علاوه بر الزامات عملکردی مورد نیاز برای پیاده سازی موثر طرح جامع شهر تهران، دسته دیگری از داده ها بر وجود الزاماتی دلالت داشت که ساختار قانونی، مدیریتی و اجرایی شهر را نیازمند تغییراتی می دید. از نمونه این داده ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

“لزوم اعمال ضوابط و مقررات هماهنگ برای کلیه “مراکز جمعیت و فعالیت ” واقع در این حریم و عدم تعیین حریم جداگانه برای کانون های جمعیتی و کلیه سکونتگا ه های موجود در آن، از طریق تهیه طرح حریم در قالب طرح جامع تهران، همراه با ضوابط و مقررات ساخت و ساز."(۱.۱۴)
“نظام حقوقی و اصلاحات ساختاری (مرتبط با دولت و مجلس)“(۱.۹۴)
“مشارکت دادن شورای اسلامی شهر تهران در وضع هرگونه ضابطه، دستورالعمل، اعلام برنامه ها“(۱.۸۳)
“تدوین قوانین، مقررات و مصوبات خاص و متناسب با نیازهای ویژه کلانشهر تهران (پایتخت ) و اصلاح قوانین، مقررات و مصوبات موجود“(۱.۹۵)
“فراهم نمودن زمینه یکپارچگی در حوزه سیاستگزاری و اجراء میان دستگاه های ذیربط و ذیمدخل در نظام مدیریت شهری، در اجرای ماده ۱۳۷ قانون برنامه چهارم توسعه“(۱.۹۶)
“اصلاح تقسیمات کشوری شهرستان های تهران، ری و شمیرانات، به نحوی که محدوده شهر تهران در یک شهرستان واقع شود“(۱.۹۸)
“بازنگری و بهنگام سازی طرح مجموعه شهری تهران و تدوین نظام مدیریت آن توسط مراجع ذیربط و به مورد اجرا گذاشتن آنها، با همکاری وزارت مسکن و شهرسازی، وزارت کشور، استانداری تهران و شهرداری تهران."(۱.۱۰۰)
“به منظور برقراری فرایندی پویا و مستمر در هدایت و راهبری دائمی تحولات کالبدی - فضائی و عملکردی شهر تهران و رفع نیازهای بهنگام مدیریت شهری آن، و نظارت بر تحقق کامل طر ح های جامع و تفصیلی مصوب شهر، و تهیه طرح های موضعی و موضوعی آن، مدیریت شهری تهران (شورای اسلامی شهر و شهرداری )، با همکاری و مشارکت وزارت مسکن و شهرسازی، نسبت به ایجاد رسمی و قانونی “نهاد (دائمی) مطالعات و تهیه طر ح های توسعه شهری تهران” و در تداوم همکار ی ها و فعالی ت های گذشته که در فرایند تهیه طر ح های جامع و تفصیلی شهر تهران شکل گرفته است، اقدام خواهند نمود“(۱.۱۰۹)
“مدیریت واحد و یکپارچه مجموعه شهری“(۸.۰۷)
“از دیدگاه نظر تمرکز زدائی و واگذاری اختیار به سطوح پایین تر از ملی و مرکز مستلزم نهاد سازی است."(۳.۰۶)
“شرط اول تحقق طرح: ایجاد مدیریت یکپارچه مجموعه شهری“(۷.۰۸)
“بازنگری سایر ضوابط و مقررات ناظر بر استقرار صنایع در استان تهران براساس شرایط نوین اقتصادی، با توجه ویژه به صنایع متکی بر فناوری­های پیشرفته و رعایت سقف جمعیتی مصوب مجموعه شهری تهران با رعایت قوانین و مقررات مربوط“(۷.۱۷)
و…
تمامی داده هایی که اشاره به این نوع از الزامات داشتند تحت تمی با عنوان “الزامات ساختاری پیاده سازی موثر طرح جامع شهر تهران” دسته بندی شدند.
۴-۳-۷ تم های نوع G :پیاده سازی و کنترل استراتژی
دسته نهایی تم های مورد توجه در این بخش از پژوهش آن دسته از داده هایی را در بر می گیرد که به نوعی توجه تدوین کنندگان طرح جامع شهر تهران را به مسائل مربوط به پیاده سازی و کنترل طرح نشان می دهد. از توجه به سازوکارهای تامین مالی طرح تا توجه به سازوکارهای اجرایی و مکانیسم های کنترلی که با ارائه بازخورد مناسب به اصلاحات مورد نیاز برای تاثیرگذاری بیشتر طرح جامع شهر تهران کمک کنند.
۴-۳-۷-۱ تم G-1: تمهیدات مالی طرح جامع شهر تهران
این تم از داده هایی تشکیل شده است که به نوعی بار مالی داشته و به بیان کدهایی در مورد این موضوع پرداخته اند و نشان دهنده این امر هستند که تدوین کنندگان طرح جامع شهر تهران از توجه به این گونه مسائل غافل نبوده اند.
داده هایی مانند:
“جایگزینی منابع پایدار درآمد برای تأمین هزینه های اداره شهر با کاهش تدریجی سهم درآمد از ساخت وساز مسکونی (رویه فروش تراکم قبلی)، به ویژه با رونق اقتصاد شهری در پهنه های فعالیت و دستیابی به حداکثر تنوع اقتصادی در این پهنه ها."(۱.۴۰)
“ایجاد صندوق های محلی اعتباری مسکن با مشارکت شهرداری تهران و سایر دستگا ه های ذیربط در جهت تأمین مسکن افراد کم درآمد“(۱.۸۶)
“احصاء و احیاء حق مرغوبیت، ارزش افزوده و عایدی حاصل از عملیات توسعه و عمران شهری، در اخذ انواع مالیاتهای اجاره بها، نقل و انتقال و ساخت و ساز و امثال آن."(۱.۸۹)
“پرداخت سهم شهروندی دولت و هزین ه های پایتخت نشینی آن به شهردار ی ، معادل انواع عوارض قانونی شهر و عوارض نوسازی، دریافتی از سایر شهروندان تهرانی."(۱.۹۰)
“کلیه اعتبارات ارزی و ریالی مربوط به بخش حمل و نقل و ترافیک تهران و حومه که در بودج ه های سالیانه و ) برنامههای پنج ساله مجلس شورای اسلامی م صوب و ابلاغ خواهد شد و سایر مصوبات که اجرای آنها مستلزم دخالت شهرداری تهران است، مستقیماً و از طریق مراجع ذیربط در اختیار شهرداری قرار گیرد، تا رأساً از طریق مبادله موافقتنامه با معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری، هزینه نماید."(۱.۱۰۲)
“نهاد سازی در نظام درآمد- هزینه استان صورت گرفته است."(۳.۰۷)
و…
این داده ها و داده های مشابه آن ها ذیل تم “تمهیدات مالی طرح جامع شهر تهران” دسته بندی شد.
۴-۳-۷-۲ تم G-2: تمهیدات اجرایی طرح جامع شهر تهران:
این تم از مجموع داده هایی شکل گرفته است که به نوعی اشاراتی به درنظر گرفتن سازوکارهایی برای اجرا و پیاده سازی طرح جامع شهر تهران توسط تدوین کنندگان طرح دارند. چند نمونه از این داده ها در زیر مورد اشاره قرار گرفته است:
“حسب مورد و بنا به اهمیت طرح، پس از تأیید کمیسیون ماده ( ۵) شهر تهران، طرحهای مذکور به تصویب نهایی شورایعالی شهرسازی و معماری ایران نیز خواهد رسید."(۱.۸۲)
“احیاء قوانین مالیات مستغلات و قانون مالیات بر اراضی بایر در اشکال جام ع تر برای جلوگیری از بور س بازی و بدون استفاده ماندن اراضی شهری و هر گونه مستغلات“(۱.۸۸)
“الزامات اجرائی“(۱.۱۰۵)
“مدیریت شهری تهران موظف است، برای اجرائی شدن شروط تحقق پذیری طرح جامع شهر تهران به شرح فوق و عملیاتی شدن آنها، در جهت تهیه لوایح، طرح ها و پیشنهادات لازم با همکاری، مشارکت و تفاهم دستگاه های ذیربط در قوه مجریه، قوه قضائیه و قوه مقننه و شورایعالی استان ها، اقدام و ترتیبی اتخاذ نماید تا کلیه این الزامات در حداقل زمان ممکن و حداکثر تا پایان سال ۱۳۸۷ ، از طریق تصویب لوایح و طر ح های لازم در مجلس و اخذ مصوبات مورد نیاز از هیأت وزیران و سایر مراجع و به مورد اجراء گذاشتن آنها، اقدامات لازم را به عمل آورده، هر سه ماه یکبار نتیجه اقدامات خود را به شورایعالی شهرسازی و معماری ایران گزارش نماید."(۱.۱۰۶)
“شهرداری تهران موظف است، با همکاری و هماهنگی اداره کل بازرگانی استان تهران و سایر دستگاه های ذیربط و تشکل های صنفی و به منظور تعیین موقعیت های مکانی مناسب برای عملکردهای مجاز و مورد نیاز مردم در سطوح مختلف و در مقیاس محلی، ناحیه ای، منطقه ای و فرامنطقه ای (شهری و فراشهری)، گروه های کاربری و عملکردی را با توجه به سازگار ی و یا تزاحم همجواری فعالیت ها نسبت به یکدیگر یا نسبت به سکونت، طبقه بندی تا فعالیت های همخوان در مقیاس مناسب و در یک گروه سازگار بتوانند در کنار یکدیگر و در زیرپهنه مناسب قرار گیرند و فعالیت های غیرهمخوان به تدریج به سمت پهنه های مناسب هدایت شوند."(۱.۱۱۱)
“برنامه های عمرانی استانها و فرمانداریهای کل را سازمان برنامه با توجه به نظر استانداردان و فرمانداران کل تهیه می نماید“(۲.۳۹)
و…
داده های مشابه را ذیل تمی با عنوان “سازوکارهای اجرایی طرح جامع شهر تهران” دسته بندی گردید.
۴-۳-۷-۳ تم G-3: سازوکارهای کنترل، ارزیابی و بازخورد در طرح جامع شهر تهران
این تم از داده هایی تشکیل شده است که به نوعی به در نظر گرفتن مکانیسم های کنترل و ارائه بازخورد در طرح جامع شهر تهران دلالت دارد. این داده ها بیانگر این نکته هستند که تدوین کنندگان طرح، در مراحل تهیه و برنامه ریزی به در نظر گرفتن سازوکارهایی برای کنترل و ارزیابی و ارائه بازخورد به منظور اصلاح-در صورت نیاز- توجه داشته اند.
این مفهوم از داده هایی مانند:
“نظارت بر حریم تعیین شده (۱.۱۵) و همچنین توزیع درآمدهای حاصل از توسعه و عمران و نظارت بر ساخت و سازهای مجاز و قانونی بین مراکز جمعیتی (شهری و روستایی ) واقع در حریم مذکور(۱.۱۷)، براساس دستورالعملی می باشد که ظرف مدت ۳ ماه از تاریخ تصویب طرح جامع توسط وزارت کشور تهیه و ابلاغ خواهد شد.”
“نظارت شهرداری تهران بر حوزه وظایف و اختیارات اتحادی ه های صنفی، تشک ل های غیردولتی و نظامات مهندسی، با طی مراحل قانونی."(۱.۹۱)
“مدیریت شهری تهران موظف است، برای اجرائی شدن شروط تحق ق پذیری طرح جامع شهر تهران به شرح فوق و عملیاتی شدن آنها، در جهت تهیه لوایح، طر ح ها و پیش نهادات لازم با همکاری، مشارکت و تفاهم دستگاه های ذیربط در قوه مجریه، قوه قضائیه و قوه مقننه و شورایعالی استا ن ها، اقدام و ترتیبی اتخاذ نماید تا کلیه این الزامات در حداقل زمان ممکن و حداکثر تا پایان سال ۱۳۸۷ ، از طریق تصویب لوایح و طر ح های لازم در مجلس و اخذ مصوبات مورد نیاز از هیأت وزیران و سایر مراجع و به مورد اجراء گذاشتن آنها، اقدامات لازم را به عمل آورده، هر سه ماه یکبار نتیجه اقدامات خود را به شورایعالی شهرسازی و معماری ایران گزارش نماید."(۱.۱۰۷)
“با توجه به ماهیت راهبردی - ساختاری طرح جامع تهران، در پایان هر یک از دور ه های پنج ساله ۱۴۰۰-۱۳۹۵-۱۳۹۰ و ۱۴۰۵ )، و در فعالیتی مستمر و پیوسته به منظور اعمال بازخوردهای ناشی از فرایند تکمیل، تدقیق و اجراء و در جهت کارآمدی و تحقق پذیری هرچه بیشتر اهداف و راهبردها و طر ح های اجرائی فرودست آن، متناسب با تحولات، شرایط و مقتضیات زمان و ضمن حفظ اصول کلی و راهبردهای مصوب آن، این طرح توسط “نهاد دائمی مطالعات و تهیه طر ح های توسعه شهری تهرا ن “، مورد بازبینی و انجام اصلاحات احتمالی قرار گرفته، پس از بهنگا م سازی، برای روزآمد شدن آن، به تصویب مراجع ذیربط خواهد رسید."(۱.۱۰۸)
و…
این داده ها و داده های مشابه آن ها در دسته بندی پژوهش ذیل تمی با عنوان “سازوکارهای کنترل، ارزیابی و بازخورد در طرح جامع شهر تهران” دسته بندی شده اند.
جدول ۶؛ جمعبندی تم های حاصل از بررسی اسناد؛ تنظیم نگارنده

