رویه را چندان در امور درباری خود رعایت نمی نمودند و خصوصاً در دوره شاه عباس اول بیشتر به بهره مندی از موقعیت های بوجود آمده توجه داشتند. این امر را می توان در مورد اجازه ای که شاه عباس به هیئت فرقه اگوستین در مورد ساخت نمازخانه و خانه ای در خود شهر اصفهان؛ که در درواقع به نوعی سنت شکنی محسوب می شد که یک فرقه مذهبی بیگانه در خود شهر اصفهان و نه در جلفا اقدام به ساخت نمازخانه و خانه ای در آنجا بنماید؛ مشاهده نمود. (شاردن،۱۵۱۵،۴:۱۳۷۴) اما این امر چیزی از اهمیت علما و روحانیون در دربار آنها نمی کاست. چرا که آنها همواره مورد توجه و احترام وافر شاهان صفوی بودند اما اینگونه نبود که منویات آنان را بی چون و چرا انجام دهند؛ «سادات مزبور چهار برادر بودند میر صدرالدین محمّد- امیر نظام الدین احمد- و امیر قمرتادین – و میر ابوالحامد- و جد ایشان میر ابوالقاسم از سادات عالی شأن و جامع کمالات صوری و معنوی و در خدمت سلاطین معزّز و محترم بوده، اما ایشان در خدمت شاه جنت مکان به مدارج علیا ترقی نموده به مرتبه محرمیّت و عزت و اعتبار یافتند که هرگز در هیچ زمانی احدی در خدمت سلاطین عشر عشیر آن قرب و منزلت اختیار و اقتدار نیافته و هر روز تفقدی و هر روز هفته انعامی و احسان درباره ایشان به ظهور می آمد و….». (اسکندربیگ منشی، ۲۲۸،۱:۱۳۷۷)
اما این بدان معنی نیست که تمام شئونات دینی در امور دربار رعایت شود و یا اینکه روحانیون و اندیشه پشت سر آنان دخیل در امور درباری باشد بلکه گویا حدود و ثغور رفتار این طیف از درباریان مشخص و معین بود و در حیطه وظایف خود حرکت می نمودند. و حق نداشتند بیشتر از آنچه که به آنها داده می شد مطالبه ای داشته باشند و دخالتی نمایند. چرا که اینکار با برخورد از سوی قدرت حاکمه پاسخ داده می شد. و این شاه و قدرت وی بود که توان تشخیص داشت.
«سادات مذکور قدر این مراتب و منزلت ندانسته حفظ دولت خود نتوانستند کرد و به بی عقلی مهم خود را به زبان آوردند زیرا که در امور دیوانی بی وقوف بودند و از راه و رسم عالی چیزی نداشتند اراده های دور از کار می نمودند. رفته رفته ارادت مخالفت ایشان موجب غبار خاطر اشرف گردید. چنانکه می خواستند تغییر و تبدیل در مهمات کارخانه سلطنت مثل تعیین وکیل و وزیر و صدور و غیره نمایند قاضی جهان وزیر که مبادی حال مربی ایشان بود از بی جوهری ایشان ورق برگردانید به دلایل معقوله به تدریج ایشان را از نظر اعتبار آن حضرت انداخت و حکم شد که در خانه خود مقیم بوده تا نطلبند من بعد به درگاه معلی نیایند. از سیورغالات که ایشان شفقت شده بود برقرار بود. غرض از ایراد این حکایت حُسن اعتقاد آن حضرتست که درباره این طبقه جلیله به چه مثابه ای بوده و چون در این دودمان ولایت نشان منصب صدارت که عبارت از تقدیم سادات و ارباب غنایم و تکفل مهمات ایشان و ضبط اوقاف و رسانیدن وجوه بر معارف شرعیه است بجز سادات عظیم القدر فاضل پرهیزگار به دیگری تفویض نمی یابد در زمان حضرت شاه جنت مکان از زمره این طبقه جلی الشأن دو نفر منصب عالی صدارت یافتند».(اسکندر بیگ منشی،۲۲۹،۱:۱۳۷۷)
برای همین است که شاهد هستیم بسیاری از شئونات مذهبی در دربار و بارهای شاهانه رعایت نمی شد و علی رغم وجود روحانیون و سادات و علما در این بارها آنها تنها موظف بودند در حیطه وظایف خود عمل کنند و به سایر امور دخالتی نداشته باشند. در همین رابطه شاردن ذکر می کند که؛«وقتی شراب به مجلس می آوردند پیشوایان روحانیون از مجلس بیرون می روند زیرا در مذهب اسلام باده نوشی حرام است، و حضور در مجلس می گساری گناه دارد حتی همین که نوای موسیقی برمی خیزد از مجلس خارج می شوند، زیرا شنیدنِ موسیقی نیز در کیش اسلام منع شده است. سقایت به عهده یکی از نژاده جوانان یا یکی از ویرایش | حذف نوجوان می باشد، و ساقی جام شراب را به دست کسی می دهد که شاه فرماید. پس از آن که به اشارت معظم له به همه شراب داد…».(شاردن،۱۲۸۹،۳:۱۳۷۷)
بعد از آن که شیخ الاسلام وظیفه خود را تمام نمود، پادشاه بر روی تخت زرین می نشست و تاج بر سر می گذاشت و در کنار تخت او نیز چند تخت کوتاهتر برای نشستن بزرگان می نهادند.
طهماسپ شاه عالم کز نصرت الهی جا بعد شاه غازی بر تخت زر گرفتی
جای پدر گرفتی کردی جهان مسخّر تاریخ سلطنت شد جای پدر گرفتی
ستاندند شهزادگان سپاه چو شاهان شطرنج در پیش گاه
صدور خردور در آن انجمن نشستند چون گل بصدر چمن.
