۴- قابلیت انتقال اسناد حمل در کنوانسیون روتردام به شیوه انتقال اسناد تجاری تعریف و تشریح شده است.
۵- تعریف اسناد حمل در کنوانسیون روتردام و عدم استفاده از عنوان بارنامه دریایی به معنی نفی بارنامه دریایی نمی باشد.
۶- کنوانسیون روتردام با تعریف “سند حمل الکترونیکی” گام مهمی در هماهنگ نمودن حمل و نقل دریایی با پیشرفت های تکنولوژیک برداشته است.
۷- امکان درج شروط شناخته شده مورد استفاده در بارنامه های دریایی در اسناد حمل نیز وجود دارد.
۸- نظام حقوقی حاکم بر اسناد حمل صادره تحت قرارداد اجاره کشتی با بارنامه های صادره تحت قرارداد اجاره کشتی یکسان می باشد.
۹- اسناد حمل صادره تحت قرارداد اجاره کشتی وقتی در دست مستاجر کشتی باشد تنها رسید کالا تلقی می گردد و روابط طرفین به موجب قرارداد اجاره تعریف خواهد شد ولی در صورتی که فرستنده کالا و مستاجر یکی نباشد اسناد حمل، یک سند حمل کامل محسوب و تعیین کننده روابط طرفین می باشد.
۱۰- اشخاص جدیدی مانند “مجری"، “مجری دریایی"، “فرستنده اسنادی"، “کنترل کننده” و “دارنده” در کنوانسیون روتردام تعریف شده اند که در کنوانسیون های لاهه و هامبورگ نامی از آنها برده نشده است.
۱۱- دامنه مسئولیت های متصدی حمل در کنوانسیون روتردام نسبت به کنوانسیونهای لاهه و هامبورگ وسیع تر بوده و میزان مسئولیت وی نیز در این کنوانسیون بالاتر از کنوانسیون های یاد شده می باشد.
۱۲- در کنوانسیون روتردام تعهدات و وظایف و مسئولیت های سنگین تری برای فرستنده نسبت به کنوانسیون های لاهه و هامبورگ تعریف و تعیین شده است .

۱۳- فرستنده می تواند چهار عمل الف- بارگیری ب- جابجائی ج- چیدمان و د- تخلیه را که جزء تعهدات ذاتی متصدی حمل است به عهده بگیرد در حالیکه در خصوص انجام این اعمال توسط فرستنده (در بارنامه های FIOS) اختلاف نظر وجود دارد.
۱۴- قاعده استاپل بصورت عام از اعتبار اسناد حمل حمایت می نماید.
۱۵- دامنه اعمال رزرواسیون در کنوانسیون روتردام مشروح تر و عملی تر از رزرواسیون مذکور در کنوانسیون های لاهه و هامبورگ می باشد.
۱۶- اسناد حمل مدرک دریافت کالا توسط متصدی حمل و دلیل وجود قرارداد حمل محسوب می شوند.
۱۷- دامنه قدرت اثباتی اسناد حمل در برخی موارد از بارنامه دریایی بیشتر می باشد.
۱۸- منشاء محرومیت متصدی حمل از اثبابت خلاف مندرجات اسناد حمل، تجاری بودن این اسناد و حمایت اصل عدم توجه ایرادات (بصورت نسبی) از آن است.
۱۹- توصیفات مشروح و جزئا جزء کنوانسیون روتردام در برخی موارد مانند مواد ۴۵، ۴۶، ۴۷، ۵۰ و ۵۱ باعث سردرگمی خواننده می شود.
۲۰- فصل چهارم قانون دریایی ایران که از کنوانسیون لاهه مصوب ۱۹۲۴ برگرفته شده است قدیمی و دارای نقص و ضعف یا اشتباه در ترجمه می باشد و برخلاف انتظار معمول هیچ گونه اصلاحاتی در این فصل در “قانون اصلاحی قانون دریایی” مصوب ۱۳۹۱ صورت نگرفته و حتی نسبت به تصحییح اشتباهات ترجمه ای و قلمی نیز اقدامی صورت نپذیرفته است.
۲۱- قانونگذار ایرانی می تواند هم از طریق الحاق به کنوانسیون روتردام و هم از طریق به روز رسانی فصل چهارم قانون دریایی با بهره گرفتن از کنوانسیون مذکور گامی موثر در ارتقاء حمل و نقل دریایی داخلی و بین المللی بردارد.
((منابع و ماخذ))
۱- منابع فارسی
۱-۱- کتاب
اتاق بازرگانی بین المللی، مقررات متحل الشکل اعتبارات اسنادی، ترجمه محمد صالح ذوقی، چاپ پنجم، تهران، کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین المللی، ۱۳۸۹
ایوامی هاردی، حقوق حمل و نقل دریایی. ترجمه منصور پورنوری، چاپ اول، تهران، مهد حقوق، ۱۳۸۴
بخش ترجمه دیوان داوری دعاوی ایران (لاهه)، فرهنگ اصطلاحات حقوقی (انگلیسی به فارسی)، چاپ پنجم، تهران، دادآفرین، ۱۳۸۹
ب ن. حقوق حمل و نقل دریایی، ترجمه عباس رمضانی، چاپ اول، تهران، موسسه کشتیرانی جمهوری اسلامی، ۱۳۷۱
پورنوری، منصور، حقوق دریایی در دادگاه دریایی، چاپ اول، تهران، مهد حقوق، ۱۳۸۳
تقی زاده، ابراهیم، حقوق حمل و نقل دریایی، تهران، مجد، ۱۳۸۹
جعفری لنگرودی محمد جعفر، حقوق تعهدات، چاپ اول، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۹
حسینی حشمت، نظام حقوقی حاکم بر بارنامه های دریایی در حقوق ایران، بندرعباس، پردیس، ۱۳۸۹
شهبازی شهباز و همکاران، نقش فورواردر در حمل و نقل بین المللی، چاپ دوم، تهران، کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین المللی، ۱۳۷۷
صمدی اهری محمد هاشم، مسئولیت مدنی متصدی حمل و نقل دریایی، چاپ اول، تهران، روزنامه رسمی کشور، ۱۳۷۳
عبدالهی سعدالله، کنوانسیون روتردام، تهران، امور بندری مناطق ویژه سازمان بنادر و دریانوردی، ۱۳۸۹
شهیدی مهدی، حقوق مدنی ۳ تعهدات، چاپ ۱۱، تهران، مجد، ۱۳۸۶٫
ب ن، ترجمه مشهدچی مجید، قوانین بارنامه دریایی، تهران، کشتیرانی جمهوری اسلامی،۱۳۶۴
نجفی اسفاد مرتضی، حقوق دریایی، چاپ دوم، تهران، سمت، ۱۳۸۷
هوشنگ امید، حقوق دریایی، جلد ۱، چاپ اول، تهران، مدرسه عالی بیمه، ۱۳۵۳
۱-۲- پایان نامه
سیدین احمد، بارنامه حقوقی و آثار حقوقی آن. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، ۱۳۷۴
محبی مهرآسا، بررسی تطبیقی مسئولیت متصدی حمل و نقل دریایی در قبال خسارت کالا در کنوانسیون هامبورگ و روتردام. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاداسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، ۱۳۸۹
معلم نیا علی، ماهیت بارنامه دریایی و نقش آن در حمل و نقل دریایی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران (مجتمع آموزش عالی قم)، ۱۳۷۸
یاری میثم، بررسی مقررات ‎۱۹۲۴ لاهه در زمینه قرار داد حمل و نقل بین المللی دریایی کالا با کنوانسیون ‎۲۰۰۸ روتردام و اثر احتمالی آن بر قانون دریایی ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۹۱
۱-۳- جزوات دانشگاهی
اخلاقی بهروز، جزوه حقوق تجارت ۳، دوره کارشناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، نیمسال تحصیلی ۱۳۷۴- ۱۳۷۳
حسینی حشمت، جزوه حقوق تجارت ۱، دانشگاه آزاد اسلامی بندرعباس، ترم دوم، ۱۳۹۲-۱۳۹۱
صادقی نشاط امیر، جزوه درس حقوق دریایی، دوره کارشناسی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، نیمسال تحصیلی ۱۳۷۷- ۱۳۷۶
فخاری امیر حسین، جزوه حقوق دریایی، دوره کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، نیمسال تحصیلی ۷۵- ۷۴
نجفی اسفاد مرتضی، جزوه حقوق دریایی، دانشگاه تهران، سال۱۳۹۰
۱-۴- مقاله
ابوالحسنی اکبر، اسناد در تجارت بین المللی (بخش۱)، ۱۳۷۶، مجله صنعت حمل و نقل، شماره ۱۶۰، خرداد ۱۳۷۶
اسماعیلی حسن و همکاران، “سیر تکاملی بارنامه در روند بازرگانی بین المللی” مجله صنعت حمل و نقل، شماره ۵۷، تیرماه ۱۳۶۶
افتخار جهرمی، گودرز؛ شهبازی، مرتضی، “بررسی قاعده استاپل در حقوق انگلیس و آمریکا"، مجله حقوقی نشریه دفتر خدمات حقوقی بین المللی جمهوری اسلامی ایران، شماره ۳۰، بهار ۱۳۸۳
قهرمانیان، شاهین، بانکداری بین المللی و حمل ونقل کالا، بارنامه دریایی، شرایط تدوین، مبادله و اختلاف ناشی از آن، مجله صنعت حمل و نقل، شماره ۲۵، شهریور ۱۳۶۳