درک تجربه معاملاتی
وب سایت تجاری
کیفیت ارتباطات و وب
مشتری
خریداران
رضایت پیش خرید
رضایت تحویل
تکرار
انجام کار و سرویس
شکل شماره ۲ - ۲۰ : مدل توصیفی از فرایند خرید آنلاین س.ج. چن و چنگ (۲۰۰۳)

• • • کرایانی^[۱۹۹] (۲۰۰۳) از مدل انتشار تکنولوژی برای توسعه چارچوب تحقیقش بهره برده است. این پژوهش به مطالعه تفاوت میان خریداران اینترنتی و غیر اینترنتی بر اساس شاخص­ های سازش­پذیری (استفاده از خرید مستقیم، انجام فعالیت جستجوی وب در داخل منزل، انجام فعالیت جستجوی وب در محل کار)، مزایای نسبی (انگیزاننده­های وب و موانع وب) و متغیرهای جمعیت­شناختیِ مرتبط با خرید آنلاین، می ­پردازد. کارآمدی در زمان، دسترسی به خرید در ۲۴ ساعت شبانه روز و پرهیز از ایستادن در صف انتظار، از جمله تاثیرگذارترین عوامل مرتبط با انگیزاننده­های وب برای خریداران بودند. این عوامل نه تنها محرک خریداران اینترنتی بودند، بلکه بر خریداران غیر اینترنتی نیز تاثیر داشتند. لذت بردن از فرایند خرید در یک فروشگاه فیزیکی و نبود اطمینان به خرید از وب، بر رفتار خرید آنلاین مصرف­ کنندگان تاثیر منفی داشتند.

  

• • پیرس و همکارانش (۲۰۰۴) یک نمونه ۶۶ نفری از پاسخ­دهنده استرالیایی را برای بررسی تاثیر ریسک ادراک شده بر روی خرید آنلاین، با توجه به تفاوت آنها در دفعات خریدهای پیشین، رضایت از خریدهای گذشته، تمایل خرید کالا یا خدمات و درجه درگیری مورد نیاز در تصمیم ­گیری خرید، مورد استفاده قرار داد. محققان شش ریسک ادراک شدۀ مرتبط با خرید آنلاین را مورد سنجش قرار دادند: ریسک مالی، ریسک اجتماعی، ریسک عملکرد، ریسک روانشناختی، ریسک فیزیکی و ریسک سهولت. محصولات بر مبنای میزان درخور بودن^[۲۰۰] به دو دسته تقسیم شدند: محصولات با درجه درخور بودن پائین، محصولات با درجه درخور بودن بالا. این تحقیق دریافت که دفعات خریدهای گذشته، تمایل خرید کالا یا خدمات و درجه درگیری مورد نیاز در تصمیم ­گیری خرید، با سطح پائین ریسک ادراک شده برای خرید از طریق اینترنت ارتباط ندارند. برخلاف این امر، رضایت از خریدهای پیشین با ریسک ادراک شده برای خرید از طریق اینترنت ارتباط مثبت داشت. مصرف­کنندگانی که تجربه پیشین در رابطه با خرید اینترنتی داشتند و آنهایی که دارای سطوح مختلف درگیری در تصمیم­ خرید بودند، سطح یکسانی از ریسک را ادراک می­کردند. مصرف­کنندگانی که کالا یا خدمات از طریق اینترنت خریده بودند، در مقایسه با این دو گروه از مصرف­ کنندگان، همان سطح از ریسک را انتظار داشتند. اگرچه، رضایت پیشین از خریدها، میزان ریسکی را که مصرف­ کنندگان در هنگام خرید از اینترنت با آن مواجه می­شوند را کاهش می­دهد.

