N: حجم جامعه.
مقدار P برابر با ۵/۰ در نظر گرفته شده است. زیرا اگر ۵/۰ =P باشد، n حداکثر مقدار ممکن خود را پیدا ‌می‌کند. این امر سبب می‌شود که نمونه به حد کافی بزرگ باشد. (آذر، مومنی، ۱۳۸۳). باتوجه با اینکه تعداد کل کارکنان ادارات مورد نظر حدوداً ۴۰۰نفر می باشد بنابراین براساس فرمول فوق حجم نمونه تقریباً ۲۴۵ نفر تخمین زده شده است. ضمناً روش نمونه گیری به صورت تصادفی ساده می باشد.

فصل دوم
مقدمه
در این فصل مروری برادبیات تحقیق می شود و متغیرها به تفصیل توضیح می شوند. در بخش اول متغیر اعتیاد به کار مورد بررسی قرار می گیرد، سپس در بخش دوم متغیر رفتار شهروندی سازمانی توضیح داده می شود و در بخش سوم پیشینه تحقیق و در بخش پایانی بیمارستان شهید بهشتی کاشان که جامعه آماری این تحقیق می باشد معرفی می گردد.
اعتیاد به کار^[۷]
تغییر در طبیعت کار در سال های اخیر که موجب از بین رفتن مرزهای کار و زندگی شخصی گردیده ، نیاز به درک پدیده اعتیاد به کار را افزایش داده است برای مثال گسترش اینترنت که به کارکنان اجازه داده است خارج از چارچوب اداره های سنتی و ساعت های کاری رسمی کار کنند از جمله تغییراتی است که موجب اعتیاد به کار گردیده است. اعتیاد به کار یک پدیده پیچیده و چند وجهی بوده که دارای چندین زیر مفهوم می باشد (Wen Liang& Ming Cho, 2009, 646). عبارت اعتیاد به کار که از عبارت الکلیسم^[۸] (اعتیاد به نوشیدن الکل) الگو برداری شده است ، اولین بار توسط آتس^[۹] (۱۹۷۱) مطرح گردید. او در کتابش تحت عنوان(( اعتراف های یک معتاد به کار)) اجبار غیر معمول خود به کارکردن مداوم را توصیف و برخی از خصوصیت هایی که توسط معتادان به کار نشان داده می شوند و پیامد های منفی که از این پدیده نشات می گیرند را بیان نمود. از آن زمان به بعد این واژه به طور گسترده شهرت یافت . ارجاع به اعتیاد به کار در روزنامه ها و سخنرانی های روزانه عمومی گردید. در میان آنها ، روانشناسان صنعتی و سازمانی نظیر بورونسون^[۱۰] (۱۹۷۸)، مکلووایتز^[۱۱](۱۹۸۰)، می یر^[۱۲](۱۹۷۴) و اسپرانکل و ابل^[۱۳] (۱۹۷۸) مطالب گسترده ای را در خصوص این موضوع در کتاب ها و مقالات خود برای مخاطبان به رشته تحریر در آوردند. هم چنین ارجاع های علی به اعتیاد به کار در مجله های روانشناسی شروع به ظاهر شدن کرد(Spence& Robbins, 1992, 160). آتس(۱۹۷۱) معتادین به کار را افرادی می دانست که در آنان نیاز به کارکردن بسیار شدید بوده و این امر خطراتی را برای سلامتی، شادابی شخصی ، روابط بین شخصی و وظائف اجتماعی آنان در پی دارد (Snir& Etal, 2006, 369). سیبولد^[۱۴] و سالامونی^[۱۵](۱۹۹۴) بیان کردند که در موقعیت های معینی ، افراد ممکن است به اختصاص زمان و انرژی بیشتر به زندگی کاریشان متعهد گردند. این فرا تعهد به کار در ادبیات برای توصیف عبارت اعتیاد به کار مورد استفاده قرار گرفته است (Snir& Harpaz, 2006, 374)
البته، علیرغم عمومی شدن مفهوم اعتیاد به کار ، آگاهی کمی در خصوص معنی اعتیاد به کار حول ویژگی محوری آن یعنی سرمایه گذاری سنگین بروی کار وجود دارد. برای مثال موزی یر^[۱۶] (۱۹۸۳) معتادین به کار را کسانی تعریف کرد که در یک هفته بیش از ۵۰ ساعت کار می کنند. در مقابل مکلو وایتز (۱۹۷۷) بیان کرد که آن چیزی که معتادین به کار را از سایرین متمایز می سازد نگرش^[۱۷] آنان به کار می باشد نه تعداد ساعت هایی که آنها کار می کنند(Spence& Robbins, 1992, 161).