ای که چشم از آن لذت می برد و گوش به خوبی می شنود و آرام می گیرد و در حواس پنجگانه ی آدمی تأثیری شگفت ایجاد می کند. عناصر بی روح و خیالی و دور از ذهن، جلوی دیدگان خواننده عناصری طبیعی نمایان می شود و بالعکس اشیاء و عناصر خارجی، تصاویری خیالی و غیر ممکن می گردند. از این گونه زیباییها در دیوان او فراوان است از جمله:
“نرگس مشکین” ص۹ . “پولاد عرعر"ص ۱۳. “سماری های عنبر” ص ۲۰. “آتشین خلخال” ص ۴۸. “بیشه ی الماس و پیکر مفلوج” ص ۴۹. “مار زرین"(در وصف قلم) ص ۶۲. “ثعبان سیم پیکر پیروزه استخوان” ص ۶۶. “زرین سوسمار” ص ۷۳.
بدیع الزمان فروزانفر در مورد سبک ازرقی می نویسد: «طبعی توانا و مقتدر دارد، تشبیهات بدیع اختراع می کند که بعضی پسندیده و بعضی ناپسندیده است و همین طور ترکیبات و اسالیب مطبوع و نامطبوع که مخصوص به خود اوست در دیوانش دیده می شود. در طریقه ی شعر، گرد سبک عنصری می گردد و به جواب قصایدش نظر دارد و معانی و زمینه های او را با الفاظ آن ها و بدون الفاظ آن ها به کار می برد و با این همه خود را از عنصری برتر می داند. از معانی علمی و مخصوصاً ریاضی، شعرش خالی نیست؛ ولی بر ادعاهای خود دلیل نیاورد و اگر احیاناً استدلال کند خوب از عهده بر نمی آید و به همین جهت و به سبب تصنعات بسیار و تکالیف بی شمار و خطاهای معنوی که دیوانش بدان انباشته و بعدها سبب تضییع شعر گردیده و بر خلاف ادّعا و توقّع خودش عنصری را از او برتر گرفته، ترجیح می دهیم.» (فروزانفر،۱۳۸۰: ۲۰۳-۲۰۲)
شفیعی کدکنی در زمینه ی سبک ازرقی معتقدند: «در میان شاعران اواخر قرن پنجم، ازرقی به علّت بعضی تمایلات خاصّ که در ارائه ی صور خیال خویش داشته، دارای تشخصّ و امتیازی است و این خصوصیت که تصویرهای او را از معاصرانش جدا می کند، چیزی است که به عنوان “تشبیه خیالی” معروف است و با این که در شعر اغلب گویندگان دوره ی قبل نمونه ای از این نوع تصاویر وجود دارد، تکرار آن ها در دیوان وی و نیز افراطی که او در خلق این گونه صور خیال داشته سبب شده است که بعضی از اهل ادب شعرش را به دیده ی انتقاد بنگرند. چنان که رشید وطواط- ادیب برجسته ی قرن ششم- که خود از دوست داران صنایع بدیع است در باب وی گوید:
«……. باید کی چنانک مشبّه موجودی بُود حاصل در اعیان مشبّهٌ به نیز موجودی بُود حاصل در اعیان و البته نیکو و پسندیده نیست، این کی جماعتی از شعرا کرده اند و می کنند: چیزی را تشبیه کردن، به چیزی که در خیال و وهم موجود نباشد و نه در اعیان چنان که انگِشت افروخته را به دریای مشکین کی موج او زرین باشد تشبیه کنند و هرگز در اعیان نه دریای مشکین موجود است و نه موج زرین. و اهل روزگار از قلّت معرفت ایشان به تشبیهات ازرقی مفتون و معجب شده اند و در شعر او همه ی تشبیهات از این جنس است و به کار نیاید. و این سخن رشید که نماینده ی واقعیتی است از جهتی دور از حقیقت است؛ زیرا مجموعه ی تشبیهات ازرقی این گونه نیست و بسیاری از تشبیهات او در اسلوب تصاویر گویندگان دوره ی قبل است.» (شفیعی کدکنی، ۱۳۷۵: ۶۵۰-۶۴۹)
همچنین مظاهر مصفّا در حاشیه ی مجمع الفصحا در این مورد آورده اند: «قصیده های ازرقی بیشتر به طریق عنصری و فرخی ساخته شده و شکل آن ها به تقلید قصاید آن دو شاعر است. گاهی اسلوب سخن و ترکیب های آن دو را به عین آورده، ولی ابداع و ابتکار او را از حیث طرح مضمون و تشبیه و گاهی قوت طبع او را در وصف، نمی توان انکار کرد…… . در شکل و طرح قصیده، ازرقی از پیروانِ شاعران عصر شاهنامه به خصوص عنصری و فرخی است و طرح تازه ای ایجاد نکرده و راه نوی نیافته است تنها در پاره ای تشبیه ها و در بعضی تعبیرهای تازه، قدرت خود را نشان داده است. اگر چه تشبیه و تعبیر و برخی مضمون های تازه موجب امتیاز سبک ازرقی نشده، ولی از جهت تازگی قابل توجه است و ابتکار و قدرت او را در عبارت و مضمون و تخیل نشان می دهد. به طریق عنصری می ستاید و به راه فرخی به تغزّل می گراید. در تغزل های او وصف طبیعت و تجسم منظره های زیبا بر معاشقه و دیگر موضوع های نسیب در مدیحه هایش غلبه دارد. در میان صنعت های بدیعی، به لفّ و نشر و قلبِ مطلب بیشتر رغبت داده. گاهی به تکلف گراییده و گاهی نشانه هایی از کلمه بازی در شعرش می توان یافت. دقّت و باریک اندیشی او در مضمون، مقدمه ی خارج شدن شعر را از سبک خراسانی نشان می دهد…… . و از حیث فکر و دقّت در مضمون و دور پردازی های تخیلی، زمینه ی سبک به اصطلاح عراقی در سخنش آشکار است.» (مجمع الفصحا^[۴]،۳۵۶ تا۳۶۰)
در کتب قدیمی به روش شاعری ازرقی اشاراتی مشاهده می شود. مثلاً در لباب الالباب، شعر ازرقی این گونه توصیف شده است: «دیوان او خود به تمامت عجیب و غریب است و تشبیهات و نوادر او دل فریب.» (عوفی، ۱۳۳۵: ۳۱۱)
و همچنین در المعجم، شمس قیس در چند مورد به شعر ازرقی تعریض و اشاره دارد و گاهی به عنوان شاهد برای صنعتی و گاهی هم به عنوان انتقاد نمونه ای از او آورده است:«و شعرا از این جنس بسیار گفته اند کی اگر معجزه ی فلان پیغامبر چنین بودی تو چنینی و تو را چنین است و اگر فلان پیغامبر چنان کرد تو چنین کردی؛ چنان که ازرقی گفته است:

