آشکار ساختن شکاف های موجود میان دانش شرکت کننده و تفسیرهای شخصی

کیفیت تجربی

مدل های ترسیمی رهنمودهای مربوط به زیبایی ترسیم را دنبال می کنند

ارتقاء خوانایی مدل های مفهومی و کاهش فرکانس خطا

۴-۳٫ انواع روش های نگاشت شناختی
به طور کلی روش های مختلفی برای نگاشت شناختی در علوم و رشته های مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. بر اساس گفته کارلی (Carley, 1997) نگاشت شناختی عوامل تحلیل محتوا^[۲۷۵] و نگاشت روشمند^[۲۷۶] را با یکدیگر ترکیب می کند. هنگامی که متون و عبارات در قالب نقشه های شناختی به تصویر کشیده می شوند، محقق تعیین خواهد کرد که چه مفاهیمی وجود دارند (تحلیل محتوا) و ارتباط میان آن مفاهیم را نیز استخراج خواهد کرد (نگاشت روشمند).

آکسل رود^[۲۷۷] برای اولین بار از نقشه شناختی جهت نمایش دانش اجتماعی و سیاسی استفاده نمود. گره ها مفاهیم مربوط به موضوع مورد نظر بوده و متغیر محسوب می شوند و روابط آنها توسط پیکانها نمایش داده می شوند. اگر رابطه بین دو متغیر مثبت باشد، افزایش (یا کاهش) در متغیر علّت، موجب افزایش (یا کاهش) در متغیر معلول می شود. از سوی دیگر اگر رابطه بین دو متغیر منفی باشد، افزایش (یا کاهش) در متغیر علّی، موجب کاهش (یا افزایش) در متغیر معلولی می شود (Kosko, 1986).
برخی از روش های نگاشت شناختی در تحقیقات سیستم های اطلاعاتی مورد استفاده قرار گرفته اند. برای مثال، منتظمی و کنرات در سال ۱۹۸۶ بکارگیری نگاشت علّی را در تحلیل نیازمندی های اطلاعاتی که محیط های تصمیم گیری ساختارنیافته را در بر می گیرند، پیشنهاد داده اند. درواقع آنها از امکان تحلیل روابط علّی به وسیله نقشه شناختی برای شناسایی داده های غیر مرتبط و فهم نیازهای اطلاعاتی که اساسی تر بوده و بر روند تصمیم گیری تاثیرگذارند، استفاده نموده اند. نقشه شناختی می تواند زنجیره ای از روابط پیچیده و غیر مستقیم را که در فهم محتوای اطلاعاتی مفید است ارائه نماید (Montazemi & Conrath, 1986).
بر اساس مطالعات انجام شده، در مجموع سه روش نگاشت شناختی توسط صاحبنظران ارائه شده است که در ادامه معرفی شده اند (Siau & Tan, 2005).
۴-۳-۱٫ روش نگاشت علّی
نگاشت علّی^[۲۷۸] یکی از متداولترین روش های نگاشت شناختی است که توسط محققان در بررسی شناخت تصمیم گیرندگان یک سازمان بکار می رود (Swan, 1997). نگاشت علّی از تئوری مفهومی کِلی (Kelly, 1955) بدست آمده که بر طبق ادعای این تئوری، مجموعه نگرش های هر فرد، سیستمی از مفاهیم فردی است و افراد مفاهیم فردی خود را جهت درک و تفسیر وقایع بکار می برند. مفاهیم از طریق عبارات تک قطبی کوتاه و یا عبارات غنی دو قطبی برگرفته از زمینه مورد مطالعه بیان می شوند و مفاهیم برجسته ای که هر فرد در دامنه مسأله آنها را درک می کند را ارئه می دهد؛ به عبارتی، یک مفهوم از طریق روابط علّی معلولی به دیگر افکار متصل می شود (Eden, 2003). با دستیابی به زنجیره گفتگو، نگرش هایی که منجر به استدلال یک شخص خاص می شود، حاصل می شوند.
۴-۳-۲٫ روش نگاشت معنایی
اظهارات علّی و معلولی تنها بخش سیستم اعتقادی یک فرد است. برخی روش های نگاشت شناختی نیز وجود دارد که می توان از آنها جهت شناسایی دیگر روابط میان مفاهیم استفاده کرد. نگاشت معنایی^[۲۷۹] که به عنوان نگاشت فکری نیز شناخته می شود، جهت کشف ایده یا فکر بدون محدودیت های ساختار اضافی بکاربرده می شود (Buzan, 1993). ساخت یک نقشه معنایی با قرار دادن ایده اصلی در مرکز صفحه آغاز می شود و به سمت بالا در جهت های مختلف ادامه می یابد، به گونه ای که ساختاری سازمان یافته و رو به رشد شامل واژگان و تصاویر کلیدی را ایجاد می کند. اطراف ایده اصلی (کلمه مرکزی^[۲۸۰])، حدود ۵ الی ۱۰ تفکر/ایده (کلمه خرد^[۲۸۱]) مرتبط با کلمه مرکزی کشیده می شوند. سپس هر یک از این بچه کلمات به عنوان کلمه مرکزی برای مرحله بعدی کشیدن نقشه انتخاب می شوند (Buzan, 1993). به عبارت دیگر، نقشه معنایی یک مفهوم مرکزی یا اصلی با شاخه هایی درخت مانند از کلمه های خرد دارد. در نمودار زیر نمونه ای از یک نقشه معنایی ترسیم شده است.
نمودار ۳-۲: نمونهای از نقشه شناخت معنایی
۴-۳-۳٫ روش نگاشت مفهومی
روش دیگر نگاشت شناختی، نگاشت مفهومی^[۲۸۲] نامیده می شود (Novak, 1993). با اتکاء به تئوری های آزوبل (Auzubel, 1968) که بر اهمیت دانش پیشین در توانایی یادگیری مفاهیم جدید تاکید داشت، نوواک به این نتیجه رسید که وجود ساختارهای شناختی برای یادگیری مفاهیم جدید، امری حیاتی است.
نقشه مفهومی نمایش گرافیکی است که در آن گره ها مفاهیم را نشان می دهند و اتصالات نمایانگر ارتباطات میان آنها می باشند. اتصالات، دارای برچسب هایی هستند جهت نمایش نوع ارتباط میان مفاهیم که می توانند یک مسیره، دو مسیره و یا بدون مسیر باشند. مفاهیم و ارتباطات ممکن است دسته بندی شوند و نقشه مفهومی امکان دارد نشان دهنده ارتباطات علّی و معلولی و یا موقت میان مفاهیم باشد. نگاشت مفهومی در ایجاد ایده ها و تفکرات، طراحی ساختار پیچیده، برقراری ارتباط با ایده ها پیچیده، کمک به یادگیری توسط یکپارچه سازی آشکار دانش جدید و قدیم و ارزیابی درک یا تشخیص سوء تفاهمات، روش بسیار سودمندی می باشد (Jonassen et al., 1993).
به طور کلی بکارگیری روش های نگاشت شناختی سه گانه فوق الذکر، جهت آشکار ساختن ساختارهای شناختی متداول می باشد. در همین زمینه سووان (Swan, 1997) اظهار می دارد می بایست روش های نگاشت شناختی را با توجه به انواع باورهای ذهنی که افراد قصد توصیف آنها را دارند، انتخاب کرد. برای مثال، نگاشت علّی روابط علّی و معلولی را شرح می دهد، در حالی که نگاشت معنایی/نگاشت مفهومی مفاهیم برجسته و یا ساختارهای سه بعدی آنها را توصیف می کنند.
در مجموع ویژگی های روش های سه گانه نگاشت شناختی در جدول زیر ارائه شده است.
جدول ۳-۴: ویژگی های سه روش نگاشت شناختی (Siau & Tan, 2005)