• • هاکیو و ال محمود در سال ۲۰۰۹ مدلی را با بهره گرفتن از ۴ متغیر مستقل و تاثیر انها بر رفتار خرید مشتریان در اینترنت مورد بررسی قرار داده و در آن عواملی همچون محیط بازار یابی اینترنتی،ویژگی محصول،آشنتیی و اعتماد و پیشنهادات ارتقایی را مبنای ارائه مدل در شکل شماره ۲-۲۱ قراردادند.

محیط بازاریابی اینترنتی
رفتار خرید اینترنتی
مشتریان
پیشنهادات ارتقایی
آشنایی و اعتماد
ویژگی های محصول
شکل ۲-۲۱ : رابطه بازاریابی اینترنتی،هاکیو و همکاران (۲۰۰۹)
در جدول شماره ۲-۳ دسته­بندی­ای از تحقیقات انجام شده و ارتباط آنها با تحقیق حاضر ارائه گردیده است.

در دنیا پادشاهان صاحب ملک و مقام، زمانی که بخواهند عمارتی را بنا کنند، خدمتکاران و کارگران را به خدمت می گیرند و در شأن خود نمی دانند که به خودی خود دست در گِل نهند و این کار را به دیگران باز گذارند ولکن چون کار بدان موضع رسد که بخواهند گنجی را در آن عمارت تعبیه فرمایند تمامی خدم و حشم را دور کنند و خود دست در گِل نهند و آن موضع را به اندازه ی گنج درست کنند و آن گنج را به دست خود در آن جای دهند.(رازی، ۱۳۵۲ : ۶۸-۶۷)
انسان را همین کرامت بس باشد که خداوند عزّ و جل، آسمان و زمین و هر چه در آن است را در شش روز آفرید.« وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّهِ أَیَّام‏»(هود/۷) و در آن تشریف «بِیَدی» ارزانی نداشت، با آنکه عالم کبری بود و اگر چه تمامی موجودات را به اشاره ی «کُن» آفرید.«إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُون‏»(یس/۸۲) اما در تشریف خلقت انسان «بِیدی» ارزانی نمود و خود ش به تنهایی با دو دستش در وجود او گنج معرفت را تعبیه نمود.« وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ کُلَّها»(بقره/۳۱) تا بی خبران بدانند که آدمی را با حضرت حق اختصاص و نسبتی است که هیچ یک از موجودات هستی چنین نسبتی را با کردگار هستی ندارند.(همان، ۱۳۵۲ : ۸۲-۸۱) و این نسبت چیزی جزء نسبت «بندگی» نیست و به راستی همین نسبت است که انسان را در هستی عزیز نموده و او را شایسته ی مقام خلیفهالهی نموده است. به راستی کرامت دارد این نسبت که او با خالق هستی کنون دارد، چنانچه مولای متقین امیرالمؤمنین علی (ع) فرمودند : « إِلَهِی کَفَى لِی عِزّاً أَنْ أَکُونَ لَکَ عَبْداً وَ کَفَى بِی فَخْراً أَنْ تَکُونَ لِی رَبّاً أَنْتَ کَمَا أُحِبُّ فَاجْعَلْنِی کَمَا تُحِب»(بابویه قمی،‌۱۳۶۲ :۲/۴۲۰)‏ الهى در عزتم همین بس که تو را بنده‏ام و در سرفرازیم همین بس که توام پرورنده‏اى تو چنانى که من می خواهم مرا چنان کن که تو می خواهى‏.
مفسرین درتبین واژه ی «بِیدی» در آیه ی شریفه ی ۷۵ سوره ی ص نظراتی را بیان نموده اند که در این جا به برخی از آن ها اشاره می شود :
-خداوند خلقت انسان را خود به عهده گرفت بدون اینکه واسطه ای در کار باشد و این امر به خاطر آن بوده
است که برای انسان شرافتی را اثبات نماید که اگر هر چیز را به خاطر چیز دیگر آفریدم ولی آدم را به خاطر خودم آفریدم و عبارت «خَلَقْتُ بِیَدَیَّ »(ص/۷۵) اختصاص را می رساند.(طبرسی، ۱۳۶۰ : ۲۱/۱۳۳؛طباطبایی، ۱۳۷۴ : ۱۷/۳۴۳)

-به کار گرفتن دو دست نشانه ی نهایت توجه و علاقه ی انسان به چیزی است. ذکر تعبیر «خَلَقْتُ بِیَدَیَّ»(ص/۷۵) در آیه ی مورد بحث کنایه از عنایت مخصوص پروردگار و اعمال قدرت مطلقه ی او در آفرینش است تا بیانگر اهتمام به خلقت آدم باشد مانند کسی که بگوید این کار دست من است بنابراین در خلقت او اهتمام تام داشته است و از آن جایی که انسان در هر عملی که دو دست خود را به کار بندد نسبت به آن اهتمام بیشتری دارد خداوند نیز برای بیان اهتمام و عنایت در خلقت آدم از تعبیر «خَلَقْتُ بِیَدَیَّ »(ص/۷۵) استفاده نموده است. (مکارم شیرازی،‌۱۳۷۴ : ۱۹/۳۳۸ ؛طباطبایی، ۱۳۷۴ : ۱۷/۳۴۳ ؛قرشی،‌۱۳۷۷: ۹/۲۵۴)
-منظور از واژه ی «یَد» قدرت است و تثنیه آوردن آن، تأکید را می رساند.(طبرسی،‌۱۳۶۰ : ۲۱/۱۳۴ ؛مدرسی، ۱۳۷۷: ۱۱/ ۳۹۶) و یا به عبارتی دیگر منظور ید قدرت و ید حکمت است یعنی خداوند از روی قدرت و مصلحت و حکمت آدم را خلق نمود.(طیب، ۱۳۷۸: ۱۱/۲۷۴)نقدی که بر این نظر وارد است : آدم مخلوق به دو دست ایجاب می کند فضیلتی برای او باشد که مسجود فرشتگان گردید بنابراین اگر «یَد» به معنای قدرت باشد آدم مخلوق به قدرت خداست چنانچه تمامی موجودات و حتی ابلیس مخلوق به قدرت خداوند متعال هستند. (فخررازی، ۱۴۲۰ : ۲۶/ ۴۱۳)
به راستی تعبیر«خَلَقْتُ بِیَدَیَّ »(ص/۷۵) بیانگر چه حقیقتی می تواند باشد که انسان استحاق خلافت یافت و مسجود فرشتگان گردید؟ ازآنجا که خداى تعالى یکى از ذات‏ها است که هیچ وجهى از وجوه کثرت ذاتى در آن نیست، و هیچ وجهى از وجوه ترکیب نیز در آن نیست، بلکه انیّت او وجود صرف و محیط به همه کثرتهاست به نحوى که چیزى از آن کثرتها از وجودش غایب نیست و گر نه محدود و مرکّب خواهد شد. پس او به ذات احدیّتش مصداق جمیع اسماء و صفات متقابل است به نحوى که از آن نه تکثیر لازم آید و نه ترکیب و نه تحدید، زیرا کسى که او را به چیزى محدود نماید او را شمرده و براى او دومى ثابت کرده است، و هر که او را دو گانه کند به تجزیه پرداخته و هر کس او را تجزیه کند به او جاهل شده و او را نشناخته است. پس از وجوب وجودش
بر عدم ترکیب او استدلال مى‏شود و چون مرکّب نیست پس حدّى ندارد، لذا بر هر چیزى احاطه دارد. و این برهان از تمامترین و کاملترین براهینى است که حکما بر احاطه او اقامه کرده‏اند بلکه این برهان اصل همه است و همه دلیل‏ها به آن بر مى‏گردد.
پس او با احدیّتش مصداق صفات حقیقى محض است و مصداق صفات حقیقى داراى اضافه است و مصداق همه اضافه‏ها و سلب‏ها است، پس او حىّ دانا و شنوا و بینا، و مدرک، و توانا، و مرید و متکلّم، و بخشنده و مهربان است و خالق، و روزى دهنده، و ابتدا کننده، و اعاده کننده است، و تصرّف کننده و راهنما، و تفضّل کننده، گمراه کننده، انتقام گیرنده، سبّوح و قدّوس است. و لکن این اسماء در مرتبه احدیّتش ظاهر نیست، که آن مرتبه، مرتبه غیب است، آنجا نه اسمى براى اوست و نه رسمى، و نه خبرى از او هست و نه اثرى، بلکه او درمقام معروفیّت، که به نام نفس رحمان و حقیقت محمّدیّه و اضافه اشراقیّه و عرش رحمن و ولایت مطلقه، و مشیّت و حق مخلوق به او و امثالهم ظاهر گردیده است، که همه آنها از اسماء خدا مى‏باشد. و این غیر از هزار هزار اسم خداى تعالى است زیرا شأن خداى تعالى این است که مصداق آن اسماء در مقام ظهور باشد، و آن اسماء به اعتبار خودش بدون اعتبار به هیچ حیثیّتى، ید اللّه است و به اعتبار اینکه آن اسماء وجهى به سوى خدا دارند و وجهى به سوى خلق، و به اعتبار پیوستگى آنها به ملکوت علیا و سفلى، و به اعتبار ظهور لطف و قهر در آن اسماء دو دست خدا نامیده مى‏شود و محقّق مى‏گردد. و چون آن اسماء به ماهیّت‏ها و اعیان ثابته مى‏پیوندد، در آنها اسماء متقابل چون لطیف و قاهر و رحیم و منتقم، ظاهر مى‏شود. پس اسماء لطفى و قهرى خداى تعالى دو دست خداست‏. (گنابادی، ۱۳۷۲ :۴ /۳۶۵-۳۶۲)
بنابراین انسان مرآت صفات خداوند تعالی است. آیه ی شریفه ی : «تَبارَکَ اسْمُ رَبِّکَ ذِی الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ »(الرحمن/۷۸) بیانگر این است که برخی از اسماء الهی جلالی و برخی دیگر جمالی اند. بنابراین انسان جامع هر دو اسم خداوند است و هیچ مخلوقی در ظرف هستی نمی گنجد مگر اینکه مظهر یکی از این دو اسم باشد چنانچه ملائکه مظهر لطف و شیطان مظهر قهر ولی انسان مظهر تجلّی جمیع اسماء الهی است .« وَ عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْماءَ کُلَّها ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلائِکَهِ فَقالَ أَنْبِئُونِی بِأَسْماءِ هؤُلاءِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِین‏»(بقره/۳۱)