• • اگر تخت سلیمان را همی صرصر خداوندا

کشید اندر هوا بر آن به نام قادر داور
تو آتش طبع گردونی همی در زیر ران داری
کی اندر دست او ابر است و اندر پای او صرصر
(شمس قیس رازی، ۱۳۷۳: ۳۲۰)
خواننده با خواندن شعر ازرقی، گاهی اوقات به مصراع هایی بر می خورد که شاید باور نکند که این مصراع ها از آنِ شاعری از قرن پنجم باشد. آن هم شاعری که شاید تاکنون بسیاری از مردم اسمش را نشنیده باشند و یا اگر شنیده اند پس از شنیدنِ نامش، شاعری مدّاح و درباری با شعری متکلف و متصنع در ذهنشان تداعی شده است. و یا شاید گمان کنند که این مصراع ها را یکی از پیش گامان شعر نو یا شاعران سبک هندی یا عراقی سروده است. امّا شعر، شعر است و زیبایی زیباست و فراتر از مرزهای زمان و مکان پرواز می کند و دل های حقیقت جو و زیبا شناس را به تسلیم وا می دارد. این مصراع ها و مصراع هایی از این دست، اگر چه در کار شاعر کم است ولی آن قدر هست که او را شاعری نو آور و تازه گو معرفی می کند:

• • هوا چو بیشه ی الماس گردد از شمشیر……………

• • رکاب مرکب او بر کرانه ی خورشید………………..

• • ز آب تیغ تو آتش گرفته جان عدو…………………

• • خورشید به همّت بلندت ماند…………………………

در شعر ازرقی، اندیشه شاید یکی از عناصر ضعیف و کم رنگ باشد. البتّه منظور از اندیشه این نیست که شاعر به طور مستقیم به تعلیم علمی خاص در شعر بپردازد، بلکه منظور، اندیشه ای است که از صافی عاطفه و تخیل شاعر گذشته و با عناصر دیگر شعر به خوبی در آمیخته باشد.
شاید بتوانیم نشانه هایی از اندیشه ی شاعر را در ابیاتی که به منزله ی امثال و حکم می توان آنان را ذکر کرد بیابیم:

• • بیم و آمال شها در عقب یکدگرند

گه ز آمال رود بیم و گه از بیم آمال
(ازرقی، ۱۳۳۶: ۵۲)

• • پیوسته زِ دستِ نیکوان باده خوری

باد است غمِ جهان چرا باد خوری؟
(همان: ۱۰۵)
شاعر در ابیات زیربا خیال پردازی های خود، از دانش و علوم زمانه مانند: فلسفه و ریاضی و نجوم بهره برده است. در ابیات زیر، از مباحثی همچون عرض و جوهر و مسأله ی جبر و اختیار در فلسفه، خط و محور در علم ریاضیات و از باد مهرگان که از نشانه و مباحث علم ستاره شناسی است، سخن به میان آورده است.

• • طبایع گر خبر یابد ز سهم جان ستان تو

مر آثار طبایع را عرض بگریزد از جوهر
(همان: ۱۰)

• • به شمشیر او باز بسته است گیتی

عرض باز بسته است لابد به جوهر
(همان: ۱۲)

• • اختیار توست جود و خواسته بخشی به جبر

زین نکوتر کس نبیند حکم جبر و اختیار
(دیوان، ۲۵)

• • خــــــداوندی کجا کوته نماید

به پیش خطی او خط محــــــور
(همان: ۱۹)

آگاهی از برند
آشنایی با برند
محبوبیت برند
تداعی های سازمانی برند
پایداری تصویر برند
متغیرهای پاسخ به برند
تمایل به خرید برند
خرید برند
شکل‏۲‑۷- مدل ارزش ویژه برند مبتنی بر مشتری ( Netemeyer et al. , 2004 )
۲-۱-۱۸- مدل تاثیر کشور مبداء بر ارزش ویژه برند
پاپو و همکارانش (۲۰۰۶ ) مطالعه ای با عنوان روابط بین ارزش ویژه برند مبتنی بر مشتری و کشور مبداء ، صورت دادند. هدف این مطالعه بررسی تاثیر کشور مبداء یک برند بر ارزش ویژه آن است. کشور مبداء و طبقه محصول، از متغیرهای مستقل تحقیق محسوب می شوند ( از آنجایی که مدل پیشنهادی برای دو طبقه محصول متفاوت بررسی شده است ، طبقه محصول نیز یک متغیر مستقل محسوب می شود ). ارزش ویژه برند مبتنی بر مشتری نیز به صورت یک ساختار چهار بعدی و متشکل از ابعاد آگاهی از برند ، وفاداری به برند، کیفیت ادراک شده و تــداعی بــرنــد در نظر گرفته شده است که هر یک از ابعاد آن یک متغیر وابسته است . تداعی ” کشور / طبقه محصول “ نیز به عنوان یک متغیر تعدیل کننده تاثیر کشور مبداء بر ابعاد ارزش ویژه برند مبتنی بر مشتری می باشد که تاثیر تعدیل کنندگی آن با نقطه چین نشان داده می شود. تداعی ” کشور / طبقه محصــول “ به توانایی مشتری در بهیاد آوری نام یک کشور هنگام مشاهده یک طبقه محصول معیــن گفته می شود. از آنجایی که مشتریانمی توانند با مشاهده یک طبقه محصول معین ، نام کشوری را به خاطر آورند و بالعکس، بنابراین تداعی ”کشور / طبقه محصول“ یک پدیده دو سویه می باشد.