(روملو،۱۸۵:۱۳۴۲)
بعد از تاج گذاری شاه جدید برای تهنیت به شاه می رفتند؛«قبل از همه شاهزادگان آمدند تا شاه جدید راتهنیت بگویند؛ پس ازآن روحانیون – سادات، علما و مجتهدان- فرا رسیدند».(هینس،۸۵:۱۳۷۱) بعد از این گروه نوبت به « امرا و اعیان در آن مجلس خلد سان در آمده به تهنیت جلوس سلطنت زبان به شکر و ثنا گشوده. پس از آن عامه افراد برایا و سایر عجزه و رعایا در پیش ایوان از شمیم قلب و جان دست نیاز به دعا برداشته این نغمه می سرایند؛
یارب تو مرا این سایه یزدانی را می دار نگه بهر جهانبانی را
واندر کنف عاطفت خویشش دار این حامی حوزه مسلمانی را
هر ظلم و تعدی که از ظلمه برعجزه رسیده بود حکم به پرستش آن ناقد گشت رعایا در ظلمات ظلم به سرچشمه حیات رسیدند و خلایق در مهد امن و امان آرمیدند. خدیوجم آیین عالم مدار برآراست از عدل و داد آن دیار….».(قاضی احمدقمی،۸۶۲،۲:۱۳۶۳)
بعد از نشستن پادشاه بر تخت در پشت وی بیش از بیست خواجه سیاه و سفید در یک نیم دایره آماده خدمت ایستاده بودند و هر یک از آنها وظیفه ای بعهده داشتند. یکی خنجر پادشاه را، یکی تفنگ او، و یکی ترکش، یکی کمان و یکی کفش او را در دست داشت. بجز این افراد، شش جوان گرجی زیبا با موی بلند و جامه بلند و جامه فاخر هر یک به وظیفه ای ، قلیان در دست یا،سِلفدان در دست ایستاده بودند و یا عود دانها را مواظبت می کردند و از میان آنها یکی با بادبزنی از موی سفید اسب ، پادشاه را آهسته باد می زد. یکی از ویرایش | حذف سفید که مقامی برتر از دیگران داشت در جعبه ای که از شانه خود آویخته بود انواع دستمال ها و مواد مخدر داشت و در نزدیکی پادشاه می ایستاد.(کمپفر،۲۵۳:۱۳۶۰ ،سانسون،۸۴:۱۳۴۶) این خواجه لقب «مهتر» داشت و در سفرها نیز همراه پادشاه بود و مأمور حمل دستمال و شانه و مقراض و ناخن گیر و ارّه و سوهان و از این قبیل اشیاء آرایشی پادشاه بود و جعبه او را «هزار پیشه» می گفتند.(انصاری مستوفی الممالک،۲۱۲:۱۳۸۵)

پول
تعریف پول به این صورت برای اقتصاد مدرن بسیار محدودکننده می‌باشد. عکس این قضیه هم وجود دارد برای مثال اکثر مردم پول را با ثروت یکسان در نظر می‌گیرند، که در صورت پذیرفتن این تعریف نیز پول شامل خانه، ملک، اتومبیل و غیره می‌شود. با توجه به نکاتی که گفته شد بهتر است برای اقتصاد یک تعریف مناسبی از پول ارائه دهیم(دیزج ۱۳۸۹)

خلاصه‌ای از پیدایش پول
علاقه افراد و مهارت آن‌ها در انجام یک کار خاص و همچنین منابع طبیعی در دسترس باعث شد که هرکدام از انسان‌ها به تولید دسته‌ای از کالاها بپردازند و آن‌ها را بیشتر از نیاز خود تولید کند و اضافه آن را با کالاهای موردنیاز خود که توسط افراد دیگری تولید می‌شد تعویض کنند، ازاینجا بود که بنای مبادله نهادینه شد. با مبادله کالاها بشر با شکل جدیدی از تمدن روبرو گشت، نخستین وسیله مبادله همان کالاهای تولیدشده بود، که با کالاهای موردنیازشان تعویض می‌کردند، برای مثال مقداری گندم با یک چهارپا تعویض می‌شد اما این نظام دارای اشکالاتی بود که باعث شد دوام چندانی نداشته باشد(دیزج ۱۳۸۹) ازجمله اشکالات عبارت بود از تعیین ارزش کالا ، تعیین خریدار و فروشنده ، غیرقابل تقسیم بودن برخی کالاها ، هزینه حمل‌ونقل کالاها ، فسادپذیری برخی کالاها ، که برای حل چنین مشکلاتی کالاهایی را به‌عنوان واسطه به جهت تعیین ارزش کالاها انتخاب کردند اما گاهی کالای واسطه نیز به دلیل غیرقابل بخش بودن, مانع انجام معاملات کوچک می‌شد ، تنوع تولید و نیاز بشر به تولیدات مختلف در سیر گسترش اقتصاد کشورها موجب پیدایش یک وسیله اقتصادی موردقبول عامه به نام پــول گردید اختراع پول مشکلات موجود در مبادله کالاها را برطرف ساخت. مفهوم واژه پول دقیق و محدود نیست, گرچه از پول در مکالمات روزمره به معنی سکه و اسکناس رایج نام‌برده می‌شود, اما پول فقط به سکه و اسکناس رایج محدود نمی‌گردد . انواع پول شامل پول فلزی-اسکناس-پول تحریر-پول الکترونیکی می‌باشد
قرارگیری ایران در محدوده جغرافیایی خاص و همچنین قرار گرفتن آن‌ها در مسیر شرق به غرب باعث عبور و مرور کاروان‌های مختلفی شده بود که این امر موجب ورود پول‌های مختلفی در ایران گردیده بود. از زمان‌های بسیار دور در ایران سکه‌های طلا و نقره ضرب می‌شده است و ورود کاروان‌های مختلف باعث رونق اقتصادی در کشور شده بود، اما این روند دیری نپایید که با پیدایش راه‌های جدید برای کاروان‌ها و تغییر مسیر آن‌ها از بین رفت(دیزج ۱۳۸۹).