و به همین سبب انسان استحقاق خلافت یافت و مسجود فرشتگان شد.(امین، ۱۳۶۱ : ۱۱/۱۷۰ ؛کاشفی سبزواری، ۱۳۶۹ : ۱/۱۰۲۴ ؛ابن عربی، ۱۴۲۲: ۲/ ۱۹۶-۱۹۵)
۳-۲-۳-۶-۴ تبیین واژه ی «یَداهُ مَبْسُوطَتانِ» در آیه ی ۶۴ سوره ی مائده
سیاق آیه ی شریفه ی ۶۴ سوره مائده بیانگر این مطلب است که یهودیان معتقد بودند : دست خدا بسته است.«وَ قالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللَّهِ مَغْلُولَهٌ »(مائده/۶۴) و واژه ی «یَد» را به صورت مفرد ذکر کرده اند با این حال چرا خداوند تعالی در پاسخ آن ها فرموده است : «بَلْ یَداهُ مَبْسُوطَتانِ»(مائده/۶۴) و واژه ی «یَد» را به صورت تثنیه ذکر فرموده است؟
بدون شک منظور از این سخن اثبات دست برای خداوند و معنای وصفی باز و بسته بودن نیست بلکه در ورای معنای ظاهری معنایی ژرف تر از این نهفته است.
صاحب تفسیر المیزان در پاسخ به این سؤال نوشته است : اصولاً در ادبیات عرب دست کنایه از قدرت و دو دست کنایه از کمال قدرت است و از همین جهت خدای تعالی «یَد» را به صورت تثنیه آورده است تا به کمال قدرت خود اشاره کرده باشد. (طباطبایی، ۱۳۷۴ : ۶/۴۷ ) با توجه به اینکه قدرت و توانایی بشر به وسیله ی دو دست به ظهور می رسد همچنان که سیر کمال و توانایی معنوی او به نیروی عقیده و عمل است بدین مناسبت خداوند برای نزدیک شدن به اذهان از قدرت نامحدود خویش تعبیر به دو دست نموده است و هرگز آفریده ای از حیطه ی قدرت او خارج نخواهد بود.(حسینی همدانی، ۱۴۰۴: ۵/۶۷-۶۵)
برخی از مفسرین نوشته اند : «بل یداه مَبسوطتان» به معنی نعمت است و اینکه تثنیه آمده منظور نعم دنیوی و نعم اخروی است یا بر اساس آیه ی شریفه ی «أَ لَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَهً وَ باطِنَه »(لقمان/۲۰) نعم ظاهری و نعم باطنی است یا آن چه به تدریج اعطا می شود و آن چه از روی اکرام می بخشد.(آلوسی،‌۱۴۱۵ : ۳/ ۳۴۷ ؛طبرسی، ۱۳۶۰ : ۷/ ۱۱۰-۱۰۹)
برخی دیگر هم معتقدند : کسی که به دو دست اعطا می کند یعنی به نحو کامل می بخشد. ( نیشابوری،‌۱۴۱۶ : ۲/ ۶۱۵-۶۱۴ )
در فرهنگ و ادبیات عرب«بل یداه مَبسوطتان» عبارتی معروف ، شایع و کنایه از جود و بخشش است و در مقابل، «غل الید» کنایه از بخل است مانند گفته ی شاعر :

ابر سخاوتمند بر سرزمین حمی بارید و بر اثر بارش زیاد آن بر تپه ها و دره ها گیاه رویید و گل ها شکوفا شد.
۳-۲-۳-۶-۵ تحلیل نهایی
چنانچه گذشت «ید» اسم معنی عام است که دارای مصداق های فراوان مترتبی است که بعضی از آن فوق بعضی دیگر است. چنانچه در لغت برای واژه ی «ید» وجوهی ذکر کرده اند از جمله : عضوی از بدن، نعمت، قدرت، عنایت و ….. بنابراین واژه ی «ید» که در نظام معنایی قرآن کریم در ارتباط با خداوند استفاده شده با توجه به اینکه در ذات مقدس خداوند متعال هیچ وجهی از وجوه کثرت ذاتی نیست و هیچ وجهی از وجوه ترکیب نیز در آن وجود ندارد. بنابراین شایسته نیست واژه ی «ید» را در ارتباط با خداوند به معنای عضوی از اعضای بدن دانست بلکه واژه ی «ید» با حفظ معنای ظاهری راهی است در امتداد معرفتن یافتن به سوی خداوند متعال و بیان حقایق و معارفی که در ظرف ادراک ذهن بشری که با زندگی دنیوی مأنوس است، نخواهد گنجید . بنابراین خداوند از تعابیر و واژگانی استفاده نموده تا درک حقایق و معارف والا و شناخت خویش را برای انسان ،محسوس و میسر نماید به همین منظور برای نزدیک شدن اذهان نسبت به معرفت و شناخت خویش، تعبیر به دو دست نموده است.
۳-۲-۳-۷ بررسی واژه ی «خَصْمانِ»
«إِذْ دَخَلُوا عَلى‏ داوُدَ فَفَزِعَ مِنْهُمْ قالُوا لا تَخَفْ خَصْمانِ بَغى‏ بَعْضُنا عَلى‏ بَعْضٍ فَاحْکُمْ بَیْنَنا بِالْحَقِّ وَ لا تُشْطِطْ وَ اهْدِنا إِلى‏ سَواءِ الصِّراط»(ص/۲۲)
وقتى (به طور ناگهانى‏) بر داوود درآمدند، و او از آنان به هراس افتاد، گفتند: «مترس، (ما)دو مدّعى (هستیم‏)که یکى از ما بر دیگرى تجاوز کرده، پس میان ما به حقّ داورى کن، و از حق دور مشو، و ما را به راه راست راهبر باش‏ ‌(فولادوند، ۱۴۱۵ : ۱/ ۴۵۴)
۳-۲-۳-۷-۱مفهوم لغوی واژه ی «خَصْمانِ»
واژه ی «خصم» به معنی دشمنی است. «خصم»، مصدر است و فعل آن خاصمه، خصمه، مخاصمه و خصاما است، سپس به طرف مخاصمت و دعوا خصم گفته اند که در جمع و مفرد هردو به کار رفته است و مثنی آن «خصمان» است. (راغب، ۱۴۱۲ : ۲۸۴ ؛ قرشی،‌۱۳۷۱ : ۲/۲۵۴) برخی از واژه پژوهان میان واژ ه های نزاع، عداوه، جدال، و خصومت تفاوت معنایی قائل شده اند و در این باره نوشته اند :