برای عموم افراد به نظر می رسد اعتیاد به کار با کار کردن بسیار زیاد مترادف باشد. از این رو درک اعتیاد به کار تحت عبارت ساعت های کارکردن گمراه کننده می باشد زیرا طبیعت معتاد گونه آن به فراموشی سپرده شده است. یک معتاد به کار معمولی به وسیله نیروهای درونی که نمی تواند در برابر آنان مقاومت کند در مقابل انگیزننده های خارجی نظیر مشکلات مالی ، فرهنگ سازمانی، فشار سرپرستان و یا اشتیاق برای پیشرفت در مسیر شغلی ، برانگیخته می شود (Shimazu& Schaufeli, 2009, 496)
دانشمندانی نظیر “بولنز و پولمانز^[۱۸]” (۲۰۰۴) و “مودراک و ناقتون^[۱۹]” (۲۰۰۱) بحث می کنند که آشکارترین خصوصیت معتادین به کار این است که آنان بیش از حد لزوم کار می کنند و به تبع آن ، آنها زمان و انرژی زیادی را به کارشان اختصاص می دهند به نحوی که سایر حوزه های زندگی شان را به فراموشی می سپارند. برای مثال معتادین به کار در آمریکای شمالی به طور متوسط در هفته ۵۰ تا ۶۰ ساعت کار می کنند(Schaufeli& Etal, 2009, 156)
در گذشته افرادی که ساعت های طولانی مشغول به کار بوده را معتاد به کار می نامیدند."داگلاس و موریس^[۲۰]” (۲۰۰۶) بحث می کنند که معتادین به کار انگیزه دارند تا ساعت های طولانی را به طور مستقیم مشغول به کار باشند. اگر چه ساعت های کاری به عنوان یک معیار برای ارزیابی اعتیاد به کار مورد استفاده قرار گرفته شده است لیکن معیارهای کنونی که برای سنجش این پدیده مورد استفاده قرارمی گیرد به فراتر از ساعت های کاری در حال حرکت می باشد. ساعت های کاری به خودی خود یک شاخص کامل نیست، اگر چه همبستگی آن با اعتیاد به کار هم چنان باقی است(Aziz& Cunningham, 2008, 554)
“اعتیاد به کار” با پر کار بودن متفاوت می باشد افراد پر کار، کار را به عنوان چیزی واجب انجام می دهند و گاه آن را یک وظیفه ارضاء کننده می دانند . ولی معتادان به کار ، کار خود را به عنوان جای امنی در نظر می گیرند که می توانند در حین انجام آن از احساسات و تعهدات ناخواسته خارج از کار دور شوند ، افراد پر کار می دانند چگونه محدوده زمانی برای کار خود قائل شوند تا بتوانند در کنار خانواده و دوستان حضور یابند.ولی کار برای معتادان به کار بالاترین اهمیت را در فهرست امور زندگی دارد و به خاطر الزامات کاری نمی توانند زمانی را به خانواده و دوستان اختصاص دهند به طور کلی اعتیاد به کار مربوط به صرف کردن مقدار زیادی از زمان به منظور کار کردن می باشد. یعنی درگیری شناختی مداوم به همراه فکر کردن به کار در طی اوقات فراغت.
اگر چه گذشتگان ممکن بود از روحیه اعتیاد به کار طرفداری کنند و لیکن بعد ها با این پدیده مخالفت گردید. در مجموع واضح نیست که آیا اعتیاد به کار پیامدهای سازمانی مثبتی را به همراه دارد یا پیامدهای آن منفی می باشند (Aziz& Cunningham, 2008, 556).
