۳-۲-۵- راه‌کارهایی برای ایجاد علاقه و تقویت مهارت دانش‌آموزان به خواندن روزانه قرآن کریم ۲۶۰

۳-۳- رسانه‌های جمعی…………………………………………………………………………………………. ۲۶۳
۳-۳-۱- تأثیرات فیلم و تئاتر ۲۶۵
۳-۳-۲- راه‌کارهای اجرایی برای اثرگذاری بیش‌تر رسانه‌ها در تحقق تربیت قرآنی کودکان ۲۶۶
۳-۳-۲-۱- شناسایی شاخص‌های تربیت قرآنی کودکان و لزوم هماهنگی همه نهادها بر اساس شاخص‌ها ۲۶۶
۳-۳-۲-۲- بهره‌گیری از تبلغات مناسب ۲۶۶
۳-۳-۲-۳- افزایش برنامه‌های آموزشی مرتبط با دین‌داری کودکان برای والدین ۲۶۷
۳-۴- مساجد……………………………………………………………………………………………………… ۲۶۷
۳-۴-۱- راه‌های جذب کودکان به مساجد ۲۶۹
۳-۵- دارالقرآن‌ها و مهد قرآن‌ها………………………………………………………………………………. ۲۷۰
۳-۵-۱- بایسته‌های آموزش قرآن به خردسالان ۲۷۱
۳-۵-۱-۱- برخورداری از آگاهی و باورهای عمیق دینی ۲۷۱
۳-۵-۱-۲- لزوم تربیت کارشناس آموزش قرآن ۲۷۱
۳-۵-۱-۳- اهتمام به آموزش مفاهیم قرآنی به جای تربیت قاری و حافظ قرآن ۲۷۲
۳-۵-۱-۴- عدم استفاده از روش زبان‌آموزی در آموزش قرآن ۲۷۲
۳-۵-۱-۵- آموزش تصویری قرآن به کودکان ۲۷۲
۳-۵-۱-۶- کاستن از حجم مفاهیم قرآنی ۲۷۳
۳-۵-۱-۷- تدوین آیین‌نامه در حوزه آموزش قرآن ۲۷۳
۳-۶- سایر نهادهای مسئول تربیت قرآنی کودکان………………………………………………………… ۲۷۳
۳-۶-۱- کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ۲۷۴
۳-۶-۲- سازمان انجمن مرکزی اولیاء و مربَیان ۲۷۶
۳-۶-۳- سازمان اوقاف و امور خیریه ۲۷۷
۳-۶-۴- سازمان دارالقرآن الکریم ۲۷۷
نتایج کلی پژوهش……………………………………………………………………………………………………۲۷۸
پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………….۲۸۰
فهرست منابع………………………………………………………………………………………………………….۲۸۲
چکیده عربی…………………………………………………………………………………………………………..۳۰۹
چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………۳۱۰
مقدمه
بی شک درک سخن و پیام خدا از قرآن کریم، یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثّر در تربیت انسان است. انسانی که زندگی‏اش در پرتو آموزه‏ها و معارف قرآن کریم شکل میگیرد، به همان نسبت، از موفقیت و سعادت برخوردار است.
حال اگر این آشنایی و ارتباط از دوران کودکی باشد، به برکت ویژگی‏های سنی این دوره به ویژه ماندگار بودن آن، می‌تواند در مسیر زندگی فردی و اجتماعی انسان نقش بسزایی داشته باشد. بر این اساس، والدین، برنامه‌ریزان و مربّیان، همواره بر موضوع آموزه‏های قرآن کریم، تأکید جدّی دارند.
هدف از تربیت قرآنی در روایات اسلامی، تربیت یک انسان سالم، متعادل و متکامل در تمام ابعاد فکری، معنوی و فردی بوده و این یک هدف کلی است که باید در تمام مراحل زندگی مورد توجه قرار گیرد.