عنوان روش
ویژگی ها

نگاشت علّی

نگاشت معنایی

نگاشت مفهومی

عوامل اصلی

بیان مفاهیم در عبارات تک قطبی یا دو قطبی

ایده اصلی و شاخه هایی از ایده های تحتانی

مفاهیم و اتصالات برچسب دار

یافته های نظری

تئوری مفهوم فردی
(Kelly, 1955)

نقشه ذهنی
(Buzan, 1993)

دانش همانندسازی
(Novak, 1993)

ساختار

در این پژوهش پس از تکمیل پرسشنامه، داده های گرد آوری شده بر اساس مقیاس های انداره گیری متغیرها کدگذاری شده و با نرم افزار SPSS پردازش و تجزیه و تحلیل شده اند. در این بند به توصیف و تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده پرداخته می شود. ابتدا با بهره گرفتن از آمار توصیفی و جداول فراوان یک بعدی و آمارهای متناسب با هر متغیر به توصیف یافته ها در رابطه با عوامل موثر در هویت بخشی در بافت های تاریخی پرداخته و اطلاعات آمار توصیفی آن ارائه می­گردد. سپس فرضیه پژوهش با بهره گرفتن از آمار استنباطی و آزمون های مناسب از جمله آزمون همبستگی رگرسیون چند متغیره و همچنین آزمون پیرسون به منظور آزمون وجود رابطه میان متغیرها و شدت و درصد روابط میان آن ها استفاده شده است.
۳-۲-۷- تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها
در این قسمت به توصیف داده های گرد آوری شده از نمونه مورد مطالعه به واسطه آمار توصیفی پرداخته می شود. نمونه آماری مورد مطالعه در این پژوهش ۱۰۰ نفر از کارشناسان ساکن در شهر اردبیل و متخصص در حوزه بافت های تاریخی و فرسوده شهری می باشد. بنابراین در این جا ویژگی ها و شرایط عمومی پاسخگویان و نیز پاسخ آنان به سوالات توصیف گردیده است.

۳-۳- معرفی شاخص ها و مولفه های موثر در هویت بخشی کالبدی شهر بافت تاریخی شهر اردبیل
شهر اردبیل به دلیل داشتن قدمت تاریخی و همچنین قرار گیری در موقعیت جغرافیایی و اقلیمی واجد ویژگی های ممتاز شهر نشینی است. همچنین به دلیل سابقه طولانی سکونت در آن دارای بناهای و بافت ها و محلات گران بهای تاریخی است که در هویت بخشی به این شهر نقش اصلی را ایفا می کنند.
اما آنچه در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است مجموع عوامل موثر بر هویت بخشی به بافت های تاریخی شهر و همچنین رتبه بندی میزان اهمیت این عوامل و شاخص ها از دیدگاه کارشناسان حوزه مسائل شهری و بافت های فرسوده شهر بوده است.
مهم ترین عواملی که در این پایان نامه در ارتباط با هویت بخشی کالبدی به شهر اردبیل مورد بررسی قرار گرفته عبارتند از محلات با قدمت تاریخی و میادین و فضاهای اجتماعات جمعی و همچنین فضاهای باز شهری. در ادامه در بخش شناخت محدوده مورد بررسی تحولات تاریخی، سیاسی و اجتماعی شهر اردبیل ارائه شده است. این شاخص ها با توجه به فرضیات مطرح شده در فصل اول پایان نامه در قالب سه فرضیه مورد بررسی قرار می گیرند. همچنین متغیر وابسته هویت کالبدی نیز با سنجه ها و شاخص هایی که از فصل دوم پایان نامه برگرفته شده است قابل بررسی می باشد. این شاخص ها در موارد زیر به طور مختصر بیان می گردند:
تمایز/ تشابه، به معنای تمایز از غیر و تشابه با خودی. در بحث هویت کالبدی در بافت های تاریخی وجود نشانه ها و عناصر، کارکرد ها و روابط اجتماعی خاصی می تواند تمایز بافت تاریخی شهر از ساختار کلی فضایی شهر را ایجاد کرده و از سوی دیگر تشابه و این همانی را در درون خود بافت ایجاد نمایند.
تداوم و تحول: به معنای پیوند با گذشته و عدم انقطاع(تداوم معنی و ارزش های خودی) در عین نوآوری و خلاقیت با توجه به شرایط زمانه(خود ماندن ولی همان نماندن). در ارزیابی عوامل تاثیرگذار در هویت شهری از بعد کالبدی وجود برخی کارکردها و همچنین روابط و فعالیت های اقتصادی و اجتماعی می تواند تداوم حیات کالبدی محلات را تضمین می­ کند و از سویی دیگر به واسطه روابط و تعاملات اجتماعی در درون این بافت ها و همچنین در گره ها و میادین شهری می تواند زمینه های بروز خلاقیت و نوآوری در شهروندان را ایجاد کرده و تحولات بنیادین و سازگار با هویت محلات را باعث گردد.
وحدت/ کثرت، به معنای پیوند میان اجزای متفاوت، ناهمگون و حتی متضاد، به گونه ای که در کنار هم یک کل را به وجود بیاورند. معیارهای مورد بررسی در این زمینه در حوزه های معماری و طراحی شهری هستند.(میر مقتدایی،۱۳۸۳). در زمینه این ویژگی هویت می توان چنین بیان کرد که به عنواون مثال تنوع عملکردها و کاربری ها در محلات و میادین شهری در بافت های تاریخی می تواند علی رغم کثرت و توع مفهوم وحدت و یکپارچگی را نیز در درون خود داشته باشد تا از یکنواختی تام در این بافت ها جلوگیری به عمل آید.
همانطور که بیان گردید علاوه بر اینکه در بخش تعریف و تعیین متغیر وابسته موضوع مولفه های آن تعیین گردیده است، به منظور انجام شیوه ای منطقی و استاندارد سنجه هایی نیز برای متغیرهای مستقل که فرضیات بر اساس آن ها مطرح گشته اند، تعیین گردید. از این رو با توجه به مبانی نظری و پیشینه های مطالعاتی صورت گرفته در زمینه شناسایی عوامل موثر در هویت بخشی کالبدی به بافت های تاریخی میادین و فضاهای دارای قدمت، محلات با قدمت تاریخی و همچنین فضاهای باز شهری در بافت های با ارزش تاریخی به عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته شده اند که زیر مولفه های آن ها در موارد زیر قابل طرح بوده اند.
نمودار(۳-۱) : عوامل و معیارهای موثر در هویت کالبدی بخش تاریخی شهر اردبیل
عوامل موثر در هویت بخشی به بافت تاریخی اردبیل
مجود محلات با قدمت
میادین قدیمی در بافت
فضاهای باز در بافت
وضعیت بهداشتی- درمانی
تاسیسات و تجهیزات
تاثیر نزدیکی به مرکز شهر
ارزش زمین در بافت تاریخی
وجود مراکز تجاری در بافت
ساکنین اولیه و افراد بومی ساکن در بافت
حضور مهاجرین
خانه هایی دارای قدمت تاریخی
نشانه های شهری در محلات مانند بقعه شیخ صفی…
مجموعه کاربری های پیرامون میادین
شکل و فرم کالبدی میادین
تعاملات اجتماعی پیرامون میدان
میدان عالی قاپو
مصلی و مجموعه بازار
فضاهای سبز شهری
پیاده راه های تاریخی
فضاهای اجتماعات مرکز محله
راه ها و شبکه های دسترسی
۳-۴- بررسی و شناسایی محدوده مورد مطالعه
شهرستان اردبیل، در منطقه ای با خصوصیات جغرافیایی ´۴۸˚۴۷ تا ´۳۹˚۴۸ طول شرقی و ´۵۶˚۳۷ تا ´۳۳˚۳۸ عرض شمالی، قرار دارد. این شهرستان از شمال به شهرستان مشگین شهر، از شرق به شهرستان نمین و بخشی از استان گیلان، ازجنوب به شهرستان های نیر و کوثر و از غرب به استان آذربایجان شرقی، محدود شده است. شهرستان اردبیل با مساحت ۲۴۹۸ کیلومترمربع، ۹۸/۱۳ درصد از سطح کلی استان، و با جمعیت ۴۶۲۶۳۲ نفری، در حدود ۶/۳۹ درصد از جمعیت آن را، در بر گرفته است^[۴۰]. این محدوده، سومین شهرستان استان از نظر وسعت، و اولین آنها از جنبه جمعیت ساکن، محسوب می شود که به لحاظ مکانی در مرکزیت استان اردبیل قرار گرفته است.
۳-۴-۱- تقسیمات سیاسی شهرستان اردبیل
شهرستان اردبیل، شامل ۳ بخش (مرکزی، هیر، سرعین)، ۳ شهر (اردبیل و هیر و سرعین)، ۱۱ دهستان و ۲۰۶ آبادی است.
نقشه شماره(۳-۱) : تقسیمات موقعیت کشوری و استانی شهرستان اردبیل
۳-۴-۲- علل و عوامل پیدایش شهر اردبیل
هسته اولیه شهر اردبیل را بازار تشکیل می دهد. این شهر بر سر راه جاده ابریشم با عملکرد خدماتی و تجاری شکل گرفته است.
در جغرافیای شهری هنگام بررسی علل پیدایش شهرها بیش تر بر چهار نظریه تاکید می شود:
نظریه هیدرولیک یا مبنای محیط گرایی: مفهوم مازاد تولید.
نظریه اقتصادی: شهر به عنوان یک بازار.
نظریه شهر به عنوان یک پایگاه نظامی – دفاعی.
نظریه مذهبی: گسترش معابد و عبادتگاه ها.
با توجه به وجود بازار به عنوان هسته اولیه شهر اردبیل نظریه اقتصادی پیدایش شهر در این شهر بیش تر از نظریه های دیگر قابل استناد است.
در نظریه های اقتصادی شهر مرکز مبادله کالا و کانون اصلی تجارت شناخته می شود. شهر به عنوان مرکز یک ناحیه جغرافیایی باعث می شود مبادلات تجاری در داخل ناحیه، همواره در مرکز آن صورت گیرد و تجارت راه دور نیز در آن متمرکز می شود.
در این نظریه شهر کانون برخورد مسیرهای تجاری به شمار می آید که در بخش بازار این مسیرها به هم می­رسند. برای حفظ ثروت و امنیت تجاری شهر، اطراف شهر برج و بارو می سازند تا دفاع از آن امکان پذیر گردد. البته به قول برخی تاریخدانان و شهرسازان وجود جمعه مسجد در اردبیل که قبلا عبادتگاه زرتشتیان بوده، نقش عمال مذهبی در شکل گیری این شهر و هسته اولیه آن قوی تر از عامل اقتصادی بوده است.
شهر اردبیل به دلیل قرارگیری در منطقه ای کوهستانی با اقلیم سرد و نیز داشتن تاریخی پرفراز و نشیب همواره تحت تاثیر عوامل گوناگونی بوده است. از عوامل طبیعی موثر در شکل گیری شهر رودخانه بالخلی چای می باشد که از عوامل بازدارنده رشد آن در جهت جنوب نیز محسوب می شود. همچنین شهر به دلیل قرار گیری در منطقه سردسیر، بافتی درهم تنیده، منسجم، ارگانیک و غیر منظم داشته است.
۳-۴-۳- مطالعات کالبدی- فضایی
تعیین موقعیت و جایگاه بافت تاریخی در شهر اردبیل و تعاملات اجتماعی، اقتصادی، ساختاری و کالبدی آن با شهر
محدوده و موقعیت بافت تاریخی شهر اردبیل