خلاصه‌ای از وظایف و ویژگی‌های پول در جامعه
وظایف پول در جامعه
عمل مبـادلـه را انجام می‌دهد (کالاهای عرضه‌شده درازای پرداخت پول دریافت می‌گردند)
واحد سنجش ارزش‌هاست (ارزش کالاها و خدمات با پول سنجیده می‌شود.)
ذخیره می‌شود (قدرت خرید در زمان آینده را دارد.)
وسیله پرداخت‌های آتی است (معاملات در حال حاضر انجام می‌شود و تسویه آن موکول به آینده می‌گردد.)
واحد ثبت معاملات بازرگانی در دفاتر حسابداری است.

ویژگی‌های پول در جامعه
قابلیت حمل: ازآنجاکه برای خرید کالاهای مختلف مردم مجبور هستند به‌جاهای مختلف سفر کنند بنابراین پول باید به‌راحتی قابل‌جابه‌جایی باشد.
همگن: تمام واحدهای پولی باید یکسان باشد و واحدها از همدیگر قابل‌تشخیص نباشد.
دوام: پول ازنظر فیزیکی باید سخت و بادوام باشد.
تقسیم‌پذیری: پول باید بتواند به واحدهای کوچک‌تری تقسیم‌بندی شود که بتوان در معاملات کوچک و بزرگ از آن استفاده نمود.
قابل‌شمارش: بتوان آن را به‌راحتی شمارش نمود.
قابلیت تشخیص: پول باید به‌راحتی توسط افراد مختلف قابل‌شناسایی باشد.(همایون و پریور ، ۱۳۸۷)
بانکداران قدیمی علاوه بر وظایف فوق در ابتدای کار, خود را موظف می‌دیدند در مقابل سپرده اشخاص, رسید بدهند که همین رسید مقدمه نقل‌وانتقال پول گردید و باگذشت زمان, تحولی در تکامل بانکداری به وقوع پیوست که بانکداران متوجه شدند تمام صاحبان امانات و سپرده‌ها در یک‌زمان برای دریافت آن به بانک مراجعه نمی‌کنند و همیشه مقدار قابل‌توجهی از سپرده‌ها نزد آنان باقی می‌ماند. بانکداران توانستند از محل سپرده‌های مردم به متقاضیان وام داده و قدرت خرید آنان را در اختیار اشخاص دیگری که اعتبار آن‌ها برای بانکدار مسلم بود، قرار دهند و از این راه برای بانک و همچنین صاحبان سپرده ایجاد درآمد نمایند. گرچه پیشـرفت سریع و افـزایش قدرت مالی بانک‌ها و درنتیجه تسلطشان بر بـازارهای پولی جهان, حاصل رشد اقتصادی و توسعه روابط بین‌المللی به خاطر رفع نیازهای مادی فزاینده جامعه امروزی می‌باشد, مع‌الوصف تفکیک بانک‌ها به بانک مرکزی ج.آ.آ و بانک‌های دیگر (تجارتی، صنعتی، معدنی، کشاورزی) خود مؤید لزوم این تقسیم و تعیین اهداف گوناگونی است که انجام آن به عهده بانک‌ها محول گردیده است. بنابراین وظایف کلیه بانک‌های خصوصی یا دولتی(به‌جز بانک‌های مسکن و کارگشائی) به‌صورت اختصار به‌قرار زیر می‌باشد .(بانکداری داخلی تجهیز منابع ، ۱۳۸۵)
قبول سپرده (دیداری - مدت‌دار) یا تجهیز منابع پولی
ایجاد تسهیلات (وام - اعتبار)
خریدوفروش فلزات قیمتی
اجاره صندوق امانات
نقل‌وانتقال پول در داخل یا خارج از کشور
نگهداری و انجام امور مربوط به اوراق و اسناد بهادار
انجام عملیات بورس
صدور ضمانت‌نامه
تنزیل اوراق تجارتی

اصطلاحات مرتبط با پول
شبه پول
اگر سپرده‌ها را به دیداری, پس‌انداز و مدت‌دار تقسیم کنیم سپرده‌های دیداری فرق عمده‌ای با اسکناس و مسکوک ندارند, زیرابه سهولت قابل نقل‌وانتقال هستند. امّا سپرده‌های پس‌انداز و مدت‌دار از درجه نقدینگی کمتری برخوردار بوده و در مقایسه با سپرده‌های دیداری به‌سادگی نمی‌توانند جایگزین اسکناس و مسکوک شوند. ازاین‌رو سپرده‌های پس‌انداز و مدت‌دار را شبه پول گویند. یکی از مهم‌ترین خصوصیات شبه پول, ضد-تورمی بودن آن در کوتاه‌مدت است. چراکه دارندگان این نوع دارایی لااقل برای مدتی از هزینه و خرج کردن منصرف شده‌اند.(بانکداری داخلی تجهیز منابع ، ۱۳۸۵)
سپرده‌های مدت‌دار+ پس‌انداز مردم نزد بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری= شبه پول

حجم پول در گردش
برای برنامه‌ریزان و تحلیلگران مسائل اقتصادی تنها دانستن تعریف پول کافی نیست بلکه بیشتر, دانستن و در اختیار داشتن اندازه حجم پول در گردش به‌عنوان یک متغیر کلان اقتصادی مطرح است, تا از این طریق بتوانند آثار تغییرات حجم پول را در ارتباط با سایر متغیرهای اقتصادی مطالعه و تجزیه‌وتحلیل نمایند, بنابراین:
سپرده‌های‌دیداری‌مردم‌نزدبانکهاوموسسات‌اعتباری+ اسکناس‌ومسکوک‌نزدمردم=حجم‌پول‌درگردش

نقدینگی بخش خصوصی
نقدینگی بخش خصوصی معادل مجموع حجم پول در گردش و شبه پول است. نقدینگی به معنای اخیر از مهم‌ترین عواملی است که موردتوجه مقامات پولی مملکت است. زیرا افزایش و کاهش آن‌ همراه با سرعت گردش پول ازجمله عواملی هستند که درسطح عمومی قیمت‌ها و درنتیجه در تغییرات ارزش پول تأثیر مستقیم دارند. افزایش نقدینگی در جامعه اگر همراه و همگام با افزایش تولید ناخالص داخلی نباشد و یا درصورتی‌که واردات کشور میسّر نشود عامل تشدیدکننده تورم محسوب می‌گردد.