۱

۴۲۳۱/۹۲

۱

۴۲۵۵/۹۲

هدف آزمون­ فرض­های آماری تعیین این موضوع است که با توجه به اطلاعات به دست­ آمده از داده ­های نمونه­، حدسی که درباره خصوصیتی از جامعه می­زنیم تأیید می­ شود یا نه. این حدس بنا به هدف تحقیق، نوعاً شامل ادعایی درباره مقدار یک پارامتر جامعه است. بنابراین یک فرض آماری ممکن است پذیرفته و یا رد شود. فرض آماری ادعایی درباره جامعه است که قابل ­قبول بودن یا نبودن آن باید با بهره گرفتن از اطلاعات حاصل از نمونه بررسی شود. دو نوع فرض آماری وجود دارد. فرض صفر (h₀): هرگاه بخواهیم درستی یا صحت ادعایی را در مورد پارامتری از جامعه بررسی کنیم، آن ادعا را فرض صفر می­نامیم. فرض مقابل (h₁): نفی h₀ را فرض مقابل گویند. هر نوع تخمین یا آزمون فرض آماری با تعیین صحیح آماره پژوهش شروع می شود. سپس باید توزیع آماره مشخص شود. براساس توزیع آماره آزمون با بهره گرفتن از داده ­های به دست آمده از نمونه محاسبه­شده آماره آزمون محاسبه می­ شود. سپس مقدار بحرانی با توجه به سطح خطا و نوع توزیع از جداول مندرج در پیوست­های کتاب آماری محاسبه می­ شود. در نهایت با مقایسه آماره محاسبه­شده و مقدار بحرانی سؤال یا فرضیه تحقیق بررسی و نتایج تحلیل می شود. مقدار p-value برای یک آماره مانند t، احتمال به دست آوردن مقدار مشاهده­ شده یا فراتر از آن، به شرط صادق بودن h₀ است. اگر مقدار p-value کوچک باشد، دلیلی بر ضد h₀ در نظرگرفته می­ شود، زیرا مقدار مشاهده شده تحت h₀ غیرمحتمل (هر چند

امکان­ پذیر) است. اگر p-value کمتر از یک احتمال معیار کوچک باشد که تحت عنوان سطح معنی­داری شناخته می­ شود، فرض h₀ رد می­گردد. به طور سنتی سطح معنی­داری در ۰۵/۰ فرض شده و اگر p-value بزرگتر از سطح معنی­داری باشد، h₀ پذیرفته می­ شود. به طورکلی آزمون­های آماری شامل آزمون­های پارامتری مانند آزمون t تک­نمونه و آزمون­های ناپارامتری مانند آزمون ویلکاکسون^[۵۷] می­باشد. آمار پارامتریک که در خلال جنگ جهانی دوم شکل گرفت در برابر آمار پارامتریک قرار می گیرد. آمار پارامتریک مستلزم پیش فرض­هایی در مورد جامعه­ای که از آن نمونه گیری صورت گرفته می­باشد. به عنوان مهمترین پیش فرض در آمار پارامترک فرض­می شود که توزیع جامعه نرمال است اما آمار ناپارامتریک مستلزم هیچ­گونه فرضی در مورد توزیع نیست. از این­رو در همان ابتدا با بررسی نرمالیتی داده ­ها تعیین می­کنیم که آیا داده ­ها از دسته پارامتری هستند یا ناپارامتری. برای انجام این­کار مقادیر چولگی^[۵۸] و کشیدگی^[۵۹] داده ­ها را تعیین کرده و اگر این مقادیر برای داده ­های مختلف در بازه نرمال باشند، با انجام آزمون­های مختلف مانند کولموگروف و اسمیرنوف و رسم نمودار چندک-چندک، نرمال بودن داده ­ها را بررسی می­نماییم. مقادیر چولگی و کشیدگی را برای نمونه­های چهار تصویر دارای انحراف محاسبه و مشاهده کردیم که این مقادیر در بازه مربوط به
داده ­های دارای توزیع نرمال قرار ندارند.
۶-۵-۱ نمودار چندک-چندک
یکی از روش­های اولیه برای تشخیص نرمال بودن توزیع داده ­ها رسم نمودار چندک-چندک یا نمودار احتمال نرمال است. در این نمودار یک خط بر اساس توزیع نرمال برازش می­ شود و هر چه نقاط نمودار به خط نزدیکتر باشد، توزیع داده ­ها به توزیع نرمال نزدیکتر است. نمودار چندک-چندک را برای چهار تصویر دارای انحراف اجرا کرده و نتیجه گرفتیم که داده ­های ما از توزیع نرمال پیروی نمی­کنند. در ادامه نمودار
چندک-چندک برای چهار تصویر به نمایش درآمده است.

(الف) تصویر شماره ۲ (ب) تصویر شماره ۳

(پ) تصویر #۲۳۸۰۱۱ (ت) تصویر #۱۶۷۰۶۲
شکل ۶-۱۴: نمودار چندک-چندک برای تصاویر دارای انحراف معیار
۶-۵-۲ آزمون کولموگروف-اسمیرنوف
با بهره گرفتن از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف بررسی می­کنیم که آیا داده ­های ما دارای توزیع نرمال است یا نه؟ فرض صفر برای این آزمون آزمون به این صورت تعریف می­نماییم: «می­خواهیم تعیین کنیم که آیا این نمونه از جامعه­ای با توزیع نرمال به دست آمده است». این آزمون را با بهره گرفتن از نرم­افزار SPSS برروی داده ­های خود اجرا کرده و مقدار ۰۵/۰=α برای آزمون تنظیم کرده­ایم. در صورتی که مقدار p-value به دست آمده از ۰۵/۰ کمتر باشد، فرض نرمال بودن داده ­ها رد می­ شود و در غیر این صورت فرض نرمال بودن داده ­ها را
می­پذیریم. با انجام این آزمایش بر روی داده ­های مربوط به چهار تصویر دارای انحراف، مقدار p-value برای هر چهار تصویر کمتر از ۰۵/۰ به دست آمد که بیانگر این است که جامعه نرمال نیست. با بررسی­های صورت گرفته با بهره گرفتن از نمودار چندک-چندک و آزمون کولموگروف-اسمیرنوف نتیجه گرفتیم که داده ­های ما از توزیع نرمال پیروی نمی­کنند و از این­رو برای استنباط داده ­ها سراغ روش­های ناپارامتری مانند آزمون ویلکاکسون می­رویم.
۶-۵-۳ آزمون ویلکاکسون رتبه­ای^[۶۰]
آزمون ویلکاکسون جزء آزمون­های ناپارامتریک آماری است که برای ارزیابی همانندی دو نمونه وابسته با مقیاس رتبه­ای به کار می­رود. این آزمون زمانی به کار می­رود که محقق قصد داشته باشد اختلاف مقادیر دو گروه وابسته از داده ­های کیفی را مورد مطالعه قرار دهد. برای اجرای آزمون برابری میانگین یک جامعه با یک مقدار مفروض، از آزمون ویلکاکسون استفاده می­ شود. این آزمون را برای تصاویری که جواب الگوریتم NLICA برای آنها در ۳۰ بار اجرا دارای انحراف معیار بود، اجرا کردیم و نتایج آن در جدول ۶-۱۱ آمده است. ستون اول نام تصاویر، ستون دوم مقادیر میانگین مربوط به هر نمونه، ستون سوم مقادیر آماره Z
محاسبه ­شده توسط آزمون ویلکاکسون، ستون چهارم مقادیر p-value و ستون آخر نتایج آزمون برای هر تصویر را نشان می­دهد. با توجه به نتایج جدول ۶-۱۱ در مواردی که p-value بزرگتر از ۰٫۰۵ است، آزمون ویلکاکسون مورد قبول بوده و فرض صفر (برابری میانگین با یک مقدار مفروض) پذیرفته می­ شود. از چهار تصویر مورد آزمایش، فرض صفر برای همه تصاویر پذیرفته شده است.
جدول ۶-۱۱: نتایج آزمون ویلکاکسون رتبه­ای

نتیجه

p-value

Z

μ

تصویر

پذیرش

۱۸/۰

۳۴۲/۱-

۳۷۴۲/۸

شماره ۲

پذیرش

۰۵/۰

۸۱۴/۲-

کوروش هخامنشی که از قوم پارسوا بود در سال ۵۵۰ پیش از میلاددولت ماد را منقرض کرد وسلسله ی هخامنشی را بنا نهاد. در ابتدای سلطنت کوروش، راه های ارتباطی ایرانهمان راه های دوره ی ماد بود. با تسخیر سرزمین های دیگر و گسترش قلمرو امپراطوری هخامنشی، راه های ارتباطی در سایر سرزمین ها مانند آسیای صغیر و بین النهرین و قسمت های شرقی فلات ایران گسترش پیدا کرد. همزمان با ساختن راه های تازه، ساختن کاروانسرا، میل راهنمایی، آب انبار و دیگر امکانات موردنیاز مسافران رواج پیدا کرد. به شهادت هرودوت که در آسیای صغیر سفر کرده و بخشی از این راه شاهی را پیموده است داریوش برای رفاه حال مسافران، ایستگاههایی ایجادکرده بود. این ایستگاهها را می توان هسته ی اولیه ی واحدهای اقامتی به حساب آورد. در دفاتر دیوان برید، ویژگی های شاهراه های کشور ثبت شده بود.