به تعدادی از عناصر مطلوب مورد نظر را که حداقل دارای یک صفت مشخصه باشند جامعه آماری گفته می‌شود. صفت مشخصه، صفتی است که بین همه عناصر جامعه آماری مشترک و متمایز کننده جامعه آماری از سایر جوامع باشد. (مومنی، آذر، ج ۵:۱). جامعه آماری این تحقیق شامل بازدیدکنندگان وب‌سایت‌های کتاب‌فروشی‌های آنلاین تهران می‌باشد.
نمونه آماری، یک مجموعه فرعی از جامعه آماری است که با مطالعه آن محقق قادر است نتیجه را به کل جامعه آماری تعمیم دهد (سکاران اوما،۱۳۸۱). به عبارت دیگر، تعداد محدودی از آحاد جامعه آماری را که بیان کننده ویژگی‌های اصلی جامعه باشد، نمونه می‌گویند. (مومنی، آذر).
روش نمونه گیری در این تحقیق، نمونه برداری تصادفی در دسترس می‌باشد. این طرح نمونه برداری در مواقعی بیشترین کارایی را دارد که اطلاعات مختلف درباره طبقه‌های متفاوت جامعه آماری که پارامترهای مختلف دارند لازم باشد. اگر ارزیابی پارامترهای مختلف در دسته‌ای فرعی از جامعه آماری مورد نظر باشد این روش مناسب به نظر می‌رسد. (سکاران اوما،۳۱۵:۱۳۸۱)

که درآن
P: برآورد نسبت صفت متغیر؛ ۵/۰= P
Z: متغیر نرمال واحد متناظر با سطح اطمینان ۹۵ درصد؛ ۹۶/۱
: مقدار اشتباه مجاز؛ ۰۵/۰=

همچنین به منظور افزایش شباهت نمونه و جامعه آماری و افزایش دقت نمونه گیری برای برآورد پارامترهای جامعه و دخالت دادن ویژگی‌های جامعه در نمونه و با در نظر گرفتن این که جامعه موردمطالعه از گروه ­های ناهمگون تشکیل یافته است از روش نمونه گیری تصادفی طبقه‌ای استفاده شده است. در این روش جامعه به گروه های متجانس تقسیم و هرگروه از افرادی تشکیل می‌شود که دارای ویژگی‌های مشابه هستند. در این تحقیق حجم نمونه متناسب را، ۳۶۷ نفر مشخص کرده­ایم و تعداد ۳۶۷ عدد پرسشنامه توزیع گردید. لازم به ذکر است این محاسبه با سطح خطای ۵ درصد (سطح اطمینان ۹۵ %) صورت می‌گیرد.