ارزش ویژه برند مبتنی
بر مشتری
شکل‏۲‑۸- مدل تاثیر کشور مبداء بر ارزش ویژه برند ( Pappu et al. , 2006 )
در این پژوهش دو طبقه محصول یعنی اتومبیل و تلویزیون مورد بررسی قرار گرفتند و برای هر طبقه محصول سه برند در نظر گرفته شد ( برند های تویوتا ، میتسو بیشی و سوزوکی برای اتومبیل و
برند های سونی ، توشیبا و هیتاچی برای تلویزیون انتخاب شدند ) . جامعه مورد مطالعه تحقیق ، شامل افرادی در گروه سنی بین ۱۸ تا ۷۰ سال بودند که در استرالیا متولد شده اند و یا برای مدت بیش از یک سال در این کشور اقامت داشته اند . برای گردآوری اطلاعات، ۶۲۷ پرسش نامه در یک مرکز خرید پر ازدحام در پایتخت کشور استرالیا توزیع شد و از این میان، ۵۹۷ پرسش نامه قابل استفاده به دست آمد. از مشتریان خواسته شد که نام حداکثر شش کشوری را که با فکر کردن به تلویزیون و اتومبیل به یادمی آورند، در پرسشنامه بنویسند.
ژاپن، آلمان، آمریکا، استرالیا و ایتالیا، به ترتیب پنج کشور اولی بودند که پاسخگویان در رابطه با اتومبیل آنها را به خاطر می آوردند و ژاپن، آمریکا، استرالیا، انگلستان و آلمان، نیز به ترتیب پنج کشور اولی بودند که پاسخگویان در رابطه با تلویزیون آنها را به خاطر می آوردند. همچنین نتایج تحقیق نشان می دهد که ارزش ویژه برند مبتنی بر مشتری برای اتومبیل به طور معناداری از ارزش ویژه برند مبتنی بر مشتری برای تلویزیون متفاوت است. در نتیجه یافته های تحقیق بیان کننده این موضوع است که هر یک از ابعاد ارزش ویژه برند مبتنی بر مشتری، بر طبق کشور مبداء برند و طبقه محصول متفاوت هستند و این تاثیر کشور مبداء بر ارزش ویژه برند مبتنی بر مشتری ، هنگامی رخ می دهد که مشتریان ماهیت متفاوتی را در بین کشورهای مختلف بر حسب تداعی ” کشور / طبقه محصول “ آنها ادراک نمایند ( Pappu et al. , 2006).
۲-۱-۱۹- فرایند ایجاد برند
مدل فرایند ایجاد برند که توسط ملین (۱۹۹۹) ارائه شده است ، ساختار برند را در قالب یک فرایند ایجاد ارزش کــه هم در ذهن مشتریان و هم در داخل سازمان شکل می گیرد و منجر به ایجــاد ارزش ویژه برند می شود ، نشان می دهد . به عقیده وی ، توجّه به فرایند ایجاد برند قدرتمند از دیدگاه داخلی (مدیریت برند) و از دیدگاه خارجی (رفتار مشتریان) ضروری است .
ارزش
ویژه برند
سطح درگیری
حساسیت برند
آگاهی از برند
تداعی برند
ارزش افزوده
وفاداری به برند
ایجاد برند در ذهن مشتری
دیدگاه خارجی مشتریان
ایجاد برند
در داخل سازمان
دیدگاه
داخلی
مالک برند
ویژگی های محصول
هویت برند
ارزش مرکزی
موضع یابی
ارتباطات بازاریابی
وفاداری داخلی به برند
شکل‏۲‑۹- فرایند ایجاد برند، ملین (۱۹۹۹ ) ( Albertsson & Klingenstierna ‚ ۲۰۰۲ )
۲-۱-۲۰- رابطه بین عناصر منتخب آمیخته بازاریابی و ارزش ویژه برند
یو و همکاران (۲۰۰۱) مطالعه ای را در زمینه رابطه عناصر آمیخته بازاریابی و ارزش ویژه برند انجام دادند . آنها بیان می کنند که هر تلاش بازاریابی که منجر به واکنش رفتاری مطلوب تری نسبت به محصولات مارکدار شود، رابطه مثبتی با ارزش ویژه برند دارد. مدل این تحقیق نشان می دهد که تلاش های مدیریتی که در قالب فعالیت های بازاریابی بروز می کنند، با ارزش ویژه برند به واسطه ابعاد ارزش ویژه برند در ارتباط هستند. به عبارت دیگر یو و همکارانش (۲۰۰۰) در تحقیق خود ابتدا رابطه عناصر منتخب آمیخته بازاریابی را بر ابعاد ارزش ویژه برند بررسی نمودند و سپس رابطه بین ابعاد ارزش ویژه برند (وفاداری به برند ، کیفیت ادراک شده وآگاهی از برند/ تداعی برند) و ارزش ویژه برند را مورد آزمون قرار دادند . بنابراین آنها معتقد هستند که برای ایجاد نمودن، اداره کردن و بهره برداری از ارزش ویژه برند، روابط بین تلاش های بازاریابی وابعاد ارزش ویژه برند باید مشخص شوند. پنج عنصر منتخب آمیخته بازاریابی که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته
اند، عبارتند از:
شکل‏۲‑۱۰- مدل رابطه عناصر بین آمیخته بازاریابی و ارزش ویژه برند ( Yoo et al. , 2001)
۱ - قیمت
مشتریان قیمت را یک شاخص مهم مزیت ها و یا کیفیت محصول می دانند . به نظر می رسد برندهایی که قیمت بالاتری نسبت به سایر برندها دارند ، از کیفیت بالاتری برخوردار هستند. بنابراین رابطه مثبتی بین قیمت و کیفیت اداراک شده وجود دارد . البته یو همکاران (۲۰۰۰ ) هیچ رابطه ای بین قیمت و دو بعد دیگر ارزش ویژه برند ( وفاداری و تداعی ) مشاهده نکردند.
۲ - تصویر فروشگاه
اهمیت کانال های طراحی و مدیریت ، به عنوان یک ابزار بازاریابی که برای ارتقای ارزش ویژه برند استفاده می­شوند، در حال افزایش است. توزیع از طریق خرده فروشان و فروشگاه هایی که تصویر مطلوبی دارند، نشانه کیفیت خوب محصول است بنابراین انتخاب خرده فروش یک وظیفه مهم بازاریابی است که منجر به ارضای نیازها و خواسته های مشتریان می­ شود. هنگامی که یک فروشنده با تصویر مثبت یک برند را به مشتریان پیشنهاد می کند ،کیفیت ادراک شده افزایش می یابد . بنابراین رابطه مثبتی بین کیفیت ادراک شده و تصویر فروشگاه وجود دارد .همچنین تبلیغات دهان به دهان وفعالیت های ترفیعی خود فروشگاه تداعی برند را نیز افزایش می­دهد. بنابراین توزیع یک برند از طریقکانال های با تصویر مثبت و خوب، باعث ایجاد تداعی برند مثبت تری در ذهن مشتریان می شود. به نظر می رسد تصویر فروشگاه رابطه مثبتی با وفاداری نداشته باشد.
۳ - گستردگی توزیع
توزیع هنگامی گسترده است که محصولات در فروشگاه های متعددی برای فروش گذاشته شود و بخش بزرگی از بازار را پوشش دهد . هنگامی که یک محصول درتعداد زیادی فروشگاه در دسترس باشد ، مشتریان راضی تر خواهند بود زیرا هر کجا و هر زمان که آنها نیاز داشته باشند محصولات در اختیارشان قرار خواهد گرفت . بنابراین صرفه جویی در زمان باعث ایجاد ارزش برای مشتریان می شود و این ارزش افزوده منجر به ایجاد رضایت بیشتر ، وفاداری به برند بیشتر و کیفیت ادارک شده بالاتر و در نتیجه ارزش ویژه برند می شود . افزایش رضایت مشتری موجب افزایش تداعی برند مثبت نیزمی شود .
۴ - تبلیغات

از آغاز قرن اخیر، هیچ کشوری بدون توسعه در مؤسسات آموزشی و مدیران آموزشی تحصیل کرده و مجرب، مراحل توسعه و پیشرفت را طی نکرده است. بنابراین، با افزایش تعداد دانش‌آموزان در سطوح مختلف آموزشی، تأسیس مدارس و مراکز آموزشی جدید، استخدام معلمان بیشتر و سرمایه‌گذاری بیشتر، ضرورت یافته است. از سوی دیگر، ضرورت در تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری، بهبود کیفی و ایجاد فرصت‌های برابر آموزشی برای همگان، نقش خطیر مدیریت نظام آموزشی را بارزتر ساخته است.بنابراین در این پژوهش به بررسی میزان آگاهی مدیران از اهداف مدیریت آموزشی و ارتباط آن با موفقیت شغلی آنها می پردازیم.

در فصل اول کلیات پژوهش که شامل بیان مساله، اهداف و اهمیت و ضرورت پژوهش می باشد بررسی خواهد شد. در فصل دوم، مبانی نظری تحقیق مطرح شده است. ابتدا تعاریف، تئوری ها و مدل های نظریه پردازان معروف جهان معرفی شدند. سپس مطالعات و تحقیقات انجام شده پیرامون هر دو متغیر پژوهش در ایران و جهان نیز عنوان و مورد بررسی قرار گرفته اند و در نهایت به جمع بندی مطالب ذکر شده و ارائه چارچوب نظری تحقیق پرداخته شده است. در فصل سوم روش شناسی تحقیق مطرح و اشاره شده است، درفصل چهارم داده های جمع آوری شده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در فصل پنجم به خلاصه فصول، بحث و نتیجه گیری و بیان محدودیتهای تحقیق و همچنین پیشنهادات برای تحقیقات بعدی پرداخته شده است.

