آشکار ساختن شکاف های موجود میان دانش شرکت کننده و تفسیرهای شخصی

کیفیت تجربی

مدل های ترسیمی رهنمودهای مربوط به زیبایی ترسیم را دنبال می کنند

ارتقاء خوانایی مدل های مفهومی و کاهش فرکانس خطا

۴-۳٫ انواع روش های نگاشت شناختی
به طور کلی روش های مختلفی برای نگاشت شناختی در علوم و رشته های مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. بر اساس گفته کارلی (Carley, 1997) نگاشت شناختی عوامل تحلیل محتوا^[۲۷۵] و نگاشت روشمند^[۲۷۶] را با یکدیگر ترکیب می کند. هنگامی که متون و عبارات در قالب نقشه های شناختی به تصویر کشیده می شوند، محقق تعیین خواهد کرد که چه مفاهیمی وجود دارند (تحلیل محتوا) و ارتباط میان آن مفاهیم را نیز استخراج خواهد کرد (نگاشت روشمند).

آکسل رود^[۲۷۷] برای اولین بار از نقشه شناختی جهت نمایش دانش اجتماعی و سیاسی استفاده نمود. گره ها مفاهیم مربوط به موضوع مورد نظر بوده و متغیر محسوب می شوند و روابط آنها توسط پیکانها نمایش داده می شوند. اگر رابطه بین دو متغیر مثبت باشد، افزایش (یا کاهش) در متغیر علّت، موجب افزایش (یا کاهش) در متغیر معلول می شود. از سوی دیگر اگر رابطه بین دو متغیر منفی باشد، افزایش (یا کاهش) در متغیر علّی، موجب کاهش (یا افزایش) در متغیر معلولی می شود (Kosko, 1986).
برخی از روش های نگاشت شناختی در تحقیقات سیستم های اطلاعاتی مورد استفاده قرار گرفته اند. برای مثال، منتظمی و کنرات در سال ۱۹۸۶ بکارگیری نگاشت علّی را در تحلیل نیازمندی های اطلاعاتی که محیط های تصمیم گیری ساختارنیافته را در بر می گیرند، پیشنهاد داده اند. درواقع آنها از امکان تحلیل روابط علّی به وسیله نقشه شناختی برای شناسایی داده های غیر مرتبط و فهم نیازهای اطلاعاتی که اساسی تر بوده و بر روند تصمیم گیری تاثیرگذارند، استفاده نموده اند. نقشه شناختی می تواند زنجیره ای از روابط پیچیده و غیر مستقیم را که در فهم محتوای اطلاعاتی مفید است ارائه نماید (Montazemi & Conrath, 1986).
بر اساس مطالعات انجام شده، در مجموع سه روش نگاشت شناختی توسط صاحبنظران ارائه شده است که در ادامه معرفی شده اند (Siau & Tan, 2005).
۴-۳-۱٫ روش نگاشت علّی
نگاشت علّی^[۲۷۸] یکی از متداولترین روش های نگاشت شناختی است که توسط محققان در بررسی شناخت تصمیم گیرندگان یک سازمان بکار می رود (Swan, 1997). نگاشت علّی از تئوری مفهومی کِلی (Kelly, 1955) بدست آمده که بر طبق ادعای این تئوری، مجموعه نگرش های هر فرد، سیستمی از مفاهیم فردی است و افراد مفاهیم فردی خود را جهت درک و تفسیر وقایع بکار می برند. مفاهیم از طریق عبارات تک قطبی کوتاه و یا عبارات غنی دو قطبی برگرفته از زمینه مورد مطالعه بیان می شوند و مفاهیم برجسته ای که هر فرد در دامنه مسأله آنها را درک می کند را ارئه می دهد؛ به عبارتی، یک مفهوم از طریق روابط علّی معلولی به دیگر افکار متصل می شود (Eden, 2003). با دستیابی به زنجیره گفتگو، نگرش هایی که منجر به استدلال یک شخص خاص می شود، حاصل می شوند.
۴-۳-۲٫ روش نگاشت معنایی