۳-۷ روش‌ها و ابزار‌های جمع‌ آوری اطلاعات
در هر تحقیقی جمع‌ آوری اطلاعات واقعی با توجه به اهداف تحقیق دارای اهمیت اساسی است. در این تحقیق محقق براساس روش‌های پیمایشی و کتابخانه‌ای و با بهره گرفتن از ابزار فیش برداری به منظور جمع‌ آوری اطلاعات مربوط به مبانی نظری و پیشینه تحقیق و نیز پرسشنامه مظاهری، ریچارد و لارچ (۲۰۱۲) که بر اساس طیف امتیازی لیکرت طراحی شده به منظور گردآوری داده‌های مورد نیاز برای آزمون فرضیات تحقیق اقدام کرده است.
۳-۸ روش تجزیه و تحلیل داده ­ها
کلیه متغیرها به منظور تجزیه و تحلیل عواملی که دارای رابطه با تأثیر احساست بر خرید اینترنتی می‌باشند با بهره گرفتن از ضریب همبستگی پیرسون مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. ابتدا با بهره گرفتن از ضریب همبستگی پیرسون به بررسی وجود یا عدم وجود رابطه بین هریک از مؤلفه‌های اثر احساسات بر خرید مشتریان به کمک نرم افزار SPSS می‌پردازیم. در نهایت برای آزمون فرضیه‌های تحقیق از ضریب همبستگی پیرسون استفاده می‌کنیم.
۳-۹ نوع و روش تحقیق
تحقیق را به دو منظور انجام می‌دهند نخست حل مشکلاتی که در حال حاضر در محل کار وجود دارد که تحقیق کاربردی نامیده می‌شود و دوم افزودن به مجموعه دانش بشری در زمینه خاصی که موردعلاقه محقق است. هدف از اجرای تحقیق بنیادی تولید دانش بیشتر و درک پدیده‌های است که روی می‌دهد و سرانجام ارائه نظریه‌ها بر پایه نتایج تحقیق. بنابراین با توجه به تعاریف فوق این تحقیق از نظر ماهیت تحقیق کاربردی نامیده می‌شود. (سکاران اوما،۸:۱۳۸۱) بنابراین، این تحقیق می‌تواند از حیث بررسی روابط بین احساسات و رفتار مشتریان آنلاین کمک نماید.
یکی از انواع روش‌های تحقیق توصیفی، تحقیق همبستگی است. در این نوع تحقیق رابطه میان متغیرها براساس هدف متغیر تحلیل می‌گردد (همان منبع،۹۱). بنابر این از آنجایی که در این تحقیق هدف بررسی رابطه متغیرهای موجود در تحقیق است روش تحقیق به کار گرفته‌شده، تحقیق توصیفی از نوع همبستگی می‌باشد.
۳-۱۰ روایی و پایایی
اگر ابزار جمع‌ آوری اطلاعات از روایی و پایایی لازم برخوردار باشد، داده‌های جمع‌ آوری شده از صحت و دقت لازم برخوردار خواهند بود. به عبارت روشن تر، روایی عبارت است از اینکه ابزار اندازه گیری تحقیق بتواند خصیصه‌های مورد نظر محقق را واقعاً اندازه گیری کند. در این تحقیق پرسشنامه مظاهری، ریچارد و لارچ (۲۰۱۲) مورد استفاده قرار گرفت که استانداد بوده و از روایی کافی برخوردار است. به‌علاوه، محقق پرسشنامه‌های مذکور را به تعدادی ازخبرگان شامل استادان راهنما و مشاور، برخی دیگر از اساتید مربوط داده و نظرات اصلاحی آن‌ها را اعمال کرده است. لذا، پرسشنامه مورد استفاده در این تحقیق از روایی مورد نیاز برخودار می‌باشد.
پایایی یا قابلیت اعتماد یکی از ویژگی‌های فنی ابزار اندازه گیری (پرسشنامه) است. مفهوم یاد شده با این موضوع سرو کار دارد که پرسشنامه در شرایط یکسان تا چه حد نتایج یکسانی به دست می‌دهد به این مفهوم که اگر تحقیق مشابهی در زمان دیگری انجام شود به نتایج مشابهی بیانجامد. در این پژوهش برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد از آلفای کرونباخ استفاده شده است. هر قدر آلفای کرونباخ به ۱ نزدیکتر باشد. همبستگی درونی بین سؤالات بیشتر و در نتیجه پرسش‌ها همگن تر خواهند بود کرونباخ ضریب پایایی بالای ۷۰% را متوسط و قابل قبول پیشنهاد داده است که در صورت پایین بودن مقدار آلفا، باید بررسی شود که با حذف کدام پرسش‌ها مقدار آن را می‌توان افزایش داد.
۳-۱۰-۱ آزمون پایایی متغیرها
در ابتدا پایایی پرسشنامه را با بهره گرفتن از آلفای کرونباخ مورد ارزیابی قرار می‌دهیم؛ بنابراین مقدار آلفای کرونباخ را برای ۱۰ عنصر مورد نظر محاسبه کرده و جدول نتایج به‌صورت زیر خواهد شد:
ضریب پایایی برای سؤالات پرسشنامه به قرار زیر است:
جدول ۳- ۱: ضرایب پایایی متغیرها

۲ – ۸ پاسخ اجتماعی به نوجوانان معارض قانون در ایران
بزهکاری اطفال و نوجوانان مستلزم پاسخ اجتماعی است که قبل از آن بایستی سن مسئولیت کیفری کودکان و نوجوانان را توضیح داد .
۲ – ۸ – ۱ سن مسئولیت کیفری نوجوانان معارض قانون در ایران
قانون تشکیل دادگاه اطفال بزهکار مصوب ۱۳۳۸، در ماده ۴، اطفال را به سه گروه سنی تقسیم نمود:
۱ - اطفال زیر شش سال که غیر قابل تعقیب می‌باشند ۲ - اطفالی که سن آنها بیش از شش سال تمام و تا دوازده سال تمام است و چنانچه مرتکب جرمی شوند بر حسب مورد به اولیاء قانونی یا سرپرست تسلیم می‌گردند و از آنها تعهد مبنی بر تأدیب و تربیت و مواظبت در حسن اخلاق طفل اخذ می‌گردد و چنانچه فاقد سرپرست بوده یا سرپرست، قابل الزام به تأدیب و تربیت طفل نباشد، برای مدتی از یک تا شش ماه به کانون اصلاح و تربیت اعزام می‌گردند. ۳- اطفال بین ۱۲ تا ۱۸ سال ، در صورت ارتکاب جرم به یکی از طرق زیر تأدیب می‌گردند:

الف – تسلیم به اولیاء یا سرپرست یا اخذ تعهد به تأدیب و تربیت.
ب – سرزنش و نصیحت توسط قاضی دادگاه.
ج – اعزام به کانون اصلاح و تربیت از سه ماه تا یک سال برای کودکان ۱۵-۱۲ سال و از شش ماه تا پنج سال برای کودکان ۱۸-۱۵ سال. بنابراین طبق قانون مورد بحث، افراد زیر ۱۸سال، غیر قابل مجازات بوده و برای ایشان نگهداری در کانون اصلاح و تربیت، صرفاً با هدف تأدیب و تربیت طفل، در نظر گرفته شده است ( ۳۱) . اگر آمار ارتکاب نوجوانان به بزهکاری را از نظر سنی بررسی کنیم ، ملاحظه می شود که به طور کلی آمار ارتکاب جرم از سنین ۱۲ سالگی به بعد تا سن ۲۰ سالگی کمابیش رو به افزایش است. همان طور که در فصل یک نیز توضیح داده شد اکثر بزهکاران نوجوان در سنین ۱۵ تا ۱۸ سالگی قرار دارند . بنابراین می توان نتیجه گرفت که پاسخ اجتماعی به بزهکاری اکثر نوجوانان کشور ، انتقال آن ها به کانون های اصلاح و تربیت است .
۲– ۹ معرفی کانون اصلاح و تربیت استان تهران
کانون اصلاح و تربیت تهران به عنوان اولین ، بزرگترین و مجهزترین کانون کشور در زمینی به مساحت تقریبی ۴٠ هزارمترمربع احداث و دارای محل اسکان، ساختمان اداری، روانشناسی، مددکاری، بهداری، آشپزخانه، سالن غذاخوری، سالن ملاقات، کارگاههای فنی‏حرفه‏ای، آموزشگاه، کتابخانه، ورزشگاه و استخر می‏باشد.
۲ – ۹ – ۱ واحد های تشکیل دهنده کانون
۲ – ۹ – ۱- ۱ : واحد مدیریت کانون
این واحد شامل بخش پذیرش و ترخیص ، بخش نگهداری موقت ، شورای طبقه بندی و انضباطی، خوابگاه ، بخش زندان ، نظام شورای شهر ، واحد بهداشت و خدمات داخلی ( شامل دو بخش امور و امور خدماتی ) و صندوق مالی مددجویان می باشد .
۲ – ۹ – ۱- ۲ : واحد مددکاری و خدمات اجتماعی
خدمات ارائه شده توسط این واحد در ادامه توضیح داده خواهد شد .
۲ – ۹ – ۱ – ۳ : واحد فرهنگی کانون
مجموعه واحدهای مختلف کانون در جهت بازپروری نوجوانان بزهکار فعالیت هایی را ارائه می نمایند ، لکن از آنجا که غالب فعالیت های مرتبط با امر تعلیم و تربیت این افراد از طریق واحد فرهنگی ارائه می شود و در حیطه وظایف این واحد می باشد ، قسمت های تشکیل دهنده واحد فرهنگی شامل :
کتابخانه : مجهز به کتب مختلف می باشد .
نشریات : تشویق بچه ها به نویسندگی تا بتوانند آن چه را که در دل دارند ، بنویسند و یا دنیای دیگر ارتباط برقرار کنند . به پدر و مادر خود بگویند که چه می خواهند و برای هم نوعان خود بنویسند که خود چه اشتباهاتی را مرتکب شده اند .
واحد کامپیوتر : این واحد با بهره گرفتن از دستگاه کامپیوتر به آموزش بچه ها در این زمینه پرداخته می شود و آموزش هایی در زمینه مهارت های هفت گانه کامپیوتر ( ICDL ) به ان ها ارائه می دهد .
کارگاه های هنری : این کارگاه ها معمولا از چند قسمت تشکیل می شوند : کارگاه عروسک سازی ، کارگاه سفال گری و کارگاه معرق کاری.
نمایشگاه : محلی که در آن نشریات ، نقاشی ها و کارهای هنری مددجویان در معرض دید بازدید کنندگان قرار می گیرد .
کلاس های آموزشی : همه افراد بزهکار نگهداری شده در کانون در سن رشد و آموزش قرار دارند درنتیجه کلاس های درس برای آن ها تشکیل می گردد تا افرادی که تمایل دارند به ادامه تحصیل بپردازند .
واحد سمعی بصری : این واحد در طول هفته برای مددجویان خوابگاه در رابطه با پخش فیلم فعالیت دارد .
نمازخانه: مکان نماز خانه باید طوری باشد که مددجویان بتوانند در تمام طول روز از آن استفاده کنند و علاوه بر برگزاری نماز جماعت در آن جا مراسم دعای توسل ، زیارت عاشورا ، دعای کمیل وسایر برنامه های مذهبی برگزار می شود .
بازدید و گردش : یکی از برنامه های اجراشده و موفق ، اردوهای سیاحتی وزیارتی برای مددجویانی است که حسن خلق دارند . پس از آنکه مربیان کلاس های آموزشی مختلف ، گزارش کاری خود را اعلام نمودند ، مددجویانی که توانسته باشند دوره خود را با موفقیت به پایان برسانند و از نظر اخلاق نیز مورد تایید واقع شوند ، در اردوهایی که از طرف کانون در نظر گرفته می شود ، شرکت می کنند .
ورزش : تشویق مددجویان به ورزش از برنامه های اجرایی واحدفرهنگی است . علاوه بر ورزش صبحگاهی که هروز حود نیم ساعت قبل از شروع کلاس های آموزشی برگزار می شود ، در سالن ورزش هر گروه از مددجویان زیر نظر
مربیان ورزشی به تمرین در رشته های مورد نظر خود می پردازند .
اشتغال : مددجویان باتوجه به علایق و استعداد های خویش ، به کارگاه های مستقر در کانون معرفی شده و تا پایان دوره آموزشی زیر نظر این واحد به حرفه آموزی می پردازند .
و سایر واحد های تشکیل دهنده کانون عبارتند از :

• • واحد بهداری

• • واحد اجرای احکام

• • واحد انتظامات

• • واحد دبیر خانه

• • نیروی انسانی کانون

• • واحد حراست

۲ – ۹ – ۲ کارکردهای کانون اصلاح و تربیت
کانون اصلاح و تربیت ۴ دسته کارکرد ( اقدامات ) برای مددجویان متعهد می باشد .
۲ – ۹ – ۲ – ۱ ) اقدامات تامینی^[۳۵]
۲ – ۹ – ۲ – ۲ ) اقدامات تربیتی و اصلاحی^[۳۶]
۲ – ۹ – ۲ – ۳ ) اقدامات رفاهی^[۳۷]
۲ – ۹ – ۲ – ۴ ) مراقبت های پس از آزادی^[۳۸]
۲ – ۹ – ۲ – ۱ ) اقدامت تامینی کانون اصلاح و تربیت عبارت است از :
۱ ) پذیرش وتشخیص^[۳۹]
مددجو پس از ورود در قسمت نگهداری موقت اسکان داده می شود و اقدامات زیر حداکثر ظرف یک ماه در مورد وی اجرا می شود .

نشانگان روانشناختی اختلال اضطراب اجتماعی
معمولا” سه سیستم پاسخدهی مجزا شناختی- کلامی، سیستم رفتاری- بیانی و سیستم فیزیولوژیکی _ بیانی، برای تحلیل رفتار هیجانی استفاده می شود (خیر، استوار، ۱۳۸۵). تمایز بین جنبه های شناختی، رفتاری و فیزیولوژیکی اضطراب اجتماعی ممکن است برای درک این اختلال حائز اهمیت فراوانی باشد. نشانگان ویژه این اختلال ممکن است در موقعیت ترسآور، قبل از موقعیت و پس از ترک موقعیت آشکار شوند (کلارک، ولز،۱۹۷۷). در ذیل به شرح نشانگان اختلال اضطراب اجتماعی پرداخته میشود:

۱- نشانگان شناختی
بطورکلی همه مدل های شناختی اضطراب اجتماعی (بک، امری، گرینبرگ^[۵۰]، ۱۹۸۵، کلارک و ولز، ۱۹۹۵، راپی و هیمبرگ^[۵۱]، ۱۹۹۷) تأکید می کنند که افراد مضطرب اجتماعی نگران این موضوع هستند که چگونه آنها بوسیله دیگران ادراک و ارزیابی می شوند. در دیدگاه شناختی، اضطراب اجتماعی ممکن است از طریق افکار منفی، تعیین استانداردهای افراطی برای عملکرد شخصی و یا باورهای غیرواقعی درباره استانداردهایی که افراد برای ارزیابی دیگران استفاده می کنند پدید آید (به نقل از استوار، ۱۳۸۶).
۲- نشانگان رفتاری
مطابق با اصول شرطی سازی عاملی ( اسکینر^[۵۲]، ۱۹۷۲) اضطراب اجتماعی از طریق رفتارهای اجتنابی و ایمنی تداوم می یابد. اجتناب ممکن است به شیوه های مختلفی بروز نماید.
برای مثال زمانی که یک دانش آموز سرآمد از ورود به دانشگاه به دلیل ترس از صحبت کردن در کلاس و یا ارائه کنفرانس های کلاسی اجتناب نماید.
همچنین کلارک و ولز (۱۹۹۵) معتقدند که اضطراب اجتماعی از طریق رفتارهای ایمنی تداوم می یابد. اجتناب از تماس های چشمی موقع صحبت کردن در کلاس، تلاش برای مورد توجه قرار نگرفتن و تلاش برای خوب به نظر رسیدن مثال هایی از رفتارهای ایمنی و اجتنابی هستند. این رفتارها به عنوان راهبرد هایی برای کاهش خطر اجتماعی بکار می روند، اما در واقع آنها به تائید شدن باورهای منفی کمک میکنند ( به نقل از استوار و خیر، ۱۳۸۶).
۳- نشانگان فیزیولوژیکی
راپی^[۵۳](۱۹۹۵) بیان کرده است که نشانگان فیزیولوژیکی اضطراب اجتماعی که افراد مضطرب اجتماعی در موقعیت های تهدید کننده تجربه می کنند، دقیقا” همانند علایمی است که در دیگر اختلالات اضطرابی مشاهده می شود. برای مثال ، سرخ شدن، لرزش، تپش قلب، و غیره است ( به نقل از استوار و خیر، ۱۳۸۶).
اضطراب اجتماعی در نوجوانان
اختلال اضطراب اجتماعی یکی از شایع ترین اختلال های کودکی و نوجوانی است. این اختلال در ۱/۱% تا ۷/۳% از جمعیت کلی کودکان و نوجوانان دیده می شود. اضطراب اجتماعی ، یکی از عواملی است که در روند رشد و تکامل اجتماعی نوجوانان خلل ایجاد می کند و مانع شکوفایی استعدادها و اثبات وجود افراد می شود این پدیده اثرات بازدارنده ای درکارایی و پویایی نوجوانان برجای می گذارد و باعث تخریب عملکرد شخصی و اجتماعی آنان در زمینه های گوناگون می گردد. انسان ها دوست ندارند که بخشی از رفتار یا جنبه‌های مختلف شخصیتشان توسط دیگران مورد ارزیابی قرار گیرند، اما آن دسته از نوجوانانی که به طور عادی دچار ترس یا اضطراب اجتماعی هستند کمترین تمایلی برای حضور در موقعیتهای اجتماعی و ارتباط با دیگران ندارند، چرا که همه موقعیتهای اجتماعی و تعامل بین فردی را صحنه های ارزیابی و انتقاد تلقی می‌کنند. (نیسی، شهنی ییلاق، فراشبندی، ۱۳۸۴).
به طورکلی این اختلال در نوجوانان به عملکرد تحصیلی ضعیف، مشکلات روان شناختی مانند افسردگی و در مواردی سوء مصرف مواد منجر می شود. افزون براین نوجوانان مبتلا به اضطراب اجتماعی در خطر ناپختگی اجتماعی قرار دارند؛ اختلالی که درماندگی و اجتناب از روابط اجتماعی را در پی دارد و می تواند به نارساکنش وری اجتماعی^[۵۴] و روان شناختی و حتی بروز شخصیت اجتنابی^[۵۵] در بزرگسالی منتهی شود. انجمن روانپزشکی امریکا APA)) اختلال اضطراب اجتماعی را یک الگوی پایدار ترسهای اجتماعی می داند (اناری، دادستان، صالح صدق پور، ۱۳۸۶).
برخی محققان اعتقاد دارند که ترس از ارزیابی منفی علت اصلی اضطراب اجتماعی است. ترس از ارزیابی منفی، افراد مضطرب را وادار می کند که از برخورد با دیگران پرهیز کنند و بدین طریق ترس خود را کاهش دهند. به طور خلاصه، سبک تعامل افراد مضطرب نوعی استراتژی حفاظت از خود می باشد (مهرابی زاده، هنرمند، ۱۳۷۸). نوجوانان مضطراب اجتماعی ویژگیهایی دارند که آنان را از دیگران متمایز می سازند. این افراد اغلب درباره اشتباه کردن، نادانی و حرف های احمقانه فکر می کنند. ترس دارند که دیگران آنها را ضعیف پندارند و به آنها بازخورد منفی بدهند.
آنها انتظار دارند که در تعاملات اجتماعی به صورت ضعیف عمل کنند، لذا در پی راهی هستند که نشان دهند دیگران آنان را قبول ندارند و این امر را به خود تلقین می‌کنند. این افراد ممکن است احساس عدم اعتماد به نفس کنند.
زیرا تصور میکنند که دیگران آنان را دوست ندارند. علاوه بر آن، این افراد ترس از انتقاد، اجتناب از تماس چشمی و ترس از ابراز وجود دارند (هرمزی نژاد، ۱۳۸۰).
اضطراب اجتماعی ممکن است تحت تاثیر متغیرهای مختلفی قرار گیرد که عده ای از آنها از قبیل اضطراب عمومی زمینه را برای اضطراب اجتماعی مساعد و عدهای دیگر از قبیل مهارتهای اجتماعی نقش بازدارنده بر این پدیده داشته باشند. (مهرابی زاده، نجاریان، ۱۳۷۸).
در حوزه علت شناسی و درمانگری اختلال اضطراب اجتماعی در نوجوانان، تنوع و تعدد دیدگاه های نظری و به تعاقب آن شیوه های درمانگری بسیار است. آنچه در همه این روی آوردها مورد تاکید قرار گرفته است. تشخیص زودهنگام و سپس انتخاب شیوه درمانگری متناسب در کودکان و نوجوانان به منظور پیشگیری از آسیبهای وخیم در بزرگسالی است (دادستان، اناری، صالح صدق پور، ۱۳۸۶).
دیدگاه های نظری درباره اضطراب
دیدگاه روان پویایی
نظریه پردازان روان پویشی معتقدند تعیین‌کننده‌های عمده اختلالات اضطراب، حوادث درون فردی و انگیزه‌های ناخودآگاه هستند. آنها بر این باورند که وقتی «خود» در معرض خواسته‌های محیطی افراطی قرار می‌گیرد یا وقتی در نظام نهاد- خود- فراخود تنش وجود دارد، اضطراب تجربه می شود. آنها این تفسیر را بر مشاهدات و استنباطهای بالینی پایه می‌گذارند. در این دیدگاه، اضطراب به عنوان واکنش هشداردهنده‌یی تعبیر می‌شود که وقتی بروز می‌کند که شخص مورد تهدید قرار می‌گیرد.
اینکه فرد چطور با هشدار اضطراب انطباق حاصل می‌کند، به شدت آن و جریانی که آن را ایجاد می‌کند و شخصیت فردی که به هشدارها پاسخ می‌دهد بستگی دارد. تجربه بعضی اضطرابهای آشکار طبیعی است اما میزان اضطراب و ماهیت تهدید، طبیعی بودن یا غیرطبیعی بودن حالت اضطراب را تعیین می‌کند. ویژگی متمایز کننده اضطراب بالینی آن است که در غیاب منبع خطر شناخته شده آگاهانه، هشداری بطور مرتب به صدا در می آید که خطری وجود دارد، اما اساس آن مبهم یا کلاً پنهان از نظر است (ساراسون، به نقل از نجاریان، ۱۳۸۱).