۱-۲- بیان مسأله

امروزه در تمام سازمان ها بر وجود مدیریت و اهمیت آن تأکید فراوان می شود، زیرا وظیفه مهم و خطیر مدیر، رساندن سازمان به اهدافش می باشد. به عبارت دیگر هر سازمانی دارای اهدافی است که به خاطر آن تشکیل می گردد و مدیریت است که باید تلاش کند به این اهداف دست یابد. اهمیت مدیریت در نظام هایِ آموزش و پرورش دو چندان میشود وقتی بدانیم این نظام ها هر ساله بودجه های کلان جوامع را به خود اختصاص می دهند، با تعداد بسیار زیادی از دانش آموزان، معلمان، والدین و… در ارتباطند و اکثر مردم به نوعی از آنها انتظار دارند (علاقه بند ۱۳۸۰، ۱۰). نقش خطیر و مهم مدیریت آموزشی در کشورهای در حال توسعه کاملاً قابل مشاهده است، زیرا با اینکه نرخ سواد در این کشورها از ۲۵% به ۷۵% افزایش پیدا کرده است اما در مقایسه با کشورهای توسعه یافته که تقریباً همه افراد این جوامع آموزش متوسطه را دریافت می کنند و ۳/۱ تا ۲/۱ آن ها به نوعی از آموزش بعد از متوسطه بهره مند میشوند، هنوز بسیار فاصله دارند (سوآرز و اوین^[۲] ۲۰۰۴، ۲۳۸). هدف کلی آموزش و پرورش در هر جامعه‌ای این است که هر فرد را طبق الگوی ارزش‌های فرهنگی، سیاسی، دینی و اجتماعی خود تربیت کرده و انسانی متناسب تحویل جامعه دهد. اهداف آموزش و پرورش سه نقش مهم در مدیریت آموزشی ایفا می‌کنند: اولا به فراگرد آموزش و پرورش جهت می‌دهند، ثانیا انگیزه‌ی حرکت و فعالیت را به وجود می‌آورند و ثالثا ملاک‌های کنترل و ارزشیابی فعالیت‌های آموزشی را ایجاد می‌نمایند (جهانیان ۱۳۸۷، ۱۴۱). مدیریت آموزشی، باید قبل از هر چیز اهداف آموزش و پرورش را به خوبی شناخته و آنها را مورد بررسی قرار دهد و به‌کار بندد که برخی از آنها عبارتند از:

• • کمک به افراد سازمان آموزشی برای رسیدن به اهداف آموزش و پرورش

• • راهنمایی اعضای سازمان برای تشخیص و درک بهتر هدف‌ها

• • راهنمایی، همکاری، کمک، تقویت و حمایت از اعضای سازمان آموزشی

• • مشارکت افراد در تصمیم‌گیری و تبادل نظر آنها و ایجاد مسئولیت‌های مشترک در سازمان آموزشی

• • ایجاد روابط انسانی مطلوب و احترام متقابل بین مدیر و اعضای سازمان آموزشی

• • شناخت نیازها و حل مشکلات دانش‌آموزان به منظور دستیابی به اهداف آموزشی

• • توجه به تفاوت‌های فردی و کمک به کشف و بروز استعدادهای دانش‌آموزان

• • کمک و یاری به بهبود و اصلاح فرایند آموزش و پرورش

• • فراهم نمودن امکانات و زمینه مساعد برای بروز خلاقیت و ابتکار، به منظور رشد و بلوغ فکری اعضای سازمان

• • ایجاد هماهنگی بین منابع و فعالیت‌های سازمان آموزشی (قرائیمقدم ۱۳۷۵، ۳۳).

موفقیت شغلی به عنوان نتایج یا پیشرفتهای مثبت روانی مربوط به کارمی باشد که فرد به عنوان نتیجه تجربه کاری دارد (سیبرت و دیگران^[۳] ۱۹۹۹، ۴۵). به نظر میرسد موفقیت شغلی دارای دو جزء عینی و ذهنی باشد. شاخص های عینی موفقیت شغلی شامل کل خسارت، تشویقات و موفقیتهای ملموس می باشد. شاخص های ذهنی موفقیت شغلی شامل دیدگاه افراد درباره شغل و پیشرفتهای شغلی می باشد. قاضی (۱۳۷۳) شاخصهای موفقیت شغلی را، دستیابی به اهداف شغلی مورد انتظار، لذت بردن از شغل، امنیت شغلی، برخورداری از سرگرمی وفعالیتهای جنبی، رضایت شغلی، امکانات رفاهی، روابط خوب انسانی و حقوق و پاداش مکفی عنوان می کند .
تحقیقات نشان می دهد که انواع مختلفی از عوامل فردی و مهم سازمانی وجود دارند که بر روی موفقیت شغلی تاثیر می گذارند (کارتمل^[۴]۲۰۰۴، ۳۷). موفقیت شغلی به عواملی همچون شخصیت، آموزش، جنسیت، داشتن مشاور و ترفندهای کاری وابسته است، ویژگیهای فردی از قبیل سن، جنسیت و وضعیت تاهل و ویژگیهای سازمانی از قبیل کار منابع انسانی، استراتژیهای توسعه، اندازه سازمان و غیره برروی موفقیت شغلی تاثیر می گذارند. بین شخصیت کنش گرایانه و موفقیت شغلی نیز رابطه وجود دارد (کرانت^[۵]۲۰۰۰، ۷۰). در نهایت با توجه به ضرورت شناخت میزان آگاهی مدیران از مدیریت آموزشی، این پژوهش به دنبال یافتن پاسخی به این سوال است که آیا میزان آگاهی مدیران از اهداف مدیریت آموزشی با موفقیت شغلی آنان در ارتباط است؟