اظهارات علّی و معلولی تنها بخش سیستم اعتقادی یک فرد است. برخی روش های نگاشت شناختی نیز وجود دارد که می توان از آنها جهت شناسایی دیگر روابط میان مفاهیم استفاده کرد. نگاشت معنایی^[۲۷۹] که به عنوان نگاشت فکری نیز شناخته می شود، جهت کشف ایده یا فکر بدون محدودیت های ساختار اضافی بکاربرده می شود (Buzan, 1993). ساخت یک نقشه معنایی با قرار دادن ایده اصلی در مرکز صفحه آغاز می شود و به سمت بالا در جهت های مختلف ادامه می یابد، به گونه ای که ساختاری سازمان یافته و رو به رشد شامل واژگان و تصاویر کلیدی را ایجاد می کند. اطراف ایده اصلی (کلمه مرکزی^[۲۸۰])، حدود ۵ الی ۱۰ تفکر/ایده (کلمه خرد^[۲۸۱]) مرتبط با کلمه مرکزی کشیده می شوند. سپس هر یک از این بچه کلمات به عنوان کلمه مرکزی برای مرحله بعدی کشیدن نقشه انتخاب می شوند (Buzan, 1993). به عبارت دیگر، نقشه معنایی یک مفهوم مرکزی یا اصلی با شاخه هایی درخت مانند از کلمه های خرد دارد. در نمودار زیر نمونه ای از یک نقشه معنایی ترسیم شده است.
نمودار ۳-۲: نمونهای از نقشه شناخت معنایی
۴-۳-۳٫ روش نگاشت مفهومی
روش دیگر نگاشت شناختی، نگاشت مفهومی^[۲۸۲] نامیده می شود (Novak, 1993). با اتکاء به تئوری های آزوبل (Auzubel, 1968) که بر اهمیت دانش پیشین در توانایی یادگیری مفاهیم جدید تاکید داشت، نوواک به این نتیجه رسید که وجود ساختارهای شناختی برای یادگیری مفاهیم جدید، امری حیاتی است.
نقشه مفهومی نمایش گرافیکی است که در آن گره ها مفاهیم را نشان می دهند و اتصالات نمایانگر ارتباطات میان آنها می باشند. اتصالات، دارای برچسب هایی هستند جهت نمایش نوع ارتباط میان مفاهیم که می توانند یک مسیره، دو مسیره و یا بدون مسیر باشند. مفاهیم و ارتباطات ممکن است دسته بندی شوند و نقشه مفهومی امکان دارد نشان دهنده ارتباطات علّی و معلولی و یا موقت میان مفاهیم باشد. نگاشت مفهومی در ایجاد ایده ها و تفکرات، طراحی ساختار پیچیده، برقراری ارتباط با ایده ها پیچیده، کمک به یادگیری توسط یکپارچه سازی آشکار دانش جدید و قدیم و ارزیابی درک یا تشخیص سوء تفاهمات، روش بسیار سودمندی می باشد (Jonassen et al., 1993).
به طور کلی بکارگیری روش های نگاشت شناختی سه گانه فوق الذکر، جهت آشکار ساختن ساختارهای شناختی متداول می باشد. در همین زمینه سووان (Swan, 1997) اظهار می دارد می بایست روش های نگاشت شناختی را با توجه به انواع باورهای ذهنی که افراد قصد توصیف آنها را دارند، انتخاب کرد. برای مثال، نگاشت علّی روابط علّی و معلولی را شرح می دهد، در حالی که نگاشت معنایی/نگاشت مفهومی مفاهیم برجسته و یا ساختارهای سه بعدی آنها را توصیف می کنند.
در مجموع ویژگی های روش های سه گانه نگاشت شناختی در جدول زیر ارائه شده است.
جدول ۳-۴: ویژگی های سه روش نگاشت شناختی (Siau & Tan, 2005)

عنوان روش
ویژگی ها

نگاشت علّی

نگاشت معنایی

نگاشت مفهومی

عوامل اصلی

بیان مفاهیم در عبارات تک قطبی یا دو قطبی

ایده اصلی و شاخه هایی از ایده های تحتانی

مفاهیم و اتصالات برچسب دار

یافته های نظری

تئوری مفهوم فردی
(Kelly, 1955)

نقشه ذهنی
(Buzan, 1993)

دانش همانندسازی
(Novak, 1993)

ساختار