اگر تربیت قرآنی فرزندان بر مبنای خودآگاهی، خودکفایی و خودگردانی باشد، کودکان می‌توانند در نتیجه این تربیت، به ‌تدریج در تمام مسایلی که با آن مواجه‌اند، خلّاق و فعال، راه اصیل زندگی را بیابند و مسیر موفقیت خود را باز کرده و برای سرنوشت خطیر خود تصمیم بگیرند.
تربیت قرآنی یعنی این‌که انسان علاوه بر سلامت روح و روان، بر اساس عقیده‌ای پاک و راسخ و آرمانی الهی کار کند و خود را با الگوهای انسان کامل هماهنگ سازد و از سوی دیگر به منافع شخصی و اجتماعی خود توجه کرده و با خودباوری و به کمک معنویت و ابعاد متعالی وجود خویش، گرایش‌های دنیوی را تعدیل کند، به اهل‌بیت عصمت و طهارت:به عنوان مدل‌های زندگی برتر عشق و علاقه داشته و نیز جایگاه والدین و خانواده، برایش مهم باشد.
بر این اساس، مقیّد شدن تربیت به آموزه‏هاى دینى و مذهبى، رمز دست‏یابى به آرامش، سعادت و کمال مطلوب در هر دو سراست. لذا اگر به فرایند تربیت، که امرى پیوسته و همیشگى است، از دوران کودکى و حتى پیش از آن توجه شود، نتایج فردى و اجتماعى فراوانى به دست مى‏آید. البته تأکید آموزه‏هاى دینى و روان‏شناسى بر دوران کودکى، به این معنا نیست که جریان رشد و تربیت انسان، تنها محدود به این دوره است، بلکه پرورش و تربیت انسان در سراسر عمر او تداوم دارد و امکان تحول و سازندگى نیز همواره وجود دارد. در میان مراحل رشد انسان، دوران جنینى، شیرخوارگى و هفت سال اول بیش از دیگر مراحل مورد توجه روان‏شناسان و پیشوایان دینى قرار گرفته است. از این‏رو، آگاهى والدین و دست‏اندرکاران امر تعلیم و تربیت از مراحل رشد، ویژگىها، انتظارات و نیازهاى کودک در هر دوره، در دست‏یابى به اهداف تربیت تأثیرگذار است. همچنین اصول تربیت دینى که مورد توجه رسول خدا۶و ائمه اطهار:بوده است، باید در امر تربیت دینى در نظر گرفته شود.
با توجه به این‌که در سال‌های بعد از انقلاب اسلامی، در زمینه‌های مختلف قرآنی اعم از روخوانی ، قرائت ، حفظ و… پیشرفت‌هایی خوبی داشته‌ایم، اما باید توجه داشت که آنچه موجب شده تا این کتاب مقدس، نه تنها پس از هزار و چهارصد سال، بلکه حتی برای دهه‌ های بعد از وفات پیامبر۶، نیز طراوت و تازگی خود را از دست ندهد، اتکای الفاظ قرآن بر معانی است. به عبارت دیگر چون الفاظ و ظواهر از معانی بلند و ماورای زمینی برخوردار هستند، رنگ آن معانی را گرفته‌اند و فراتر از زمان شده‌اند. از این‌رو هیچ‌گاه کهنه و خسته کننده نمی‌شوند. لذا تلاوت قرآن به سبک‌های مختلف، حفظ قرآن با شیوه‌های مختلف، حفظ اعداد آیات و … در محدوده‌ای خاص، جذّابیت دارد و ممکن است پس از مدتی، چون جذّابیت خود را از دست می‌دهد، لذا موجب جلب توجه کمتری می‌شود. اگر قرآن کریم و پیامبر گرامی اسلام۶و ائمه:، به حفظ و تلاوت زیبای قرآن توصیه می‌کردند، برای آن بود که موجب توجه بیشتر و عمل به قرآن شود نه آن که ظاهری از قرآن مورد توجه قرار گیرد و به اهداف اصلی بی مهری شود. بنابراین باید بیش از پیش در جهت گسترش آموزه‌های قرآنی در بین تمامی اقشار جامعه خصوصاً کودکان کوشید.