۱-۳- اهمیت و ضرورت تحقیق

امروزه، عصر مدیریت و رهبری است و موفقیت نهادها و سازمان‌ها تا حد زیادی به کارآیی و اثربخشی مدیریت بستگی دارد (میرکمالی ۱۳۸۷، ۱۵). ساخت نظام آموزشی هر کشوری دربرگیرنده‌ی مجموعه‌ای از نیازهای سازمان‌های رسمی آن کشور بوده و عملکرد نظام آموزش و پرورش که مدیران آموزشی اداره آن را بر عهده دارند، نه تنها از نظر پیشرفت اقتصادی و اجتماعی مهم است، بلکه از نظر تأثیری که بر تحرک شغلی و انتظارات دارد، از اهمیت تعیین‌کننده‌ای برخوردار است. همچنین آموزش و پرورش، بهترین وسیله، برای ایجاد تغییر ارزش‌ها و رفتارها به‌شمار رفته و باعث می شود که افراد، به تناسب استعداد و رغبتی که دارند برای انجام خدمت‌های اجتماعی و اقتصادی و کسب مشاغل و در نتیجه آسایش فردی مهیا شوند. از اینرو، از آغاز قرن اخیر، هیچ کشوری بدون توسعه در مؤسسات آموزشی و مدیران آموزشی تحصیل کرده و مجرب، مراحل توسعه و پیشرفت را طی نکرده است.
بنابراین، با افزایش تعداد دانش‌آموزان در سطوح مختلف آموزشی، تأسیس مدارس و مراکز آموزشی جدید، استخدام معلمان بیشتر و سرمایه‌گذاری بیشتر، ضرورت یافته است. از سوی دیگر، ضرورت در تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری، بهبود کیفی و ایجاد فرصت‌های برابر آموزشی برای همگان، نقش خطیر مدیریت نظام آموزشی را بارزتر ساخته است (جهانیان ۱۳۸۷، ۲۳).
همچنین از بین انواع مدیریت، مدیریت بر سازمانهای آموزش و پرورش از اهمیت ویژه ای برخوردار است و نقش استراتژیک دارد. زیرا تمام اهداف و عوامل این سازمانها انسانی است. اگر سازمانهای دیگر جامعه در ایفای وظایف و رسالت خود کوتاهی کنند و به اهداف موردنظر دست نیابند، نتیجه ی آن مستقیماً عاید گروه یا سازمانی است که با آن سر و کار دارند. اما اگر سازمان آموزش و پرورش و مدیران آن از ماهیت کار غافل باشند. حاصل کارشان در ابعاد اخلاقی، اجتماعی و اقتصادی متوجه جامعه خواهد شد و در رشد و توسعه ی جامعه و یا افت و انحطاط آن سهم مؤثری خواهد داشت. بنابراین مسئولیت یک مدیر بسیار سنگین است و باید با اهداف و وظایف اساسی و مهارتهای لازم مدیریت آشنا باشد.
با انجام این تحقیق می توان وضعیت موجود آگاهی مدیران از اهداف مدیریت آموزشی و موفقیت شغلی آنها را شناخت و برنامه ریزی لازم برای افزایش این ویژگی را طراحی و اجرا نمود.
با انجام این پژوهش ها می توان به تربیت مدیرانی کار آمد کمک نمود روشن است که با تربیت مدیران شایسته برای سازمانهای آموزشی می‌توان کیفیت حرفه‌های موجود در جامعه را رشد داد. در صورت انتخاب مدیران نالایق در مراکز آموزشی باید سقوط کیفیت آموزشی وزارت آموزش و پرورش را شاهد بود.
همچنین با بهره گیری از نتایج این تحقیق وضعیت آگاهی از مدیریت آموزشی و موفقیت شغلی شناسایی می گردد و میتوان ضمن شناسایی متغیرهای موثر و تحمیل کننده بر آن، اقداماتی را برای بهبود آنها انجام داد.

۱-۴- اهداف پژوهش

۱-۴-۱ هدف اصلی پژوهش

بررسی میزان آگاهی مدیران مقطع متوسطه از اهداف مدیریت آموزشی و ارتباط آن با موفقیت شغلی آنها

۱-۴-۲ اهداف ویژه

میزان آگاهی مدیران از اهداف مدیریت آموزشی
تعیین رابطه آگاهی مدیران از هدف راهنمایی اعضای سازمان برای تشخیص و درک بهتر هدف‌ها با موفقیت شغلی آنها
تعیین رابطه آگاهی مدیران از هدف حمایت از اعضای سازمان آموزشی با موفقیت شغلی آنها
تعیین رابطه آگاهی مدیران از هدف مشارکت افراد در تصمیم‌گیری با موفقیت شغلی آنها
تعیین رابطه آگاهی مدیران از هدف ایجاد روابط انسانی مطلوب و احترام متقابل با موفقیت شغلی آنها
تعیین رابطه آگاهی مدیران از هدف شناخت نیازها و حل مشکلات دانش‌آموزان با موفقیت شغلی آنها
تعیین رابطه آگاهی مدیران از هدف کمک به کشف و بروز استعدادهای دانش‌آموزان با موفقیت شغلی آنها
تعیین رابطه آگاهی مدیران از هدف کمک و یاری به بهبود و اصلاح فرایند آموزش و پرورش با موفقیت شغلی آنها
تعیین رابطه آگاهی مدیران از هدف فراهم نمودن امکانات برای بروز خلاقیت و ابتکار با موفقیت شغلی آنها
تعیین رابطه آگاهی مدیران از هدف ایجاد هماهنگی بین منابع و فعالیت‌های سازمان آموزشی با موفقیت شغلی آنها
تعیین سهم آگاهی مدیران از اهداف مدیریت آموزشی در پیش بینی موفقیت شغلی آنها

۱-۵- سوالات پژوهش

چه میزان مدیران از اهداف مدیریت آموزشی آگاهی دارند؟
آیا بین آگاهی مدیران از هدف راهنمایی اعضای سازمان برای تشخیص و درک بهتر هدف‌هابا موفقیت شغلی آنها رابطه معنی داری وجود دارد؟
آیا بین آگاهی مدیران از هدف حمایت از اعضای سازمان آموزشی با موفقیت شغلی آنها رابطه معنی داری وجود دارد؟
آیا بین آگاهی مدیران از هدف مشارکت افراد در تصمیم‌گیری با موفقیت شغلی آنها رابطه معنی داری وجود دارد؟
آیا بین آگاهی مدیران از هدف ایجاد روابط انسانی مطلوب و احترام متقابل با موفقیت شغلی آنها رابطه معنی داری وجود دارد؟
آیا بین آگاهی مدیران از هدف شناخت نیازها و حل مشکلات دانش‌آموزان با موفقیت شغلی آنها رابطه معنی داری وجود دارد؟

انتظار شکست، کناره گیری و اجتناب از مسئولیت های خود، احساس فقدان کنترل و ناتوانی، احساس فزونی خواسته های دیگران، فقدان تمایل به پیشرفت، افزایش وابستگی به دیگران.

۲-۳-۵ شیوع افسردگی
افسردگی شایع ترین اختلال روانی است . بر اساس برآوردهای انجام گرفته ۲۰تا۲۵ درصد از مردم دوره های از افسردگی را در لحظه های از عمر خود تجربه می نمایند ( گوتلیب^[۶۷] ، ۲۰۰۱).
هیرنگن^[۶۸] و همکارانش ( ۲۰۰۲، به نقل از گوتلیب، ۲۰۰۱) در تحقیقات خود نشان دادند که حدود ۲۰ درصد از نوجوانان ۱۳ تا ۱۹ ساله قبل از ۱۸ سالگی حداقل یک بار به افسردگی مبتلا شده اند
خطر یک بار ابتلا به افسردگی در زنان ۴ تا ۱۰ درصد ودر مردان ۲تا ۵ /۳ درصداست. خطر ابتلا به افسردگی در طول عمر زنان ۱۰ تا ۲۶ درصد مردان ۵ تا ۱۲ درصد. این ارقام نشان می دهند تقریباً یک چهارم یا یک پنجم افراد ، در طول زندگی خود، گاهی به یکی از انواع افسردگی دچار می شوند . این آمارها همچنین مشخص می کنند که شیوع افسردگی ، در زنان سه برابر مردان است . تحقیقات جدید نشان می دهد میزان ونرخ ابتلا به افسردگی در قرن بیستم سیر صعودی داشته است ، ولی دلیل آن هنوز کاملاً مشخص نیست . تغییرات اقتصادی- اجتماعی ، از هم پاشیدن خانواده واجتماعات ، فقدان امیدواری در نسل جوان جامعه ، به ویژه در بین بیکاران ، وافزایش سطح توقعات ، همگی می توانند در این مسأله دخیل باشند( گیلبرت^[۶۹] ، ۲۰۰۷؛ به نقل از گوتلیب ، ۲۰۰۱).
اختلالات افسردگی واضطراب شیوع بالایی دارند. شیوع مادام العمر اختلال افسردگی عمده ۲۵-۱۰ درصد برای زنان و۱۲-۵ درصد برای مردان گزارش شده است.( رفیعی ورضایی،۱۳۷۸).