میزان شبه پول + حجم پول در گردش = نقدینگی بخش خصوصی

شکل ۴-۵:جا به ­جایی افقی سطح زمین پشت گود برای گود ۹ متر

شکل ۴-۶:جا به ­جایی افقی سطح زمین پشت گود برای گود۱۸
شکل ۴-۷:جا به ­جایی افقی سطح زمین پشت گود برای گود۲۷متر
هرچه زاویه میخ­خاک بیشتر باشد میزان جا به ­جایی افقی دیواره هم بیشتر می‌شود و مشاهده می‌شود که زوایای کمتر از ۱۰درجه تأثیر کمی در جا به ­جایی دیواره دارند که در گود­های عمیق این تأثیر کمتر است و برای زوایای بالاتر از ۱۰ درجه افزایش زاویه سبب افزایش شدید در میزان جا به ­جایی دیواره گود می‌شود که میزان این جابه‌جایی در گود­های عمیق تأثیر بیشتری دارد و برای گود­های عمیق برای زاویه میخ‌خاک برابر ۲۰ درجه میزان جا به ­جایی­ها زیاد بوده و گود ناپایدار گردیده است.
در گود­های کم‌عمق با زاویه شیب میخ‌خاک­ بالاتر از ۱۰درجه طول میخ‌خاک تأثیر چندانی بر ضریب ایمنی طراحی سازه نگهبان گود ندارد اما جا به ­جایی افقی به میزان زیادی کاهش می‌یابد.
برای گود­های کم‌عمق افزایش زاویه میخ‌خاک سبب افزایش ضریب ایمنی و نیز افزایش جا به ­جایی افقی می‌شود اما در گود­های عمیق افزایش بیش از ۵ درجه زاویه میخ‌خاک سبب کاهش ضریب ایمنی می‌شود و نتیجه‌گیری می­ شود که اگر زاویه میخ‌خاک های فوقانی افقی و مایل به افق با زاویه کم باشند پایداری سازه نگهبان بیشتر می‌شود و جا به ­جایی افقی کاهش می‌یابد.
افزایش زاویه میخ خاک­های تحتانی سبب افزایش ضریب ایمنی سازه نگهبان می‌شود و بهتر است میخ خاک­های تحتانی با زاویه بیشتری نسبت به افق طراحی شوند.
زمانی که نسبت طول میخ‌خاک به ارتفاع گود ثابت است،هرچه عمق گودبرداری بیشتر شود،ضریب ایمنی دیواره میخ‌کوبی شده کاهش می‌یابد و جا به ­جایی افقی به میزان قابل‌توجهی افزایش می‌یابد.
۴-۳-۳ جابه‌جایی قائم سطح زمین پشت گود
با توجه به شکل­های (۴-۸) تا (۴-۱۰)با افزایش زاویه میخ‌خاک‌ها جا به ­جایی قائم(نشست) افزایش می‌یابد که شیب افزایش برای گودهای کم‌عمق بیشتر است و برای گودهای عمیق نشست با شیب کمتری افزایش می‌یابد.طول میخ‌خاک بزرگ‌تر از H تأثیر زیادی برنشست خاک پشت گود ندارد اما طول­های کمتر سبب افزایش نشست می‌شود.
شکل ۴-۸:جا به ­جایی قائم سطح زمین پشت گود برای گود۹ متر
شکل ۴-۹:جا به ­جایی قائم سطح زمین پشت گود برای گود۱۸ متر
شکل ۴-۱۰:جا به ­جایی قائم سطح زمین پشت گود برای گود۲۷متر
۵-۳-۴ جابه‌جایی افقی در ارتفاع دیواره گود
در شکل­های (۴-۱۱) تا (۴-۱۹) مشاهده می‌شود که برای عمق ۹ متر با افزایش زاویه میخ‌خاک‌ها جا به ­جایی دیواره بیشتر می‌شود.
شکل ۴-۱۱ : جابه‌جایی افقی در ارتفاع دیواره گود برای عمق ۹ متر و طول میخ‌خاک برابرH7/0 است.
شکل ۴-۱۲ : جابه‌جایی افقی در ارتفاع دیواره گود برای عمق ۹ متر و طول میخ‌خاک برابرHاست.