امید است که این پژوهش، در جهت نهادینه شدن آموزه‌های قرآنی، تحقق امر خطیر تربیت قرآنی کودکان و آشنایی نهادهای مسئول با مجموعه اصول و روش‌های تربیتی، مؤثّر واقع گردد.
کلیّات
بیان مسأله
تربیت، عبارت است از مجموعه روش‌ها و فنونی که از آغاز تولد انسان، بلکه مدت‌ها قبل از تولد باید به کار گرفته شود تا استعدادهای درونی بشر، رشد و نمو لازم را یافته و در مسیر تکامل و تعالی قرار گیرد. اساساً برای ساختن جامعه‌ای نمونه و تربیت انسان‌هایی کامل و سالم از نظر جسمی و روحی، اصول و روش‌هایی لازم است که انسان، در پرتو آن‌ها بتواند به دور از هر گونه انحراف، مسیر سعادت و کمال را بپیماید. این روش‌ها تحت عناوین احکام و دستورات زندگی شناخته می‌شوند که برخی، قبل از تولد و برخی دیگر بعد از آن و در طول رشد کودک اعمال می‌شود.
امام علی۷ نیز، به اهمیت آغاز تربیت از سنین کودکی توجه داشته و در وصیت خویش به فرزندش امام حسن۷ چنین می‌فرماید: «…وَ إِنَّمَا قَلْبُ‏ الْحَدَثِ‏ کَالْأَرْضِ الْخَالِیَهِ مَا أُلْقِیَ فِیهَا مِنْ شَیْ‏ءٍ قَبِلَتْهُ فَبَادَرْتُکَ بِالْأَدَبِ قَبْلَ أَنْ یَقْسُوَ قَلْبُکَ وَ یَشْتَغِلَ لُبُّکَ لِتَسْتَقْبِلَ بِجِدِّ رَأْیِکَ مِنَ الْأَمْرِ مَا قَدْ کَفَاکَ أَهْلُ التَّجَارِبِ بُغْیَتَهُ وَ تَجْرِبَتَهُ فَتَکُونَ قَدْ کُفِیتَ مَئُونَهَ الطَّلَبِ وَ عُوفِیتَ مِنْ عِلَاجِ التَّجْرِبَهِ…؛ … قلب کودک، هم‌چون زمین ناکشته است؛ هر چه در آن افکنند، بپذیرد، پس به ادب آموختنت پرداختم پیش از آنکه دلت سخت شود و خردت، هوایی دیگر گیرد، تا با رأی قاطع، روی به کار آری و از آنچه اهل تجربه در پی آن بودند و آزمودند، بهره برداری و رنج طلب از تو برداشته شود و نیازت به آزمون نیفتد…»^[۱]
طبق رهنمود امیرالمؤمنین علی۷، بهترین دوران فراگیری راه صحیح زندگی، ایّام طفولیت است؛ زیرا قدرت تقلید و اقتباس و حس قبول آموزه‌های روش زندگی در دورن کودکی، بسیار شدید است. به طوری که کودک می‌تواند تمامی اعمال، رفتار و گفتار مربّی خود را به بهترین صورت حفظ کند و خود را به آن عادت دهد.
اگر بتوانیم قرآن را به یک فرهنگ غنی در جامعه و در تمامی شئون افراد تبدیل کنیم، آن گاه تربیت قرآنی کودکان، رخ خواهد نمود. مسلّماً با توجه به تهاجم فرهنگی و شروع جنگ نرم، باید نگرشی نوین از شکوفایی تعالیم قرآنی را در بین همه اقشار جامعه ـ خصوصاً کودکان ـ پی‌گیری نمود.
جهت تحقق این مهم و نیز با توجه به کمبود پژوهش‌هایی که به طور مبسوط و دقیق، صرفاً به ارائه راه‌کارهای مؤثر و متناسب با شرایط جامعه اقدام نمایند، نیاز به پژوهشی فارغ از مباحث مقدماتی نظیر اصول و روش‌های کلی تعلیم و تربیت احساس می‌شود.