افسردگی رایج ترین اختلال روانی است به گونه ای که تقریباً ۳۳۰ میلیون نفر در جهان از افسردگی رنج می برند و سالانه ۸۰۰ هزار خودکشی ناشی از افسردگی اتفاق می افتد( کوینگ^[۷۰] ، ۲۰۰۱).
به کدام دلایل احتمال ابتلای زنان به افسردگی بیشتر از مردان است؟
زنان بیشتر از مردان دچار افسردگی می شوند. در واقع نسبت افسردگی در زنان دو برابر مردان است. اختلال افسردگی در میان دو جنس در موارد مربوط به اثرات بالینی بیماران مورد درمان واقع شده ، بررسی های اجتماعی افرادی که تحت درمان قرار نگرفته بودند، مطالعات منجر به خودکشی و اقدامات منجر به خودکشی ، یا واکنشی نسبت به داغدیدگی ملاحظه گردیده است. این تفاوت افسردگی در بین دو جنس نه فقط در ایالات متحده و کانادا یا اروپای غربی ، بلکه به صورت جهانی وجود داشته است . زنان بیشتر از مردان از تسهیلات دارویی استفاده می کنند. بنابراین ممکن است بدین دلیل عده زنان افسرده بیشتر از مردان باشدکه عده بیشتری از آنان برای معالجه مراجعه می کنند. در بعضی از افسردگی ها تصور می شود که از طریق ژن های مربوط به کرومزوم x منتقل می شود. اگر افسردگی وابسته به کرومزوم xاست این موضوع می تواند تبیینی برای نسبت جنسی باشد، زیرا زنان دارای دو کرومزوم x هستند و بدین ترتیب بیشتر از مردان که یک کرومزوم x و یک کرومزوم y دارند تحت تأثیر قرار می گیرند . بعضی عوامل اجتماعی ، به عنوان عوامل مربوط به افسردگی شناخته شده اند ، این عوامل عبارتند از : شغل و تحصیل پایین داشتن ، تحت نظارت وسرپرستی بسیار کم بودن ، فعالیت های تفریحی اندک داشتن ، به بیماری های ساری وجاری مبتلا بودن که زنان بیشتر از مردان در معرض چنین عواملی قرار دارند، حتی وقتی که این متغیرها کنترل گردیده اند میزان افسردگی در زنان بالاتر از مردان بوده است. در حالی که مردان افسرده تمایل بیشتری به کناره گیری و شکایات بدنی دارند، زنان بیشتر خودانتقادگر بوده و احساس عدم کفایت می کنند. هامن و پترز^[۷۱] دریافتند که افراد نسبت به مردان افسرده با احتمال کمتری در جستجوی کمک بر می آیند، حتی از طریق دوستان( آزاد ، ۱۳۸۲).
۲-۳-۶ افسردگی درون زاد در مقابل افسردگی واکنشی
همه محققان ودرمانگران بین انواع افسردگی درون زاد و واکنشی تمایز قائل شده اند . افسردگی درون زاد نوعی افسردگی است که به تدریج وبه علت عوامل درونی وبیولوژیک به وجود می آید . افسردگی واکنشی ^[۷۲] نوعی افسردگی است که به طور ناگهانی در اثر رویداد دردناکی مانند مرگ یک فرد مورد علاقه رخ می دهد( جیمز کالات^[۷۳] ، ۱۳۷۸).
۲-۳-۷ افسردگی فصلی^[۷۴]
نوعی افسردگی که با کوتاه شدن روزها در زمستان و پاییز سر می رسد ودر تابستان وبهار از بین می رود به اختلال عاطفی فصلی نیز معروف است باکندی روانی- حرکتی مشخص می شود وبا متابولیسم ملاتونین رابطه دارد با مواجهه با نور مصنوعی و درخشان به مدت ۲تا ۶ روز درمان می شود و همچنین به عنوان قسمتی از اختلال دو قطبی I,II اتفاق می افتد( کاپلان وسادوک ، ۲۰۰۳).
۲-۳-۸ تشخیص افتراقی برای افسردگی
این اختلال را باید از موارد زیر افتراق داد:
غمگینی طبیعی: افتراق اختلال افسردگی از غمگینی طبیعی بستگی به وجود سایر علائم سندرم اختلال افسردگی دارد.
سوگ ^[۷۵] : با اینکه اختلال افسردگی از بسیاری جهات شبیه به داغدیدگی بدون عارضه است ، ولی بدبینی شدید ، افکار خودکشی ، احساس گناه شدید ، و علایم روان پریشانه در سوگ نادر هستند . علائم شدیدی که بیش از دو ماه پس از داغدیدگی ادامه پیدا کنند احتمال اختلال افسردگی را مطرح می نمایند.
اختلال اضطراب^[۷۶] : اختلالات افسردگی خفیف را گاه به سختی می توان از اختلالات اضطرابی افتراق داد .تشخیص^[۷۷] دقیق، به ارزیابی شدت علائم اضطراب وافسردگی و همچنین به ترتیب ظهور آنها بستگی دارد . هنگامی که علائم بارز فوبیک یا وسواسی وجود دارند نیز مشکلات مشابهی بروز می کنند.
اسکیزوفرنی^[۷۸] : تشخیص افتراقی اختلال افسردگی از اسکیزوفرنی، به جستجوی دقیق تظاهرات خاص این نوع اختلال بستگی دارد . در صورتی که بیمار توأماً دچار علائم افسردگی و هذیان های گزند و آسیب باشد تشخیص به سادگی امکان پذیر نیست ، ولی معمولاً با معاینه دقیق وضعیت روانی و تعیین اینکه آیا هذیان ها پس از علائم افسردگی ایجاد شده اند وبا آن همخوانی دارند یا قبل از علائم افسردگی ظاهر شده وبا اختلال خلقی همخوانی ندارند، می توان این دو حالت را از همدیگر افتراق داد. برخی از بیماران دارای علائمی از هردو اختلال افسردگی و اسکیزوفرنی هستند که اختلال اسکیزو افکتیو نامیده می شود.
دمانس^[۷۹] : در سنین میانسالی وسالمندی ، اختلالات افسردگی را به سختی می توان از دمانس افتراق داد . چون برخی بیماران مبتلا به اختلال افسردگی از مشکلات شدید حافظه شکایت می کنند ودر بعضی بیماران مبتلا به دمانس رخ می دهدکه ضعف تمرکز منجر به یادسپاری ناکافی می گردد این دو آزمون های دقیق حافظه، غالباً می توانند به افتراق میان این دو حالت کمک کنند ؛ در موارد مشکوک می توان از آزمون های روانشناختی استاندارد استفاده کرد ، ولی حتی این آزمون ها نیز ممکن است نتیجه قطعی را به ما ندهند. در صورتی که اختلال حافظه پس از بهبود وطبیعی شدن خلق برطرف نگردد، احتمال وجود دمانس مطرح می گردد.
سوء مصرف مواد^[۸۰] : علائم افسردگی در میان افرادی که اقدام به سوء مصرف مواد می کنند شایع است وبرخی از بیماران مبتلا به اختلال افسردگی برای برطرف کردن ناراحتی خود به سوء مصرف الکل یا داروهای غیر مجاز روی می آورند. در این حالت باید توالی ظهور علائم افسردگی و سوء مصرف موارد را مشخص کرد و نیز وجود سایر تظاهرات اختلال افسردگی به غیر از خلق پایین را نیز بررسی نمود(گلدر، مایو^[۸۱] ، گرس به نقل از کاپلان ، ۲۰۰۵ ).
۲-۳-۹ منظور از افسردگی حاد یا گذرا چیست؟
افسردگی حاد که عموماً باغمگینی ، اندوه و غم زدگی همراه است، همواره کوتاه ، شدید و درعین حال ناخوشایند و ناراحت کننده است و موجب تغییرات خلقی می گردد. این افسردگی عموماً گذرا بوده و در مدت زمان قابل پیش بینی بهبود می یابد. البته بعضاً ممکن است هفته ها یا چندین ماه طول بکشد اما در غالب موارد ، شدت ومدت واکنش افسردگی متناسب با نوع وشدت عامل ایجاد کننده افسردگی است . واکنش افسردگی حاد و گذرا ممکن است بسیار خفیف باشد ، مانند چند ساعت غمگینی وغم زدگی ، یک احساس موقت طرد شدگی ، احساس موقت یأس ونا امیدی، البته چنانچه استرس وفشار روانی وارد آمده به فرد بسیار قوی بوده ویا شخص نسبت به آن حساسیت خاصی داشته باشد ممکن است واکنش افسردگی نسبتاً شدید باشد . در واقع باید توجه داشت دوره های حاد ودر عین حال گذرای واکنش افسردگی ، بستری برای بروز احساسات شدید و استرس ها وفشارهای روانی قوی بوده واساساً یک واکنش طبیعی وعادی در مقابل برخی اتفاقات غیر مترقبه و تحولات وتغییرات مهم زندگی مثل ازدست دادن برخی از نزدیکان و محبوبان ویا تحمل خسارت های شدید اقتصادی است . باید توجه داشت که بعضی اتفاقات وحوادث ناگوار و ناخوشایند مانند مرگ پدرومادر ، همسر ، بیماری شدیدو صعب العلاج فرزندان و برادر وخواهر ، شکست های مکرر در امتحانات نهایی ورود به دانشگاهها ، ناکامی های مکرر در بدست آوردن کار مناسب ویا از دست دادن شغل ویا تحمل خسارت های شدید اقتصادی، برای همه پاشیده شدن کانون گرم خانوادگی ، طلاق وجدایی به عنوان یک پدیده ناخوشایند می تواند موجبات افسردگی قابل توجه را به همراه داشته باشد( افروز ، ۱۳۸۶).
۲-۳-۱۰ حملات افسردگی
تعدادی از متخصصان معتقدند که شدت حملات افسردگی در بیماری مانیک- دپرسیو را می توان به سه درجه تقسیم نمود : ۱- افسردگی ساده^[۸۲] ۲- افسردگی حاد ^[۸۳] ۳- افسردگی بهت زده ^[۸۴] . این سه حالت از یکدیگر کاملاً مجزا نیستند، بلکه تا حدی در یکدیگد ادغام می شوند. البته یک نوع دیگر افسردگی نیز ذکر شده است که افسردگی پیری نام دارد.
افسردگی ساده : در این درجه از افسردگی ، فرد تا حدی مضطرب وغمگین است و نسبت به مسائل زندگی بی علاقگی و بی تفاوتی مشهودی از خود نشان می دهد . همواره احساس گناه وبی حوصلگی می کند، حرفهایش یکنواخت وخسته کننده است . قوای عقلانی او مانند هوش، حافظه ، شناخت زمان و مکان دست نخورده است ، وعلائم توهم وهذیان در او یافت نمی شود . بیمار سعی می کند که با افسردگی خود مبارزه کند، معمولاً اگر به درمان نیاز باشد . درمان سرپایی می تواند به رفع آن کمک کند. گاهی هم بدون درمان وبر اثر مرور زمان ویا تغییر شرایط، این حالت بهبود می یابد.
افسردگی حاد : حالات بارز افسردگی حاد عبارتند از : استیصال، به بن بست رسیدن در زندگی ، غم سنگین ، احساس درماندگی بسیار شدید ، تا آنجا که هر واکنش مشهود جسمانی وجود دارد؛ یکی اینکه بیمار مدت ها غم زده وبی توجه به خود ودیگران در گوشه ای می نشیند یا می ایستد . دوم اینکه دائم قدم می زند و دست ها را به یکدیگر می مالد ، موهای خود را می کند ویا با لباس خود بازی می کند . چهره بیمار زرد و تکیده وبی حالت می شود و چروک های بالا و پایین چشم هایش مشخص هستند. اغلب دائماً گریه می کنند ، کم حرف می زنند ، وبا جواب های یکنواخت و کوتاه وصدای خسته و گرفته پاسخ می دهند. این کندی در جواب دادن پاسخ ، کوتاهی وغیر عادی بودن پاسخ ، گاهی بیمار افسرده را عقب مانده ذهنی می نمایاند. در حالی که غالباً چنین نیست ، و فقط در حالت افسردگی بسیار بدبینانه وبیمار گونه است که بیمار دائماً احساس خستگی ، ناتوانی وبی میلی به زندگی دارد.
افسردگی بهت زده : این حالت ، شدید ترین درجه افسردگی است وفقط در تعداد معدودی از انسان ها دیده می شود. بیمار افسرد بهت زده اگر درمان نشود ، مدت ها بی حرکت و بدون هیچ گونه واکنشی می ماند و حتی باید با وسایل پزشکی به او غذا داد. در هر درجه ازافسردگی، غالباً حالت خشم وجود دارد ، البته گاهی ناخوداگاه است . احساس خشم ، عامل مهمی است در ایجاد افسردگی ، زیرا به قول بسیاری از روانشناسان پویا ، افسردگی عبارت است از خشم فرو خورده . در بیشتر این بیماران جهت خشم به جای آنکه به طرف محیط بیرون از بیمار باشد ، متوجه درون او می شود وافسردگی را بروز می دهد . در حالت افسردگی فرد احساس غم وناراحتی می کند . گاه این حالت از افسردگی با بی میلی نسبت به لذات زندگی ممکن است به طور نسبی تداوم یابد ویا متفاوت باشد ؛ بدین معنی که قبل یا بعد از آن ، علائق ، فعالیت ها ورفتار های سالمی وجود داشته باشد. در اختلالات دیستمیک هیچگونه توهم وهذیانی دیده نمی شود ، لکن بسیاری از این افراد ، دچار اختلال شخصیت ^[۸۵] نیز هستند( شاملو ، ۱۳۸۶)
۲-۳-۱۱ ملاک های تشخیص برای انواع افسردگی
اختلال افسردگی اساسی : DSM-IV-IR^[86] ملاک های برای دوره افسردگی اساسی جدا از ملاک های تشخیصی برای تشخیص های وابسته به افسردگی ، ذکر کرده ونیز فهرست معرف های شدت افسردگی را برای دوره افسردگی اساسی آورده است:
جدول(۲-۲): ملاکهای تشخیصی DSM-IV-IR برای دوره افسردگی اساسی