شکل ۴-۱۳ : جابه‌جایی افقی در ارتفاع دیواره گود برای عمق ۹ متر و طول میخ‌خاک برابرH2/1 است.
شکل۴-۱۴ : جابه‌جایی افقی در ارتفاع دیواره گود برای عمق ۱۸ متر و طول میخ‌خاک برابرH7/0 است.
شکل۴-۱۵ : جابه‌جایی افقی در ارتفاع دیواره گود برای عمق ۱۸ متر و طول میخ‌خاک برابرH است.
شکل۴-۱۶ : جابه‌جایی افقی در ارتفاع دیواره گود برای عمق ۱۸ متر و طول میخ‌خاک برابرH2/1 است.
شکل۴-۱۷ : جابه‌جایی افقی در ارتفاع دیواره گود برای عمق ۲۷ متر و طول میخ‌خاک برابرH7/0است.
شکل۴-۱۸ : جابه‌جایی افقی در ارتفاع دیواره گود برای عمق ۲۷ متر و طول میخ‌خاک برابرH است.
­­
شکل۴-۱۹ : جابه‌جایی افقی در ارتفاع دیواره گود برای عمق ۲۷ متر و طول میخ‌خاک برابرH2/1 است.
در عمق ۱۸ متر برای زوایای میخ‌خاک بیش از ۱۰ درجه مقادیر جا به ­جایی زیاد می‌شود و هر چه طول میخ‌خاک بزرگ‌تر باشد مقادیر جا به ­جایی برای زوایای میخ‌خاک کمتر از ۱۰ درجه به هم نزدیک می‌شوند.
برای طول کم میخ‌خاک مقادیر جا به ­جایی برای زوایای مختلف زیاد و تقریباً به هم نزدیک است و با افزایش طول جا به ­جایی برای زوایای کم، کاهش زیاد پیدا می‌کند اما برای زوایای بیش از ۱۰ درجه،کاهش کمتری در جا به ­جایی رخ می­دهد.
لذا در اشکال (۴-۱۱) تا (۴-۱۹) ملاحظه می‌شود که زوایا و طول میخ‌خاک تأثیر چندانی بر جا به ­جایی ناحیه پایین‌دیواره ندارند و می‌توان نتیجه گرفت که میخ‌خاک های بالایی کنترل‌کننده جا به ­جایی و میخ‌خاک های پایین‌بر اساس ضریب ایمنی‌ها کنترل‌کننده پایداری سازه هستند.
هرچه طول میخ‌خاک زیاد شود جا به ­جایی کاهش می‌یابد اما این کاهش برای L>H زیاد نیست.هرچه میخ‌خاک های بالایی زاویه نزدیک به افق داشته باشند جا به ­جایی به میزان بیشتری کاهش می‌یابد، به‌ خصوص در گودهای عمیق تأثیر آن زیاد است.
برای گودهای کم‌عمق زاویه میخ‌خاک های بالایی کمتر از ۱۵ درجه مناسب و برای گودهای عمیق کمتر از ۱۰ درجه مناسب است. برای گودهای کم‌عمق نسبت طول L/H<1 مناسب است و برای گودهای عمیق اگر نسبت L/H1 باشد مناسب است.
۴-۳-۵ نیروی محوری میخ‌خاک‌ها
میخ­خاک­ها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که بتوانند نیروی محوری وارده را تحمل کنند،در غیر این صورت گسیختگی آرماتور و یا رها شدن میخ­خاک رخ می­دهد لذا باید قطر آرماتور را طوری انتخاب کرد که قادر به تحمل نیروی محوری وارده باشد و نیز شرایط طراحی آئین‌نامه‌ای را ارضا کند، و نیز باید قطر گمانه را به‌گونه‌ای انتخاب کرد که تنش انتقالی از میخ‌خاک به توده خاک کمتر از مقاومت تماس و تنش برشی خاک باشد تا پدیده بیرون کشیدگی میخ‌خاک اتفاق نیفتد، به این منظور لازم است که نیروهای محوری وارد بر هر یک از میخ‌خاک ها در مدل‌سازی بررسی شود و درصورتی‌که میزان نیروی محوری فراتر از ظرفیت میخ‌خاک بود راهکاری برای ایمن کردن آن ارائه کرد.
در شکل­های (۴-۲۰) تا (۴-۲۸) نیروهای محوری در تمامی میخ‌خاک‌ها با شماره‌گذاری، به ترتیب از ردیف بالای گود تا پایین برای گودهای ۹و۱۸و۲۷ متری با زوایای اجرای میخ‌خاک از ۰ تا ۲۰ درجه و در چیدمان­های طولی متفاوت بررسی‌شده است که شماره­گذاری میخ­خاک­ها و محل قرارگیری آن­ها در جدول(۴-۵) آمده است.
جدول ۴-۵ : شماره ­میخ­خاک­ها و محل قرارگیری آن­ها در عمق گود

تاثیرات مستقیم و مشخص هر شهری بر مجوعه عناصر و فضهایش بر کسی پوشیده نیست.