برای کارآمد سازی آموزه‌های قرآنی در میان کودکان، همگام با رشد کودک و حضور او در اجتماع، خانواده، رسانه ملی، مدرسه، مهدهای قرآنی و… وظایفی بر دوش دارند. البته لازم است که در دنیای کنونی، علاوه بر تلویزیون، از تأثیر فزاینده به کارگیری اینترنت و تأثیرات سوء شکل‌‌گیری اندیشه‌های اسلام ستیزانه در ساخت وسایل بازی کودکان و رشد گسترده استفاده از بازی‌های رایانه‌ای نامتناسب با فرهنگ اسلامی، غفلت نکرد و گامی بلند در جهت حضور پر رنگ و متنوع آموزه‌های قرآنی در تمامی عرصه‌ها به خصوص سرگرمی‌های آن‌ها برداشت.
بر این اساس، با توجه به ضرورت تربیت قرآنی کودکان، لازم است در جهت تحقق این هدف، راه‌کارهای بنیادی و تدابیر شایسته‌ای جهت تربیت قرآنی کودکان، ارائه گردد.
اهمیت موضوع
مشکلی که در بحث تربیت قرآنی فرزندان جامعه اسلامی ما وجود دارد، این است که برخی تصور می‌کنند تربیت، فقط کار آموزش و پرورش بوده و از نقش خانواده‌ها، رسانه‌ها و … بی اطلاع هستند.
تربیت قرآنی باید از سوی پدر و مادر در خانواده آغاز شود و به طور مثال پدر و مادر در منزل باید با قرائت روزانه قرآن و عمل به آموزه‌های قرآنی، فرزندان را به شکل غیرمستقیم به قرآن و آموزه‌های قرآنی جذب کرده و فضایی قرآنی را در خانه ایجاد کنند.
بسیاری از مشکلاتی که در جامعه امروز ما به وجود می‌آید، به دلیل فاصله گرفتن از قرآن است، هر چند که آموزش و پرورش در کنار سایر دروس، آموزش قرآن را نیز دارد، اما به هر حال برای تحقق تربیت قرآنی باید تلاش کند تا جایگاه ویژه‌ای را برای قرآن در میان دانش‌آموزان ایجاد کند.
لذا توجه به این مهم، مسئولیتی بس سنگین بر خانواده، مدرسه و سایر نهادهای فرهنگی آموزشی متحمل می‏کند تا ضمن هماهنگی با یکدیگر، با انتخاب روش‌های آموزشی متناسب با توان فراگیر و متنوع ساختن شیوه‌های آموزش قرآن مانند به‌کارگیری جلوه‌های مختلف هنری اعم از قصه، شعر، نقاشی، نمایش، فیلم و…، الگوهای کاملی برای کودکان جامعه باشند.
در قرآن کریم به طور کلی به اصول و روش‌های آموزشی تعلیم و تربیت، اشاره شده است که نمونه‌ای از آن در تعلیمات لقمان حکیم به فرزندش، نمودار می‌باشد. اما به مراحل شکل‌گیری افکار مذهبی و نیز ارائه راه‌های اساسی سازنده و متناسب با شرایط جامعه، جهت تحقق تربیت قرآنی کودکان، اشاره صریحی نشده است. این در حالی است که با توجه به فضای جامعه کنونی، شاهد رشد روزافزون اطلاعات در فضای مجازی و بروز شکل جدیدی از تهاجم فرهنگی دشمن(جنگ نرم) و نفوذ افکارهای اسلام ستیزی در تمامی عرصه‌های اعتقادی و نیز حتی وسایل بازی کودکان هستیم. بنابراین نیاز به داشتن الگویی جامع از راه‌کارهای تربیت قرآنی در بین همه افراد جامعه و به خصوص مقطع حساس کودک، ضروری است.