در واقع مهمترین عاملی که در این دیدگاه علت تمام بیماریهای روانی محسوب می شود، اضطراب است. مفهوم اضطراب در مکتب تحلیل روانی نقش برجسته‌ای دارد. فروید^[۵۶] اضطراب را درد روانی نامیده است یعنی به همان صورت که اگر بدن دچار زخم، التهاب و بیماری گردد، اولین نشانه آن به صورت اضطراب جلوه گر میشود. اضطراب هم علت محسوب می شود هم معلول. همچنین هرگاه شخص با یک مسئله و مشکل روانی مواجه گردد که موجب بهم خوردن تعادل روانی وی گردد، احساس اضطراب می کند (آزاد، ۱۳۷۶). فروید اضطراب را به سه نوع تقسیم کرده است: الف- اضطراب واقعی، هنگامی تجربه میشود که شخص با خطرات یا تهدیدهای بیرونی مواجه باشد. ب- اضطراب نوروتیک، زمانی بروز می کند که تکانه های نهاد موجب تهدید فرد در برابر قطع کنترل های من و ظهور رفتارهایی که منجر به تنبیه وی خواهند گردید، می شوند.
ج- اضطراب اخلاقی، وقتی ظاهر می شود که فرد عملی برخلاف وجدان اخلاقی یا ارزشهای اخلاقی خویش انجام داده، یا حتی در نظر دارد و انجام بدهد و به این دلیل احساس گناه بکند (کلمن، به نقل از آزاد، ۱۳۷۶). فروید معتقد است، اضطراب بهایی است که بشر کنونی برای تمدن میپردازد (آزاد، ۱۳۷۶).
دیدگاه رفتارگرایی
روانشناسان یادگیری بجای صحبت از علائم ایجاد شده بوسیله رویدادهای زیربنایی، از پاسخ‌های کسب شده و گرایش پاسخ صحبت به میان می‌آورند. آنها معتقدند که اصول کلی یادگیری می‌توانند برای فهم کلیه رفتارها از جمله اختلالات اضطرابی بکار گرفته شوند. طبق نظریه‌پردازان یادگیری، اضطرابی که به حد بالینی می رسد پاسخی آموخته شده یا اکتسابی است، یا علامتی است که بوسیله شرایط محیطی و اغلب در خانه شکل می گیرد (ساراسون، به نقل از نجاریان، ۱۳۸۱).
درمانگران و نظریه پردازان رفتارگرا، اختلالات اضطرابی را نتیجه یادگیری های غلط و شرطی شدن می‌دانند. یک موقعیت استرس‌زا که با موقعیتهای استرس‌زای قبلی شبیه است ممکن است موجب برانگیختن اضطراب در فرد بشود. توقعات و مدل‌های نادرست والدین به عنوان علت اضطراب در دیدگاه یادگیری مورد تاکید واقع شده است. والدینی که انتظارات خارق العاده یا بیش از اندازه از کودکان خود دارند، موجب ایجاد اضطراب در آنان می شوند. به همین ترتیب اگر والدین دارای واکنشهای اضطرابی در برابر موقعیتهای بی‌اهمیت باشند، کودکانشان می آموزند که در برابر مسائل جزئی و بی اهمیت واکنش های اضطرابی شبیه به واکنش های والدین خود ظاهر سازند (آزاد ، ۱۳۷۶). قصور در آموختن شایستگیهای لازم نیز می تواند علت اضطراب محسوب شود. زیرا شخصی که شایستگی های لازم را آموخته است در سازگاری و حل مسائل زندگی، موقعیتهای کمی را تهدیدکننده می بیند، ولی شخص مبتلا به اضطراب به دلیل نبود شایستگی های لازم، بسیاری از موارد معمول زندگی را اضطراب زا و تهدید کننده احساس می کند (آزاد، ۱۳۷۶). در اضطراب ممکن است رابطه ای بین حوادث ناخوشایند و موقعیتهای خاص وجود داشته باشد. این حوادث از طریق جریان شرطی شدن کلاسیک یا با سایر انواع شرطی شدن ها می توانند بوجود آیند. تقویت نیز می تواند عامل مهمی محسوب شود بدین صورت که اجتناب فرد از موضوع های ترس آور، موجب تسکین و کاهش اضطراب در وی شود (آزاد، ۱۳۷۶).
دیدگاه شناختی
بر اساس دیدگاه شناختی، اختلالات اضطرابی نتیجه افکار و باورهای نادرست غیر واقعی، و غیرمنطقی هستند، به ویژه باورهای غیرمنطقی اغراق آمیز نسبت به مخاطرات محیطی (آزاد، ۱۳۷۶).
دیدگاه شناختی مانند دیدگاه روان پویایی به جریان های درونی به عنوان علل اختلالات اضطرابی توجه دارد؛ اما به جای تاکید بر تمایلات، نیازها و انگیزه ها معتقد است که افراد اطلاعات کسب کرده را مورد تعبیر و تفسیر قرار می دهند و از آنها در حل مسائل زندگی استفاده می کنند. این دیدگاه برخلاف دیدگاه تحلیل روانی، که انگیزه ها، احساسات و تعارضهای پنهان را مورد تاکید قرار میدهد، بر جریانهای ذهنی که به سادگی به آگاهی شخص می آیند؛ تاکید می ورزد. در دیدگاه شناختی کوشش می شود که از طریق راههایی که فرد به اطلاعات موجود توجه می کند و آنها را مورد تعبیر و تفسیر قرار می دهد و به کار می بندد، علت اختلالات اضطرابی جستجو گردد. دیدگاه شناختی به طورکلی به افکار و راه های حل مسئله فعلی شخص بیش از تاریخچه فردی توجه دارد. بدین معنی که تاریخچه شناختی فرد، نگرشها و حال و اکنون به عنوان علل اختلالات اضطرابی مورد توجه واقع می شود (آزاد، ۱۳۷۶).
دلارد و میلر، مفاهیم شناختی را برای توصیف رفتار ناسازگار به عنوان نقطه اتصال تجارب ناخوشایند زندگی و اختلالات اضطرابی بکار می برند. آنان باور دارند که باید پاسخهای اکتسابی خودآگاه فرد را به عنوان ریشه های واکنش های اضطرابی فرد مورد توجه قرار داد (آزاد، ۱۳۷۶). بسیاری از نظریه پردازان شناختی مانند بندورا به خودتنظیمی یا یادگیری از طریق تقویت درونی، در برابر ظهور و تغییر رفتار به وسیله تقویت خارجی توجه داشته اند. آنان علل اختلالات اضطرابی را عدم خویشتنداری رفتاری دانسته اند (آزاد ۱۳۷۶). علاوه بر فزونی گرفتن علاقه به جنبه های شناختی رفتاردرمانی، افزایش سریعی در نفوذ دیدگاه شناختی روی تلاش های انجام گرفته به منظور فهم اضطراب وجود داشته است. طبق ادعاهای نظریه پردازان شناختی، آشفتگی های فکری که تنها در مکانها یا در رابطه با مشکلات خاص رخ می دهند منابع اضطراب هستند. این نوع آشفتگی ها شامل ارزیابی های غیرواقعی موقعیتها و اغراق همیشگی درباره جنبه های خطرناک آنهاست. به عنوان مثال ممکن است در درجه و احتمال آسیب اغراق صورت گیرد. بنابراین، طرز تفکر و وضعیت روانی شخص می تواند عوامل آسیب پذیری شمار آید که با ویژگی های موقعیتها تعامل می کنند. از این نقطه نظر، حوادث تسریع کننده (موقعیت) یک نگرش یا ترس زیربنایی (عامل آسیب پذیری) ایجاد کرده یا بزرگ جلوه می دهند و به گوش به زنگی زیادی انجامد و به موازات قدرت گرفتن این نگرش، افکار مرتبط با خطر بواسطه موقعیتهایی که کمتر قابل اجتناب و کمتر اختصاصی هستند آسانتر برانگیخته می شوند؛ در نتیجه، فرد مضطرب بطور مستمر محرکهای درونی و خارجی را در پی علائم خطر می کاود (ساراسون، به نقل از نجاریان، ۱۳۸۱).
آلبرت الیس بر این باور است که رفتار افراد بیش از آنکه به شرایط عینی بستگی داشته باشد، به دستگاه های اعتقادی و راه های تعبیر و تفسیر آنان از موقعیتها ارتباط دارد او به هیجانهای شدید و رفتارهای اضطراب انگیز به عنوان نتایج قابل تغییر افکار می نگرد. الیس می پذیرد که ارزشهای غلط احتمالاً در کودکی شکل گرفته اند، اما معتقد است که یافتن اینکه افراد چگونه و از چه طریق این رفتارهای اضطرابی را پیدا کرده اند کمتر از کمک کردن به تغییر افکار آنان نسبت به موقعیت های فعلی اهمیت دارد (آزاد ۱۳۷۶).
دیدگاه زیست شناختی