شهر بر خیابان و مبدان - دو عنصر اصلی فضاهای شهری - اثر می گذارد و آنها نیز بر مبلمان و تجهیزات دیگر شهری. (توسلی و بنیادی، ۱۸:۱۳۷۱)
« تاریخ تحول مبلمان شهری با تاریخ شهر و خیابان آمیخته است. تاریخی که تفکیک ناپذیر است و مروری هرچند مختصر را بر شهر و شهرسازی، اجتناب ناپذیر می نماید. از پیدایی نخستین تمدن ها تا ظهور نو شهرهای پیشرفته معاصر، این امر مصداق دارد. باع نایت به مطالب فوق و تاکیدی که به اصل موضوع- مبلمان شهری وجود دارد، بررسی سابقه تاریخی تجهیرات شهریدر دو بخش با نامهای: تاریخ خیابان و شهر، و تاریخ مبلمان شهر ارئه میشود. همچنین واقعه مهم انقلاب صنعتی به در زمان خود تاثیر عمیقی بر صنایع و زندگی شهری گذاشت، در روند بررسی تاریخی مذکور نقطه عطفی به حساب آمده است» (مرتضایی ۳۳:۱۳۸۲ و ۳۴)
۱-۶-۲ سابقه مبلمان شهری درایران
در شهر سازی ایرانی چه در دوران قبل از اسلام و چه دردوران پس از اسلام از عناصر شهری استفاده های متنوعی به عمل می آمد. در اینجا سبک اصفهان را در مورد عناصر شهری توضیح می دهیم:
شهرسازی سبک اصفهان تجهیزات و تزینات متنوعی را در سطح شهر ایجاد کرده بود. این تجهیزات و تزیینات به فضای شهری روح بخشیده و محاوره ی انسان را با فضای پیرامون ممکن می ساختند.
این تجهیزات و تزیینات را بر حسب دسته بندی های زیر می توان طبقه بندی کرد:
الف) تجهیزات و تزییناتی که جنبه ساختمانی دارند: ایوان، رواق ها، درگاه و جزوء آن
ب) تجهیزات و تزییناتی که جنبه عملکردی دارند: چراغهای روشنایی، درختان و جزوء آن
ج) تجهیزات و تزییناتی که جنبه نشانه و نما دارند: مناره و جزوء آن
د) تجهیزات و تزییناتی که جنبه تزیینی دارد: تندیس ، مجسمه و جزوء آن
تجهیزات و تزیینات دارای جنبه عملکردی: در این گروه عناصری نظیر درختان، روشنایی و …
بطوری که از تجهیزات و عناصر برای تزیین و روشنایی سطح شهر بهره مند می شدند. چنانکه شاردن می نویسد: در اطراف بناهای میدان «پایه و منجیق هایی از چوب قرار داده بودند که روی آنها از پایین تا بالا چراغ نصب کرده بودند، روی ابنیه و اطاقهای اطراف میدان نیز از بالا تا پایین جای چراغ ساخته شده که در جشن ها و اعیاد روی آنها چراغ گذارده و روشن می کردند و تعداد کل آنها حدود پنجاه هزار عدد بود»(اهری،۲۹۴:۱۳۸۰-۲۹۳) ۷-۲ :نظریه های مرتبط با مبلمان شهری:

با رشد شدید شهرها و از بین رفتن مرزهای ناحیه و تاثیرات انقلاب صنعتی انگلستان در سال ۱۷۵۰ و بعد از آن شهرها و حتی کشورها از مرزهای خود فراتر رفته و از نظر الگو برداری از یکدیگر یا الگو برداری بقیه کشورها از کشورهای پیشرفته و مدرن در ساخت مناظر شهری و استفاده از تجهیزات شهری تفاوتهای اندکی میان آنها احساس شد. ولی لذت بخش ترین و خاطره انگیزترین شهرها، آن شهرهایی هستند که دارای هویت مکانی ویژه ی خود بوده، بخش ها و نواحی هر یک از حال و هوای خاصی برخوردار باشند. این موضوع طراحانی چون کوین لینچ در ایالت متحده را ترغیب نمود که در جهت شناخت و سپس تقویت شاخص های منحصر به فرد هر ناحیه در طراحی های شهری خود بکوشد.
کوین لینچ معتقد است که امروزه مسیرهای خص عتبر پیاده که بر اساهمان انگیزه ی جاده های تفریحی ولی برای وسیله نقلیه متفاوت طراحی شده اند بندرت دیده می شوند. تدارک مببلمان و نور مناسب برای این گونه مسیرها و تحرک بخشیدن بیشتربه آنها باعث انسانی کردن، معنی دار کردن و هویت بخشی به این مکانها می شود. همچنین مسیرهای عابر پیاده موجب حفاظت در مقابل ترافیک و وحدت بخشیدن و انسجام نمای ناهماهنگ خیابانها می شود (لینچ،۵۷۸:۱۳۷۶-۵۷۴)
محیط های شهری بخوبی طراحی شده بوسیله عناصر طراحی شهری و مکان یابی مناسب مبلمان شهری نظیر صندلی ها، ایستگاههای اتوبوس، زباله دانها، آبناها تقویت می شوند. مبلمان خیابان با رنگ درخشان به منظور بهبودی بصری و حفاظت حداقل استانداردهای سالم طراحی می شود(tac,2:2001)
طراحی ساختمان ها را می توان به معماران و طراحی راه ها را به مهندسان سویل واگذار کرد؛ اما مسئولیت طراحی پهنه بدون مباحثی که در این میان قرار دارد نا مشخص و نابسامان است. با وجود این طراحی فضاهای شهری با تمامی تسهیلات و تجهیزات، حیط مناسبی برای زندگی و فعالیت شهری فراهم می آورد( سعید نیا،۱۶:۱۳۷۰)
هر فعالیتی که توسط انسان صورت می گیرد اساساً متکی به فرهنگ است و این امر در مورد فضاهای شهری بخصوص خیابانها و میادین به شدت مطرح است که شخص رابطه فردی و اجتماعی خود را با فضاها و عناصرو اجزاء آن مشخص کرده و به استفاده از آنها می پردازد. به عبارت دیگر فرهنگ الگوهای رفتاری را بوجود می آورد و سپس الگوهای رفتاری تعیین کننده و بیان کننده ی چگونگی استفاده مردم از فضاها می شوند. پس طبیعی است که نحوه و میران استفاده از خیابان در فرهنگ های مختلف متفاوت باشد. در نمودار شماره (۱-۲) تاثیر فرهنگ بر فضا نشان داده شده است.