A – پنج تا (یا بیشتر) ازعلائم زیر در یک دوره دو هفته ای وجود داشته اند ونشان دهنده تغییر از سطح عملکرد قبلی هستند ؛ حداقل یکی از علائم یا به صورت (۱) خلق افسرده یا (۲) از دست دادن علاقه واحساس لذت است. توجه : علائمی را که به وضوح ناشی از یک اختلال طبی عمومی هستند ، یا هذیانها و توهمات ناهماهنگ با خلق را به حساب نیاورید.
۱)خلق افسرده در اکثر مواقع روز ، یا به گزارش ذهنی یا مشاهدات دیگران . توجه در کودکان ونوجوانان ممکن است به صورت تحریک پذیر باشد.
۲) کاهش قابل ملاحظه علاقه یا احساس لذت نسبت به تمام ، یا تقریباً تمام فعالیت ها در قسمت عمده روز .
۳) کاهش قابل ملاحظه وزن بدون پرهیز یا رژیم غذایی یا افزایش وزن یا کاهش ویا افزایش اشتها.
توجه : در کودکان عدم بالا رفتن مورد انتظار وزن را در نظر بگیرید.
۴) بی خوابی یا پرخوابی تقریباً هرروز.
۵) تحریک یا کندی روانی – حرکتی تقریباً هرروز.
۶)خستگی یا فقدان انرژی تقریباً هرروز.
۷) احساس بی ارزشی یا گناه بی جا.
۸) کاهش توانایی تفکر یا تمرکز، یا بلا تصمیمی ، تقریباً هرروز.
۹) افکار تکرار شونده مرگ.