طی سالها چندین نوع واکنش مختلف معلول، وضع زیست شناختی فرد شناخته شده است. بعضی از این کشفیات به رشد شیوه های درمان پزشکی منجر گشته اند. گرچه هیچ علت عضوی مشخصی برای بیشتر انواع اختلالات اضطرابی یافت نشده است، یافته های دال بر علیت جسمانی در دیگر شرایط این احتمال را که اختلالات اضطرابی تا اندازه ای با نقایص جسمانی همبسته اند نمی تواند کنار بگذارد (ساراسون به نقل از نجاریان، ۱۳۸۱). مثلاً آشکار شده است که داروهای آرامبخش در کاهش اضطراب موثرند، محققان درصدد کشف چگونگی تاثیر این داروها در بعضی قسمتهای مغز هستند. موضوع دیگری که به اهمیت عوامل زیستی اشاره دارد، وجود شواهدی است که نقش وراثت را در اختلالات اضطرابی تأیید می کند. مثلاً هماهنگی بالایی که بین دوقلوهای همسان از نظر ابتلا این اختلالات ملاحظه می شود، ممکن است حاکی از یک ترکیب ژنتیکی به عنوان علت این اختلال باشد. همچنین دستگاه عصبی افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی به ویژه نسبت به محرک ها حساس تر است. این موضوع خود ممکن است ناشی از یک آمادگی ژنتیکی خاص باشد (آزاد، ۱۳۷۶).
مطالعات متعدد پیوندهایی را بین اضطراب و کارکرد زیستی- جسمانی آشکار ساختهاند. افرادی که دستگاه های عصبی آنها خصوصاً نسبت به محرک حساس است بیشتر احتمال میرود اضطرابهای شدیدی تجربه کنند. به علاوه شواهدی هم نشان می دهد که اختلالات اضطرابی معمولاً در بین افراد خانواده شایع است (ساراسون، به نقل از نجاریان، ۱۳۸۱). در حدود ۱۵ درصد از والدین و خواهران و برادران افراد دچار اختلالات اضطرابی، دچار اختلال مشابهی هستند. و دوقلوهای همسان همخوانی بیشتری (حدود ۴۰ درصد) در علائم اضطراب نشان می دهند تا دوقلوهای ناهمسان (حدود ۴درصد). این یافته ها نشانگر وجود علت ژنتیک در اضطراب است.
البته این نتایج قطعی نیستند، زیرا آزمودنیها در این نوع تحقیقات نه تنها دارای وراثتهای یکسان یا همانند هستند بلکه معمولاً با هم زندگی می کنند و بنابراین محیط های مشابهی نیز تجربه می کنند (ساراسون، به نقل از نجاریان، ۱۳۸۱).
کشف محل گیرنده های عصبی داروهای ضد اضطراب جستجوی گسترده ای را برای دیگر جزئیات دستگاه مغز که حکم کلید را برای زیست شناسان دارند؛ باعث شده است. بعضی متخصصان معتقدند محل های گیرنده، کلید اضطراب طبیعی هستند و داروهای ضد اضطراب به همان طریق مواد طبیعی بدن (که شاید هنوز کشف نشده) عمل می کنند و اضطراب را تحت کنترل در می آورند. یکی از مسائل هیجان انگیزی که در این دیدگاه مورد پژوهش قرار گرفته این است که چه مواد تولید شده ای در بدن به کدام نوع گیرنده ها متصل می شوند (ساراسون، به نقل از نجاریان، ۱۳۸۱). تلاش هایی که برای شناسایی محل های گیرنده در منطقه های خاص مغز صورت گرفته اطلاعاتی در مورد محل های دقیقی در مغز که واسطه اثرات انواع مختلف داروها هستند، بدست می دهد به عنوان مثال، چندین سال قبل محققان دریافتند بنزو دیاز پین ها به گیرنده خاصی در یاخته های عصبی می چسبند و نیروهای مربوط به داروها در فرایند رقابت برای چسبیدن به این گیرنده ها، اثرات بالینی خود را بهمراه دارند. محل های گیرنده به عنوان ایستگاههای دریافتکننده یاخته های عصبی مغز عمل می کنند. از اینرو طیف کاملی از داروها بوجود آمده اند که بعضی عملکردی آرام بخش دارند، در حالی که بعضی دیگر آن عملکرد را مانع میشوند و دسته سوم اثر متضاد دارند یعنی اضطراب برانگیزند (ساراسون، به نقل از نجاریان، ۱۳۸۱).
دیدگاه انسانگرایی
ریشه های تاریخی دیدگاه انسان گرایی و اصالت وجودی را باید در سیستم های فلسفی و مذهبی که بر شأن، خوب بودن ذاتی، آزادی طبیعت انسان تاکید دارند، جستجو کرد. یکی از فرضیه های اصلی نظریه انسان گرایی این است که در هر فرد نیروی فعالی وجود دارد که وی را به طرف تحقق خود، یا کمال خود، یا شکوفایی خود سوق می دهد تا تمام آنچه می تواند باشد، بشود. وقتی که شخصیت انسان در محیط مساعدی شکل بگیرد، فرصت می یابد که نیروهای خلاقه خود را آزاد نماید و طبیعت مثبت درونی انسانی خویش را ظاهر سازد. برعکس محیطی که تمایلات انسان را برای گام برداشتن به سوی تحقق خود، یا شکوفایی خود سد می کند، موجب گسترش اضطراب در فرد می شود (آزاد، ۱۳۷۶).
مازلو معتقد است که نوروتیک ها (افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی) کسانی هستند که از دستیابی به نیازهای اساسی خود، خواه توسط خودشان، خواه توسط دیگران، محروم شده اند و از کوشش آنان برای رسیدن به کمال و تحقق خویش جلوگیری شده است. در نتیجه آنان احساس تهدید و عدم امنیت می کنند (آزاد، ۱۳۷۶).
راجرز اظهار می دارد: بزرگسالی که احساس می کند مورد علاقه دیگران است، به او احترام زیاد گذاشته می‌شود و دیگران تصور خوبی نسبت به او دارند، به احتمال زیاد درکودکی خودپنداری مثبتی داشته است، و در آینده توانایی گام برداشتن به سوی تحقق واقعی خویش را خواهد داشت. طبق نظر راجرز سازگاری مطلوب چیزی است که او آن را کمال فرد نامیده است. بدین ترتیب، اضطراب مربوط به ناراحتی، پریشانی، یا تنشی است که فرد از ناهماهنگی بین ادراک واقعی خویشتن و آرمانهایی که دوست دارد بدانها برسد، ناشی می شود (آزاد، ۱۳۷۶).
مطابق با این دیدگاه اضطراب زمانی ایجاد می شود که شخص با انتخاب یا سوال اساسی روبه رو می شود. فردی که طرد شده است امکان دارد از طریق کنجکاوی درباره سایر علل ایجادکننده این وضع، از اضطراب خود به نحو سازنده استفاده کند. اما این امکان نیز وجود دارد که به علت گرفتاری و اضطراب زیاد، از این عمل اجتناب ورزد و در نتیجه از رشد بیشترخود جلوگیری کند (ساراسون،۱۹۸۰، به نقل از آزاد، ۱۳۷۶).
دیدگاه اجتماعی
در دیدگاه اجتماعی حالات روانی و اضطرابی به عنوان یک مسئله بهداشتی یا نقص شخصی نگریسته نمی‌شود، بلکه نتیجه و محصول، ناتوانی فرد در مقابله موثر با فشار روانی مورد توجه قرار می گیرد. در این دیدگاه رفتار ناسازگار به عنوان یک مشکل که فقط در فرد وجود دارد، تلقی نمی گردد، بلکه دست کم آن را به عنوان شکست دستگاه اجتماعی حمایت کننده وی از قبیل زن یا شوهر، والدین، خواهران و برادران، منسوبان، دوستان، معلمان و رئیس به حساب می آورند (آزاد، ۱۳۷۶).
سبب شناسی اضطراب اجتماعی
نظریههای روانپویشی
فروید نخستین کسی بود که تلاش کرد به طور نظامداری ابتلا به رفتار فوبیایی را تبیین کند، طبق نظر او فوبیها را میتوان نوعی دفاع در برابر اضطراب حاصل از تکانههای واپسرانده شده نهاد دانست.این اضطراب،از تکانههای هراس آور نهاد به شیئی یا موقعیتی که ارتباط نمادین و سمبلیک با آن دارد جا به جا میشود.
بعد این گونه موقعیتهاو یا اشیاء به محرکهای هراسآور تبدیل میشود. فرد از طریق اجتناب از این موقعیتها قادر خواهد بود از برخورد با تعارضات واپسرانده دوری کند. فوبی راهی است برای دور نگه داشتن ایگو از مواجهه با مشکل واقعی–تعارضات واپس رانده دوران کودکی(شوماخر^[۵۷] و همکاران،۱۳۸۷).