نمودار شماره (۱-۲) تأثیر فرهنگ برفضا(بحرینی، ۱۳۷۵: ۴-۱)
۸-۲ هویت مکان
« با رشد شهرها و حومه ها، گرایش افراطی در یک شکل کردن چهره شهری بوجود آمده است. به گئنه ای اغلب تفاوت کمی در روحیه مبلمان نقاط مختلف شهر یا حتی گاهی میان چند کشور دیده می شود. حل آنکه هنوز هم جذاب ترین و به یاد ماندنی ترین محله ها آنهایی هستند که با شکل و شمایل ویژه و مختص به خود در خاطره ها جای می گیرند و شاید از همین روستکه درکوششهای جدید برای نوسازی و سازمادهی شهرها به این خصوصیات توجه بسیار می شود.
از دیدگاه برنامه ریزان، انتخاب و طراحی مناسب مبلمان شهری حفظ هویت مکان و نمود بیشتر آن را ممکن می سازد. این برخورد در احیای مناطق تاریخی و سنتی بسیار موثر است.
اگر دخالت در شهر به تزئینات سطحی محدود نشود،باید میان بافت اجتماعی و فضای شهر توازنی ایجاد کرد. آن گاه که بافت اجتماعی مکانی تثبیت شد و در میان ساکنانش مفهوم شهر نشینی، ریشه ای عمیق دواند، می توان به ساختار هایی مکمل در سیما و منظر آن پرداخت و شرایط را برای حفظ محیط و رفاه اهالی اش مهیا کرد. به اتکای همین بافت اجتماعی تثبیتشده و ریشه دار می توان در مدت زمانی کافی و با روشی پویا، خیابانهای محله و شهر را به گونه ای مجهز کرد که بازتاب فرهنگ آن باشد» (مرتضایی،۳۰:۱۳۸۱)
۹-۲ مکان یابی در مبلمان شهری
برای اینکه مکان یابی و استقرار مبلمان به سمت وحدت حرکت کنند لزوم استفاده از اصول و استاندارد آشکارتر می شود که این کار تولید را برای یکسان سازی مبلمان سوق می دهد برنامه ریزان و طراحان و تولید کنندگان زیادی به واسطه اشتیاقشان به مواد مصنوعی نو ظهور، اغلب فواید مواد طبیعی را به فراموشی می سپارند.
موادی که رنگ و بفت پایدارتری دارند. هنگام تماس حس زنده تر و خالص تری القا می کنند.
حتی با افزایش عمر و تغییرات اقلیمی، بیشتر سازگاری دارند. مواد مصنوعی معمولأ از لحظه استفاده شروع به تحلیل رفتن می کنند. بهترین شیوه استفاده از مواد طبیعی همانا سود جستن از مواد بومی و مطقه ای است، مصالحی که بطور طبیعی با محیطشان هماهنگ هستند و ارزشهای نهفته زیادی دارند محصولاتی با این مصالح چنانکه درست انتخاب و مستقر شوند به نظم عمومی و هماهنگی کلی شهر کمک می کنند. (ماهنامه شهرداری۱۳۸۰: ۷-۸)
۱۰-۲ منظر شهری:
زمین آرایی یا منظر شهری که موجب بهبود جلوه های دیداری محیط شهری می گردد. مهمترین معیارهای برنامه ریزی و طراحی منظرسازی عبارتند از: انسجام فضایی، فضاسازی، تنوع ونظم، تکرار و سازگاری.
ما به مختصر در مورد هرکدام از آنها در زیر می پردازیم.
انسجام فضایی: سازمان دهی موزون محیط از طریق زمین آرایی و نظم کاشت، مناسبترین شیوه ایجاد منظر زیباست، علت آشفتگی های بصری گیج کننده در محیط های شهری، جدا افتادگی بخشهای مختلف از یکدیگر و تکه تکه شدن فضاهاست، در حالی ردیف ردیف درختان خزان پذیر سایه دار به خوبی فضاهای تکه تکه را به همدیگر پیوند می دهند و انسجام فضایی را برقرار می سازند.
فضاسازی: منظور از فضا در برنامه ریزی و طراحی منظر همان فضای باز(پر) و فضای بسته (خالی) است و نحوه ترکیب این فضاها حالت های گونگونی را به وجود می آورد که بر حسب عملکرد یا در شرایط اقلیمی مختلف، حال وهوای متفاوتی را به بیننده القا می کند. اصولا فضای باز، نشاط آور و دلگشاست بخصوص اگر بلافاصله از میان یک فضای محصور ومحدود به بیرون گشوده شود. فضای بسته خلوت گاهی است ایمن برای پناه بردن و دوری جستن از مزاحمتهای مختلف. در چنین فضایی با محصور کردن فضاها و مکانها می توان حالتهای مختلف از فضاسازی را انجام داد.
نظم وتنوع: در کنار همدیگر، معرف یک تعادل ظریف و ترکیب متناسب در طراحی منظر محسوب می شوند. از نظر زیبا شناسی، نظم بیش از اندازه در هر فضایی، باعث یکنواختی وکسالت می گردد و تنوع زیاد نیز موجب آشفتگی و هرج و مرج می شوند. ایجاد تعادل بین نظم و تنوع هنری است که تنها طراحان برجسته قادر به پدید آوردن آن هستند.