جای تعجب نیست که عقاید، مشاهده ها و نتیجه ها در خصوص اعتیاد به کار هم متنوع و هم در تعارض هستند. برخی از نویسندگان نظیر کُرن، پیرات و لامبرو^[۲۱](۱۹۸۷)، مکلووایتز (۱۹۸۰) و اسپرانکل و اِبل(۱۹۸۷) به اعتیاد به کار از منظر سازمانی به صورت مثبت نگریسته اند. و برخی دیگر از دانشمندان مانند کیلینگر^[۲۲](۱۹۹۱)، آتس^[۲۳](۱۹۷۱)، پورتر^[۲۴](۲۰۰۱) و شائف و فَسِل^[۲۵](۱۹۸۸) به صورت منفی به این پدیده توجه نموده اند. هم چنین در خصوص ارتباط میان رفتارهای معتادان به کار با شاخص متنوع سلامتی نظیر سلامتی فیزیکی و روانی و عزت نفس تردید وجود برخی از محققان اعتیاد به کار از مدل های اعتیاد ، نظریه یادگیری،چارچوب های کاری مبتنی بر شخصیت و رفتار ، مدل های شناختی و نظریه سیستمی به منظور تشریح این پدیده استفاده نموده اند. تئوری رفتار ، اعتیاد به کار را به عنوان الگوهای رفتاری پایدار نگریسته که این الگوها ذاتاً قابل تسری بوده و ممکن است در موقعیت های ویژه نشان داده شوند. برای مثال وسواس، افراطی بودن و داشتن انرژی بالا با اعتیاد با کار همبستگی دارند. تعدادی از نظریه های عمومی شخصیت گرایش دارند تا به اعتیاد به کار به عنوان جنبه غیر عادی و غیر معمول شخصیت بنگرند."کلارک” و همکارانش (۱۹۹۶) گزارش نمودند که اعتیاد به کار ممکن است به صورت مثبت با وظیفه شناسی رابطه داشته باشد. ضمناً استفاده کامل از تئوری شخصیت و رفتار برای تشریح اعتیاد به کار مورد حمایت واقع شده اس(Burke& Etal, 2005, 1224)
آنچه که تاکنون بیان شد ، عنصر عمومی در بحث اعتیاد به کار این است که افراد تحت تاثیر واقع شده ، به میزان بالائی به کار خود متعهد بوده و مقدار زیادی از زمان خود را به کار اختصاص می دهند. بنابراین ، در برخی از مواقع ، به درستی بیان شده است که اعتیاد به کار به مانند الکلسیم یک نوع اعتیاد می باشد. معتادین به کار تمایل به کار داشته و مجبور به کار کردن می باشند، نه به دلیل فشارها و تقاضاهای خارجی بلکه به دلیل فشارهای درونی که فرد را درهنگام کارنکردن غمگین و عصبی می سازد.این همان جنبه ای است که اسپنس و رابینز آن را برای تعریف اعتیاد به کار انتخاب کرده اند (Spence& Robbins, 1992, 161)
اعتیاد به کار ریشه در فلسفه کهن کالوینیستیک^[۲۶] دارد. در این فرهنگ بیان شده است که کار مؤمن را رهائی می بخشد و غرق شدن در لذت لعن ابدی به ارمغان می آورد. حتی امروزه این گفته ها که کار کردن یک فضیلت بوده و وقت گذرانی گناه می باشد هنوز هم در جوامع صنعتی نفوذ دارد. اخلاق کار، مردم را به کار سخت و اختصاص ساعت های طولانی به کار تشویق می کند.تقدیر از این گونه رفتار در اصطلاحاتی نظیر یک فرد در مورد کار خود “فداکار” می باشد، انعکاس یافته است. با این حال ، بر اساس گفته “روکیچ"(۱۹۶۹) می توان ادعا کرد که یافته هایی که در بالا مطرح شده بودند توسط متغیرهای مانند تفاوت در تربیت مذهبی تحت تاثیر قرار می گیرند بنابراین چنین نامگذاری هایی برای انعکاس اعتقاد دینی کافی نیست.شواهد تجربی به طور فزاینده ای نشان می دهند که اخلاق عمومی کار ممکن است در فرهنگ های گوناگون وجود داشته باشد و صرفاً با ارزش های پروتستان در ارتباط نیست . حتی نیلز (۱۹۹۹) دریافت که بودایی های سریلانکا در شاخص اخلاق کاری جهانی نسبت به مسیحیان استرالیا به طور قابل توجهی امتیاز بالاتری را کسب نموده اند او اشاره می کند که اکثر مذاهب و بسیاری از فرهنگ ها به نظر می رسد دارای مفهوم مشترکی از اخلاق کار می باشند در مواقعی که اخلاق کار به عنوان تعهد به کار زیاد و عالی تعریف می شود.