در ۳۳۱ پیش از میلاد، سپاهیان اسکندر پیروزمندانه وارد خاک ایران شدند. با غلبه ی اسکندر و جانشینان او بر قلمرو هخامنشیان، ارتباط مداومی بین یونان و مشرق زمین ایجاد شد و دامنه ی اطلاعات خارجیان از کشور ما گسترش پیدا کرد و بسیاری از آنان به ایران سفر کردند. در این دوران هزاران بازرگان و پیشه ور یونانی به امید انجام معامله های سودمند در سرزمین ها، فعالیت های صنعتی و بازرگانی پدید آوردند. سلوکیان در کنار راه هایی که از بیابان می گذشت، در فواصل معین، آب انبار و کاروانسراهایی بنا کرده بودند، به همین سبب سرعت ارتباطات و حمل و نقل چنان افزایش یافت که از آن زمان تا اختراع ماشین بخار، چنین سرعتی بی سابقه بود(الوانی و پیروزبخت، ۱۳۸۵، ص۳۷-۴۱). در زمان هخامنشیان سفرهای دریایی نیز انجام می شده است که از آن جمله می توان به سفرهای دریانوردی به نام “اسکیلاکس کاریاندی” که به امیر البحر یونانی شهرت داشت، اشاره کرد (پیرنیا و آشتیانی، ۱۳۸۱، ص ۷۷).
در دوره‎ی اشکانیان، جاده ها و وسایل حمل و نقل، نظم بیشتری پیدا کردند. در این دوره برای اخذ عوارض از کالاها، نه تنها به امنیت جاده ها توجه می شد، بلکه به وسیله ی ماموران، معابر و جاده ها تعمیر و بازسازی می شد. در بیابان نیز برای کاروانهای تجاری و مسافران، چاه های آب حفر کرده بودند. در اسنادی که از این دوران به دست آمده، از پلیس ویژه ای به نام ” پلیس سوار بیابان” نام برده شده است. در آن دوران، به منظور فراهم کردن تسهیلات سفر و آگاه کردن مسافران از مسیرها و امکانات رفاهی، جزوه و نقشه هایی برای راهنمایی کاروانیان تهیه می شد و در اختیار انان قرار می گرفت. در دوره اشکانیان، چانگ تین به عنوان فرستاده خاقان چین به ایران اعزامشد که موجب توسعه روابط بازرگانی بین ایران و چین در آن زمان شد. (نوربخش، ۱۳۷۰، ص۵۳-۴۴)
در دوران حکومت ساسانیان بر ایران، راه ها همانند دوران اشکانیان بود. تجارت ابریشم را ایرانیاندر دست داشتند و رومیان هر چه می کوشیدند که برای خرید مستقیم ابریشم از چین راهی پیدا کنند موفق نمی‎شدند. ساسانیان نیز مانند اشکانیان برای تامین هزینه نگهداری راه ها از کالاهای بازرگانی مالیات می گرفتند که از منابع مهم درآمد دولت به حساب می آمد. (نوربخش، ۱۳۷۰، ص ۴۴-۵۳ )
در پائیز ۶۱۶ ق، چنگیز به ایران یورش آورد و طی دو سال، بخش عظیمی از کشور ایران را تصرف کرد.
شاه اسماعیل صفوی با درهم شکستن قدرت خاندان آق قویونلو در سال۹۰۷ ق دولت مقتدر صفوی را بنا نهاد. به رغم آشفتگی های اوایل دوران صفوی، مسافرانی از کشورهای اروپایی به قصد تجارت و سیاحت به ایران سفر می کردند که از میان آنها می توان به کنستانتین لاسکاری ونیزی، لودوویکودی وارتمای ایتالیایی و لوئیچی رانچینوتوی ونیزی را نام برد. از زمان سلطنت شاه عباس اول تا انقراض سلسله صفوی را می‎توان درخشان ترین دوره توسعه سیاحتگری در ایران به شمار آورد. توسعه گردش و سیاحت در آن دوره به چند عامل بستگی داشت که مهم ترین آنها عبارت بودند از : راه های ارتباطی مناسب، اقامتگاههای متعدد و مناسب، امنیت عبور و مرور.
امنیت عمومی و ثبات سیاسی کشور در دوره شاه عباس اول، مهمترین عامل توسعه اقتصادی، جلب جهانگردان خارجی و رونق سیر و سفر در ایران بود. از این دوره به بعد، برای سهولت ارتباطات و توسعه اقتصادی در کشور، شبکه منظمی از راه های اساسیبه وجود آمد. امروزه هنوز راههایی که به عنوان “راه شاه عباسی” شهرت دارد در بعضی نقاط کشور شناخته می شود که در واقع جایگزین ” شاهراه بزرگ هخامنشی” است. ژان شاردن فرانسوی، یکی دیگر از جهانگردان مشهور این دوره اولین بار در ۱۶۶۵ م به ایران آمد و پس از آن، دوبار به ایران سفر کرد. در این دوران، شمار بسیار زیادی از بازرگانان کشورهای اروپایی به اصفهان، پایتخت ایران، که ثروتمندترین و مشهورترین بازرگانان جهان به آنجا سفر می کردند، می رفتند تا به مبادله کالا بپردازند. (الوانی و پیروزبخت، ۱۳۸۵، ص۵۳)
پس از قیام چادرنشینان افغانی و تسلیم شدن شاه سلطان حسین، آخرین شاه صفوی، ایران دچار هرج و مرج شد و به دلیل اغتشاشات داخلی و کشمکش های خونین ناشی از آن، تجارت در ایران رو به انحطاط رفت و مسافرت های داخلی نیز جلوه و رونق خود را از دست داد. با آمدن نادر قلی از طایفه افشار و بیرون رانده شدن افغان ها، پادشاهی ایران برنامه های آبادانی کشور و به ویژه راه سازی، که متوقف شده بود را از سر گرفت. به دستور نادر شاه، راههایی هموار ساخته شد. با وجود کوشش های فراوان نادر شاه و علاقه او به توسعه تجارت، ایران دیگر نتوانست در مقایسه با کشورهای اروپایی، از جایگاه اقتصادی مهمی برخوردار شود. از جهانگردانی که در این دوره به ایران سفر کردند می توان از ویلیام فرانکلین، پرلند رودی اس، سسیلی، جی. آتر و پر بازن نام برد.
دردوره فتحعلیشاه قاجار(۱۲۱۲ تا ۱۲۵۰ق) عده زیادی از عوامل و دلالان انگلیسی و فرانسوی، برای کسب اطلاعات نظامی، در سراسر ایران به سفر پرداختند. جیمز موریه، نویسنده معروف کتاب سرگذشت حاجی بابای اصفهانی، یکی از مشهورترین مسافرانی بود که در دوره فتحعلیشاه، دو بار به ایران سفر کرد و تحقیقات باستان شناسی ارزنده ای انجام داد. از آنچه در سفرنامه جهانگردان دوره پادشاهی محمد شاه آمده است چنین استنباط می شود که در دوره او، وسایل حمل و نقل و امکانات سفر در ایران تغییرات عمده ای نکرد. یکی از کارهایی که صدراعظم ناصرالدین شاه یعنی امیرکبیر در این دوران انجام داد، در کنار اجرای طرح های آبادانی، تاسیس چاپارخانه بود. در هر چاپارخانه، یکی دو اتاق برای توقف مسافران سر راه بنا کرده بودند. در زمان ناصرالدین شاه یک زن ایتالیایی به نام مادام کارلا سرنا وارد ایران شد و به مدت یک سال در ایران اقامت کرد. یکی دیگر از زنان جهانگرد، مادام دی لافوا، مهندس و باستان شناس معروف فرانسوی است که در سال ۱۸۸۱م/ ۱۲۹۸ق از راه ترکیه به ایران آمد. او وقایع روزانه مسافرت و شرح مشاهدات و نتیجه پژوهش های همسرش را به تفصیل یادداشت کرده است. در اوایل قرن ۱۳ هجری(۱۹میلادی) دیپلماسی غرب راه ورود به ایران را گشود و در نتیجه گروه های سیاسی و نظامی و به دنبال آن مسافران خارجی راه ایران را در پیش گرفتند. (نوربخش، ۱۳۷۰، ص ۳۷۴)