تکرار: در برنامه ریزی به مفاهیم نظم و تنوع معنی می بخشد و بین عناصر و فضاهای مختلف وحدت و هم بستگی ایجاد می کند. در طراحی پارکها نیز تکرار برخی از عناصر طبیعی، مانند درختان، موجب به هم پیوستگی عناصر پراکنده می شود.
سازگاری: منظر سازی در هر مکان باید با شرایط اقلیمی و طبیعی محل سازگاری داشته باشد. علاوه بر عناصر طبیعی، سازگاری با کاربری های مجاور و سیمای کالبدی ساختمانها نیز موجب افزایش مطلوبیت بصری می شود.
در برنامه ریزی یک منظر شهری ترکیب هنرمندانه عناصر معماری و عناصر طبیعی به گونه ای دلپذیر حس زیباشناسی انسان را ارضاء می کند. عناصر زیباشناسی فضا عبارتند از: فرم، بافت و رنگ
فرم: شکل خارجی اشیا است که یالهای آن از خطوط متعددی تشکیل می گردد.
بافت: رابطه ویا همبستگی ساختاری بین مجموع بخشهای مختلف هر جسم یا هر شی را بافت آن می نامند. در برنامه ریزی و طراحی، منظر بافت به ۲ دسته بافت طبیعی و بافت مصنوعی تقسیم می شود.
بافت طبیعی معمولأ از ترکیب عوامل یا گیاهان تشکیل می گردد و بافت مصنوعی از مصالح و یا عناصر ساختمانی.
رنگ: رنگ تأثیرات حسی گوناگونی را در افراد به وجود می آورد. در ادامه این مطلب به موضوع رنگ در محیط می پردازیم (ماهنامه شهرداری، ۱۳۸۰: ۷۸۲-۷۸۳)
۱۱-۲ رنگ در محیط:
رنگ پدیده ای است که در همه جا حضور دارد و نقش بازی می کند. تمام ارتباطات به کمک رنگ ها انجام می گیرد و تمام دریافت های عینی به وسیله رنگ ها حاصل می شود. در روی تابلوهای راهنمایی در باند فرودگاهها، در تقاطع جاده ها، در کارخانه ها، در خیابان ها و پیاده روها نیز چنین است.
ماشین آلات و اتومیبل ها رنگ آمیزی می شوند تا بهتر به چشم بخورند. دیوارهای سنگی و آجری، کفپوشهای رنگارنگ، درو پنجره های چوبی و فلزی و جزو آن همه با توجه به ارزش رنگ ها انتخاب می شوند(حلیمی، ۱۳۶۵: ۵)
رنگ ها می توانند با سردی و گرمی خود، با تظاهر یا فروتنی خود، ایجاد تنش یا آرامش کرده و به هر حال در فضا وزن ایجاد می نمایند (بحرینی، ۱۳۷۷: ۲۴۷)
رنگ باید جزئی از کل فرض شود؛ کلی که بسوی وحدت و یگانگی روا دارد. و عامل دیگر در گزینش رنگ، کاربرد محصول است. رنگ نباید برای دوره کوتاه و تنها به قصد جلب نظر رهگذران بکار رود.
بطور مثال: ممکن است گزینش زباله دان هایی به رنگ زرد روشن در ابتدا حتی با محیط هم هماهنگ باشد. اما به طور یقین بعد از چند ماه زباله دان با لکه های مختلف رنگی که با پر و خالی شدن آن با زباله های مختلف ایجاد می شود. در انتخاب آن تجدید نظر شود. در این باره برخی معتقدند که وجود رنگ های روشن بر پیکر مبلمان شهر در بسیاری موارد باعث تشخیص سریع آنها از محیط می شود و کیفیت وکمیت استفاده از آنها را افزایش می دهد. این تفکری است که بسیاری را به گمراهی کشانده است. شهروند وظیفه شناس و مسئولی که تکلیف خود را در برابر محیط زندگی خویش می داند. رنگ برایش تعین کننده نیست در عوض حتی با برجسته ترین رنگ ها و ترفندهای رنگارنگ نیز نمی توان از پرتاب زباله توسط آن که مقید به چیزی نیست در میان سبزه ها، خیابان و پیاده روها جلوگیری کرد. شاید یکی از راه های برخورد با این معضلاجرای قوانین مؤثرتر و ترویج فرهنگ شهرنشینی باشد، به جای پیش پا افتاده ترین راه، یعنی تنوع رنگ محصول.
در کنار رنگ عناصر، خود فضا نیز قابلیت های بالایی برای ترکیب های رنگی دارد. تشخیص یک رنگ در محیط به عواملی از جمله زمان دیدن، رنگ زمینه، رنگ های ثابت و منابع نور طبیعی و مصنوعی بستگی دارد. در اینجا به چند مورد از رنگها و انعکاس آنها در محیط اجتماعی می پردازیم.
قرمز و نارنجی رنگهایی هستند که بیش از همه جلو می آیندو به اصطلاح پیش آمدگی دارند. پرتوهای ساطح شده از این رنگ ها بر تمرکز عدسی چشم تأثیر می گذارند و در شخص دوربینی ایجاد می نمایند.
رنگهای سبز و آبی: برعکس چشم را نزدیک بین می کنند، چرا که این دو رنگ به عقب رفتن و عمیق شدن تمایل دارند، زرد و ارغوانی در این خصوص خنثی هستند، نه پیش می آیند و نه عقب می نشینند.
برای چیدمانهایی جسورانه و پویا، محیط های، روشن بهترین هستند و رنگهای اصلی و غنی در چنین فضاهای درخشان، بیشتر رایج اند.