کار به طور عموم از سایر حوزه های زندگی افراد معتاد به کار، جدائی ناپذیر و غیر قابل تفکیک می باشد ."اسکات^[۲۷]” و همکارانش بیان داشتند که معتادین به کار زمان زیادی را برای انجام فعالیت های کاری سپری می نمایند، در نتیجه فعالیت های مهم اجتماعی، خانواده و تفریح و شیفتگی خود را از دست می دهند (Snir& Harpaz, 2006, 378)
تعاریف اعتیاد به کار
در حالیکه اعتیاد به کار نگاه های زیادی را در نشریه های معتبر به خود جلب نموده است، مطالعه های تجربی و نظری اندکی به علت عدم وجود تعریف مورد پذیرش عموم دانشمندان ، صورت پذیرفته است (Wen Liang & Ming Cho, 2009, 646)اولین تعریف در خصوص اعتیاد به کار را “آتس^[۲۸]” در سال ۱۹۷۱ انجام داد او معتادین به کار را افرادی می دانست که در آنان نیاز به کارکردن بسیار شدید بوده و این امر خطرهایی را برای سلامتی، شادابی شخصی ، روابط بین شخصی و وظائف اجتماعی آنان در پی داشته باشد (Snir& Etal., 2006, 369)
در حالی که تعریف های بی شماری از اعتیاد به کار بیان شده اند، مفیدتر و قطعاً به صرفه تر می باشد تا به این تعریف ها در طبقات مختلف توجه شود. به طور گسترده ، این تعریف ها با بهره گرفتن از یکی از سه رویکرد مختلف زیر ایجاد شده اند, پویایی، علائم مشخصه و عملیاتی.
تعریف های پویا اثر یک رفتار را تصریح می کنند و عموماً براین نکته اشاره دارند که اعتیاد به کار روشی برای اجتناب از مسئولیت های فردی در قبال خانواده و دوستان در حالی که تحسین کارکنان و همکاران را بدست می آورند.تعریف های بر مبنای رویکرد علائم مشخصه ساختار و شدت رفتارها را تصریح می کنند و اغلب شامل قضاوت های ارزشی تلویحی نظیر “غیر منطقی"، “شدید” و “بی توجهی” می باشند . برای مثال پر تکرارترین تعریف بر مبنای رویکرد علائم مشخصه این تعریف می باشد” اشتیاق برای کارکردن سخت و طولانی در جائی که عادت های کاری همیشه از دستورالعمل های شغلی تجاوز می نمایند".
تعریف های عملیاتی که تصریح کننده چگونگی ایجاد نمودن یک متغیر می باشند، عموماً توسط محققان ترجیح داده می شوند اما در ادبیات اعتیاد به کار این دسته از تعریف های نادر هستند.یک تعریف عملیاتی از اعتیاد به کار باید جنبه ها و رفتارهای وسیعی را که برای بروز اعتیاد به کار ضروری هستند را تصریح کند. وسیعترین تعریف عملیاتی مورد استفاده در خصوص اعتیاد به کار به طور مقایسه ای عجین شدن با کار بالا( درگیری روانشناختی با کار در کل) ، تمایل بالا(یک فشار درونی برای کارکردن) و لذت از کار پائین را بیان می دارد. تا به حال سه مطالعه قادر بوده اند تا بعد عجین شدن با کار اسپنس و رابینز را مجدداً تکرار نمایند. اعتیاد به کار به عنوان یک اجتناب فردی از عدم درگیری با کار که گواه آن داشتن گرایش به کار و یا فکر کردن در مورد کار در هر زمان و در هر مکان می باشد، تعریف شده است (McMillan& Etal, 2001, 71)
“داگلاس و موریس^[۲۹]“(۲۰۰۶) تعریف های گوناگون در خصوص اعتیاد به کار را در چهار طبقه دسته بندی کرده اند. این طبقه ها عبارتند از,
تعریف های رفتاری و نگرشی
اعتیاد به کار به عنوان یک نوع اعتیاد مورد توجه قرار گرفته شده است
تعریف هایی که اعتیاد به کار را به صورت مثبت یا منفی نگریسته اند
تعریف هایی که انواع گوناگون اعتیاد به کار را،که هرکدام دارای عوامل به وجود آورنده و پیامد های مختص به خود می باشند را بیان نموده اند (Douglas& Morris, 2006, 395)
در ذیل برخی دیگر از تعریف ها در خصوص اعتیاد به کار که توسط دانشمندان دیگر بیان شده اند ، مطرح می گردد:
“موزی یر^[۳۰]“(۱۹۸۳), معتادین به کار افرادی هستند که در هفته بیش از ۵۰ ساعت کار می کنند(Spence& Robbins, 1992, 161)
“اسنیر و زوهار^[۳۱]“(۲۰۰۰), اختصاص مداوم و قابل توجه زمان شخصی به کار، فعالیت های مرتبط به کار و فکر کردن در مورد کار که از نیازهای خارجی فرد نشات نمی گیرد.