در آغاز قرن بیستم میلادی، ۲۴۰۰ کیلومتر راه شوسه در ایران ساخته شده بود که از شرق به غرب و از شمال به جنوب ایران امتداد داشت. راه های کاروان رو، به تدریج به جاده ی شوسه تبدیل شدند و در پی آن، تعداد زیادی اتومبیل وارد ایران شد. بهبود راه ها سبب شد که نخستین وسایل نقلیه ی عمومی برای حمل بار و مسافر شروع به کار کنند. کشور ایران، چهار راه بزرگ دنیای قدیم و جدید، و تنها وسیله‎ی ارتباط آسیا و اروپا به شمار می آمد. تا پیش از استفاده از راه های دریایی، ایران کماکان موقعیتی خود را حفظ کرده بود. با اختراع راه آهن، شرایط جغرافیایی و موقعیت طبیعی ایران سبب شد که دولت های خارجی برای بدست آوردن امتیاز راه آهن در ایران اقداماتی انجام دهند. یکی از مهمترین عواملی که در بهبود و پیشرفت صنعت جهانگردی (گردشگری) در هر کشوری موثر است، خطوط هوایی است. در اوایل قرن بیستم، ایجا خطوط هوایی در ایران مورد توجه قرار گرفت. در سال ۱۳۳۲ ق، نخستین هواپیما در آسمان تهران پدیدار شد و خلبان آن که فردی لهستانی بود، هواپیما را در میدان مشق فرود آورد. سازمان هواپیمایی ایران، در اواسط سال ۱۳۰۱ ش، تاسیس شد.
با گسترش روز افزون سفر خارجیان به ایران و توجه ایرانیان به سفرهای درون کشوری و به منظور شناساندن تمدن باستانی و غنی ایران به خارجیان، تاسیس سازمانی برای ارائه ی خدمات مربوط به سیر و سیاحت به نظر می رسید. به همین سبب در سال ۱۳۱۴ش، اداره ای به نام ” اداره ی جلب سیاحان خارجی و تبلیغات” در وزارت داخله(وزارت کشور) تاسیس شد که وظیفه آن، انجام امور مربوط به جهانگردی کشور بود. در سال ۱۳۳۰ ش، ” شورای عالی جهانگردی” جایگزین اداره ی جلب سیاحان خارجی و تبلیغات شد. این شورا هفته ای یک بار در وزارت کشور تشکیل می شد و مسئولیت آن به عهده اداره‎ی سیاسی وزارتخانه بود. در سال ۱۳۴۰ش، با تصویب هیات وزیران، شورای عالی جهانگردی تشکیل شد. وظیفه شورای عالی جهانگردی تعیین خط مشی و برنامه های اجرایی اداره ی امورجهانگردی وزارت کشور بود. نبود وسایل پذیرایی و تجهیزات کافی و نیاز به اقدامات اساسی در این زمینه سبب شد که دولت اقدامات جدی تر و موثرتری در زمینه ی جهانگردی انجام دهد. بر اساس تصویب نامه های هیات وزیران در ۱۷ فروردین ۱۳۴۲ش، ” سازمان جلب سیاحان” تاسیس شد که هدف آن معرفی بیشتر کشور ایران، تشویق جهانگردان خارجی و داخلی به بازدید از آثار باستانی، تاریخی و مناظر طبیعی کشور بود. (الوانی و پیروزبخت، ۱۳۸۵، ص ۶۳) در سال ۱۳۵۳ سازمان جلب سیاحان و وزارت اطلاعات و جهانگردی تشکیل می شود. در سال ۱۳۵۴ طبق اساسنامه وزارت مذکور، شورای عالی جهانگردی با حضور چند وزیر و روسای برخی از سازمانها و چند صاحبنظر در مسایل جهانگردی شکل می گیرد. این تشکیلات تا انقلاب اسلامی به کار خود ادامه داد و پس از انقلاب در تاریخ ۲۱/۱/۱۳۵۸ مصوبه ای در شورای انقلاب اسلامی تصویب شد که طی آن شرکت سهامی گشت ها، شرکت تاسیسات جهانگردی و مرکز خانه های ایران و سازمان مراکز جهانگردی برای ورزشهای زمستانی در هم ادغام و سازمانی به نام ” سازمان مراکز ایرانگردی و جهانگردی” وابسته به وزارت اطلاعات و جهانگردی پدید می آید. در تاریخ۷/۳/۱۳۵۸ وزارت اطلاعات و جهانگردی به وزارت ارشاد ملی تغییر نام داد و بعدها در سال ۱۳۵۹ وزارت ارشاد اسلامی نامیده شد. در این زمان معاونت امور سیاحتی و زیارتی وزارت یاد شده متولی بخش گردشگری در کشور می شود. در سال ۱۳۷۰ قانون توسعه صنعت ایرانگردی و جهانگردی مشتمل بر ۱۲ ماده و ۳ تبصره به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و پس از ان ادارات کل نظارت بر خدمات سیاحتی و زیارتی، مرکز مطالعات و تحقیقات ایرانگردی و جهانگردی دفتر برنامه ریزی مرکز فرهنگی ایرانیان خارج از کشور زیر نظر معاونت امور سیاحتی و زیارتی فعالیتهایی را شروع کردند.
در حال حاضر سازمان ایرانگردی و جهانگردی در وزارت ارشاد استقرار داشته، کلیه امور و وظایف مربوط به معاونت سیاحتی و زیارتی را بر عهده دارد. این سازمان ادارات و مراکزی را در استانها ایجاد کرده و درصدد تمرکز بخشیدن به فعالیتهای مربوط به صنعت گردشگری می باشد. (روزنامه ایران، ۱۳۸۵، ص۱۶)
بطور کلی بعد از انقلاب اسلامی صنعت گردشگری در کشور با رکود مواجه گشت و به دلیل دگرگونی‎هایی که در ساختارهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و عقیدتی کشور بوجود آمد برای مدت حداقل یک دهه صنعت گردشگری به غفلت و فراموشی سپرده شد و این غفلت ضربات سنگینی برپیکره و ارکان این بخش خدماتی کشور وارد کرد که هنوز اثرات و نتایج آن از بین نرفته و با وجود این که اغلب مسئولان درصدد رونق بخش گردشگری کشور هستند اما هنوز موفقیتی حاصل نشده است.
براساس گزارشهای سازمان جهانی جهانگردی، ایران با در اختیار داشتن ۱۲۰۰ اثر مهم تاریخی، فرهنگی و جاذبه های طبیعی بی شمار در سال ۲۰۰۴ میلادی فقط ۶۹۰ هزار گردشگر بین المللی را جذب نموده است. درآمد ایران از این صنعت تنها ۷۰۰میلیون دلار بوده و رتبه ۴۲ را کسب نموده است. (ذوالفقاری، ۱۳۸۴، ص ۱۰۴)
۲-۳٫ جایگاه گردشگری در مطالعات جغرافیایی
ارتباط علمی و کارکردی میان جغرافیا و فعالیتهای گردشگری از آن جا فاش می شود که گردشگری در بسترمکان شکل گرفته و تداوم می یابد و مکان یکی از ارکان دانش جغرافیا است (منشی زاده، ۱۳۷۶، ص ۲۵)
از مجموعه تعاریفی که از علم جغرافیا و توریسم به عمل آمده چنین بر میآید جغرافیا علم روابط متقابل انسان و محیط است. (شکوئی، ۱۳۷۳، ص ۲۷)
به عبارت دیگر جغرافیا دارای سه ویژگی عمده است:
الف) تاکید بر مکان: در علم جغرافیا با گوناگونی مکانی، فضایی پدیده های طبیعی، انسانی روبرو هستیم.
ب) دومین ویژگی علم جغرافیا تاکید بر روابط انسان و محیط است که حالت اکولوژیک یا بوم شناختی جغرافیا را نشان می دهد، ویژگی اکولوژیک به دو صورت بررسی می شود:
۱- تاثیر مردم بر طبیعت
۲- تاثیر طبیعت بر مردم
ج) سومین ویژگی جغرافیا، تحلیل ناحیه است که در آن رویکرد مکانی، فضایی بررسی می شود. (زنگی آبادی، ۱۳۸۰، ص۲۸بادآبادی )
۲-۴٫ گردشگری شهری
گردشگری شهری سفر به شهر با انگیزه های متفاوت و بازدید از جاذبه ها و استفاده از امکانات و تسهیلات خدماتی موجود در شهر است. روند و جریان گردشگری در شهر نقش موثری بر ساختار اجتماعی – اقتصادی و فضایی شهر دارد.