این تعریف دارای چندین مزیت نسبت به سایر تعریف های موجود در ادبیات موضوع می باشد. اول اینکه این تعریف عنصر محوری مهمی از اعتیاد به کار را در بر دارد, یک سرمایه گذاری شناختی و رفتاری مداوم در کار بدون تعیین اینکه اعتیاد به کار پیامدهای مثبت یا منفی و یا ترکیبی از این دو را برای معتادین به کار و محیط های کاری آنان دارد. دوم این سرمایه گذاری شناختی و رفتاری مداوم در کار باید یکنواخت باشد این بدین معنی است که اعتیاد به کار نباید از حجم زیاد کاری نشات بگیرد. سوم اینکه ،این تعریف هم چنین به نیازهای خارجی که ممکن است اعتیاد به کار را بپروراند ، نیز توجه بر اساس دیدگاه تعامل گرایان در رابطه با مباحثه شخص / موقعیت، “اسنیر"(۱۹۹۸) بحث می کند که هم موقعیت و هم شخص برای درک اعتیاد به کار دارای اهمیت هستند. فاکتورهای موقعیتی بیشماری ممکن است بر میزان زمان اختصاص داده شده به کار اثر گذار باشند. برای نمونه,
پاداش های بیرونی نظیر پرداخت ها و سرایت های اجتماعی
فرهنگ سازمانی تقاضا کننده
تقاضاهای کارکنان
قرار داشتن در پست های مدیریتی و یا حرفه ای
قرار داشتن در یک پست کلیدی در هنگام رکود اقتصادی
رونق اقتصادی
سیاست های اتحادیه و مقررات بازارهای کاری
نیروهای اقتصادی و تکنولوژیکی ناشی از جهانی شدن
به هر حال، “ای کس^[۳۲]” و همکارانش مدعی بودند که افراد به طور فعالانه ای به سوی برخی از موقعیت ها کشیده می شوند و از برخی دیگر دوری می گزینند. هم چنین انتخاب موقعیت ها توسط آنان بازتابی از ویژگی ها و هویت شخصی آنان می باشد(نظیر نگرش ها، رفتارها، ادراک از خود) از این گذشته سازمان های مختلف انواع گوناگونی از افراد را انتخاب، جذب و حفظ می کنند. بیش از هر زمانی، فرایند خود انتخابی، انتخاب و استخدام کارفرما، اجتماعی شدن و سیستم های پاداش معتادین به کار را قادر می سازد ، تا گرایش های خود را در برخی از سازمان ها نسبت به سایر سازمان ها آسانتر بروز دهند. بنابراین، در حالی که کارکردن بیش از حد برای بازپرداخت بدهی ها و یا پیشرفت در مسیر شغلی می تواند به عنوان نیازهای خارجی مورد توجه قرار گیرد. همچنانکه “اسکات،موری و میکلی” (۱۹۹۷) بیان می کنند, افرادی که ساعت های زیادی به کار خود ادامه می دهندو به شدت به کار خود فکر می کنند، به عنوان معتاد به کار نگریسته می شود در مواقعی که سازمان های دیگری که ممکن است انها را استخدام کنند به چنین از خودگذشتگی هایی نیاز نداشته باشند.