گردشگری شهری فعالیت هایی است که در ارتباط با عناصر و جاذبه های انسانی و طبیعی و مراکز خدماتی، اقتصادی و بهداشتی و… در شهرها صورت می گیرد. شهرها با ارائه امکانات و خدمات مناسب و خلق جاذبه های طبیعی و مصنوعی باعث جذب گردشگر و در نتیجه باعث افزایش درآمد و ایجاد اشتغال در شهر می شوند.
نقش دوگانه شهرها در گردشگری
بطور کلی محیط شهری از دو نقطه نظر با صنعت گردشگری در ارتباط است؛ شهرها هم می توانند به عنوان مبدا مسافرت های گردشگری مطرح باشند و هم مقصد گردشگری باشند. محیط های شهری با ایفای دو نقش توریست پذیری و توریست فرستی از کانون های فعالیتهای توریستی به شمار می آیند.
به استثنای تعداد معدودی از شهرها که بر حسب مکان جغرافیایی با دریا و جنگل و مناظر طبیعی دیگر پیوند خورده اند و می توانند برای تفریح و استراحت جامعه شهری فضای باز و آزادی عرضه کنند، بقیه شهرهای جهان فضای سبز خود را به منظور ساخت میدان های بزرگ و ساختمان های شهری و توقف وسایل و سایر نیازهای شهری به ویژه در شهرهای صنعتی از بین برده اند و به جای آن شهری را از سنگ و آجر و سیمان و آسفالت جایگزین کرده اند. ممکن است این شهرها از لحاظ ذخایر فرهنگی غنی باشند و برای گردشگران خارجی جذاب باشند اما نمی توانند برای ساکنان خود شهر مدام جالبی باشند. فضای پرهیاهو و خسته کننده شهرها و خستگی روحی شهرنشینان، پیچیدگی روابط اجتماعی در شهرهای بزرگ و… از عواملی هستند که که شهرنشینان تمایل دارند برای ساعات و روزها و یا به مدت چند هفته از شهر و محیط شهری خارج شوند. همچنین شهرها دروازه های ورود و خروج گردشگران به اطراف و پیرامون خود هستند.
با وجود مشکلات و مسائل زندگی شهری نباید تصور کرد که زندگی در شهرها غیرقابل تحمل و فاقد هرگونه مزیت است. در شهرها عواملی وجود دارند که شهرنشینان را به زندگی امیدوار نموده و فعالیت را در آن رونق بخشیده است. دارا بودن جاذبه های توریستی و امکانات رفاهی، خدماتی، وجود مراکز خرید و تفریحی و ورزشی و بناهای تاریخی به ویژه در شهرهای قدیمی و دیگر جاذبه ها موجب شده اند که شهرها همیشه به عنوان مقصد گردشگری جهانگردان به شمار آیند.
عناصر گردشگری شهری
الگوهای رفتاری گردشگران متاثر از منابع و جاذبه های گردشگری، مراکز اقامتی و پذیرایی و امکانات و خدمات در شهر است و تبلور آن فضای گردشگری را شکل می دهد.
عناصر مهم گردشگری شهری را می توان بصورت ذیل تقسیم بندی نمود:
عناصر اولیه گردشگری
عنصر اولیه ورکن اصلی صنعت گردشگری، جاذبه است. جاذبه های گردشگری (Tourist attraction) گردشگران را به بازدید از یک منطقه ترغیب می کنند. وجود منابع و جاذبه های گردشگری در مقصد برای جذب گردشگران ضروری است. بازدید کنندگان و جهانگردان با دیدن آن نیازهای تفریحی موردنظر خود را از جهات مختلف تامین می کنند.
بطور کلی جاذبه ها به دو دسته تقسیم می شوند:
الف)- جاذبه های طبیعی: جاذبه هایی که طبیعت در اختیار ما قرار داده است؛ مانند سواحل شنی، جنگل‎های استوایی، کوره راه های کوهستانی، چشمه های آب معدنی، چشم اندازهای طبیعی، رودخانه ها و… گردشگران را به محیط طبیعی جذب می کنند. برخی از گردشگران اساسا به خاطر آب و هوا به مسافرت می روند. عده ای گرما و تابش آفتاب و عده ای سرما و بارش برف و برخی نیز آب و هوای مرطوب را دوست دارند.
ب)- جاذبه های فرهنگی: که توسط بشر بوجود امده اند و شامل تمام تجلی ها و تبلورهای بیرونی و فرهنگ هر کشور است که می توان آنها را دید، نمایش داد و یا به نوعی عرضه نمود.
ج)- جاذبه های شهری: نفش پذیری و کارکرد شهرها در گردشگری تابعی از ویژگی ها، جاذبه ها و یا خدمات گردشگری می باشد. شهرها بر اساس نقش و کارکرد آنها به شهرهای تفرجگاهی و ییلاقی، شهرهای هنری و گنجینه ای، شهرهای فستیوالی و کنگره ای، شهرهای مذهبی و زیارتی، شهرهای درمانی و آسایشگاهی، برف شهرها و شهر بازنشستگان تقسیم بندی نمود.
جاذبه های شهری بطور خاص عبارتند از :
الف)- مکان های فعالیت برای گردشگران، در این نوع مکانها خود گردشگران از برخی فعالیتها بازدید می‎کنند و یا در برخی از آنها شرکت می کنند مانند خدمات و تسهیلات فرهنگی، ورزشی
ب)- مکان های تفریحی که مورد بازدید گردشگران قرار می گیرد مانند ویژگی های فیزیکی و نماد های اجتماعی و فرهنگی شهر
ارزشهای ذاتی یک جاذبه به خودی خود جذاب نمی شوند بلکه نحوه ی عرضه آن است که می تواند بر ارزش جاذبه بیفزاید و گردشگر بیشتری را جذب نماید. وجود امکاناتی مانند یک غذاسرای خوب، مکانی برای بازی کودکان، وجود تفریحگاه عمومی و… در کنار یک جاذبه نیازهای بسیاری از مردم را برطرف می‎سازد و در نتیجه آن جاذبه گردشگران بیشتری را به خود جذب می کند.
عناصر ثانویه گردشگری
عناصر ثانویه گردشگری تاسیسات اقامتی و پذیرایی هستند که به گردشگران خدمات می دهند. هر چه کمیت و کیفیت این عناصر بهتر باشد ماندگاری گردشگران در شهر و میل و رغبت آنان به سفر بیشتر خواهد شد. البته تنها بازدیدکنندگانی که از خارج از شهر می آیند از این امکانات استفاده نمی کنند بلکه خود مردم شهر نیز از این امکانات و زیر ساختها بهره خواهند برد.
گردشگران برای انتخاب مکان موردنظر خود عوامل مختلفی را در نظر می گیرند مانند امکانات مناسب، کیفیت، نزدیکی به شهر، نزدیکی به جاذبه های شهری و غیره. مهمترین تاسیسات گردشگری در شهرها عبارتند از هتل ها، هتل آپارتمانها، مهمانپذیرها و غذاسراها.
۲-۵٫ توسعه پایدار و توسعه پایدار شهر
توسعه پایدار از دو عنصر توسعه به معنی بهبود شرایط زندگی مردم از لحاظ اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و… و پایداری به معنای ماندگاری منابع زیست محیطی و عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی تشکیل شده است. اصطلاح توسعه پایدار را می توان چنین تعریف کرد: بهره برداری از منابع موجود و رفع نیازها و افزایش کیفیت زندگی نسل کنونی و نگهداری و محافظت از منابع برای نشل آینده تا آنان نیز بتوانند از این منابع استفاده کنند به عبارتی توسعه پایدار به نفع نسل حاضر و آینده است.
توسعه پایدار در شهر از نظر کالبدی تغییراتی است که در کاربری اراضی و سطوح تراکم جهترفع نیازهای ساکنان شهر در زمینه مسکن، حمل و نقل، اوقات فراغت و غذا انجام می گیرد تا شهر در طول زمان از نظر زیست محیطی سالم و بدون آلودگی و از نظر اقتصادی بادوام و از نظر اجتماعی همبسته باشد. (محمدی، ۱۳۸۰، ص ۱۱)
فصل سوم
عرصه طبیعی و انسانی تحقیق
۳-۱٫ کلیات جغرافیایی لاهیجان