چهارمین مزیت تعریف “اسنیر و زوهار” این است که این تعریف برروی ارزش ها و نگرش های کاری پایه گذاری نشده است. همچنانکه در بالا اشاره شد، عنصر محوری مهم اعتیاد به کار به الگویی از سرمایه گذاری شناختی و رفتاری در کار در مقابل یک نگرش یا یک عقیده صرف درباره کار، اشاره دارد. هم چنین بیان شده است که یک تعریف مفهومی بایستی گسترده بوده و دارای حد و مرز مشخص باشد و با سایر مفاهیم همپوشانی نداشته باشد. یک نقص عمده تعریف مبتنی بر نگرش از اعتیاد به کار این است که ممکن است از سایر مفاهیمی که به خوبی بیان شده اند نظیر تمرکز بر روی کار، عجین شدن با کار و رضایت شغلی، قابل تمییز نباشد. برای مثال تعریف کردن اعتیاد به کار بر پایه لذت از کار و بررسی ارتباط آن با نتیجه ها مثبت حاصل از کار نظیر رضایت شغلی ممکن است حیرت آور باشد (Snir& Harpaz, 2006,376)
“چرینگتون^[۳۳]“,اعتیاد به کار یک نوع تعهد غیر منطقی به کار زیاد می باشد(همان منبع، ۳۷۶). “اسپنس و رابینز", معتاد به کار فردی است که به مقدار زیادی با شغل خود درگیر (عجین) بوده و به دلیل فشار های درونی احساس می کند که مجبور به کارکردن می باشد و از کار لذت چندانی نمی برد.تعریف آنان از اعتیاد به کار اولین تعریف آکادمیک-تحقیقی در خصوص این مفهوم می باشد. مقیاس آنان جزئیات کافی را برای اندازه گیری اعتبار و پایائی این پدیده را در بر دارد . علاوه بر آن مقیاس اسپنس و رابینز همپوشانی محتوائی کمی با مفهوم رفتار نوع A و با شاخص های آسودگی روانی دارد و سرانجام اینکه مقیاس اسپنس و رابینز در کشورهای مختلفی مورد استفاده قرار گرفته است (Burke& Et al., 2004, 354)
شوفلی و همکاران(۲۰۰۸), میل درونی قوی به سخت کارکردن که نمی توان در برابر آن مقاومت نموداز دیدگاه دانشمندان اخیر ، اعتیاد به کار دو عنصر را در بر دارد, یک میل درونی قوی و سخت کارکردن. مفهوم سازی دو بعدی آنان از اعتیاد به کار با معنی اصلی این عبارت که به وسیله “آتس"(۱۹۷۱) مورد استفاده قرار گرفته بود مطابقت دارد. او اعتیاد به کار را اینگونه توصیف می کند “نیاز غیر قابل کنترل و شدید به کار مداوم ” او بحث می کند که همانند معتادان ، نیاز به کار کردن برای یک معتاد به کار بسیار شدید بوده و این امر به سلامتی آنان آسیب رسانده، شادابی آنان را کاهش می دهد وباعث اختلال در روابط میان فردی و نقش های اجتماعی انان می گردد. به علاوه دیدگاه های مختلف ، هر دو بعد را که در اکثر تعریف های در خصوص اعتیاد به کار به آنها اشاره گردیده را مورد تائید قرار می دهد. برای مثال “اسکات” و همکارانش (۱۹۹۷) مشاهده کردند که همه تعریف های اعتیاد به کار بر روی این نکات اتفاق نظر دارند که معتادین به کار:
زمان زیادی را برای فعالیت های کاری صرف می کنند هنگامی که تشخیص می دهند باید کاری را انجام دهند به عبارتی دیگر آنها کارکنانی بسیار سخت کوش هستند.
از عدم دلبستگی به کار متنفر بوده و به طور پایدار و مداوم و حتی در زمانی که در سر کار نیستند در مورد کارشان فکر می کنند، به عبارتی دیگر آنان کارکنانی تسخیر شده هستند.
کارکردن وسیله ای است که آنان انتظار دارند توسط آن الزامات اقتصادی و سازمانی را بر آورده سازند.
در نهایت می توان گفت که ویژگی اول و دوم یک حقیقت خاص می باشند زیرا این دو ویژگی با فرایند انگیزشی به منظور صرف کردن مقدار زمان زیاد برای کارکردن، مرتبط می باشند. تحلیل مفهومی اسکات و همکارانش آشکار ساخت که معتادین به کار به دلیل وجود میل درونی قوی و نه به خاطر عوامل خارجی فراتر از مقداری که مورد نیاز است، کار می کنند.مشابه به این حالت، در هفت تعریف از نه تعریفی که اخیراً توسط “مک میلان و اودریسکول” (۲۰۰۶) لیست بندی شده اند، کارکردن بسیار شدید و به جلو رانده شدن توسط یک میل درونی قوی ، به عنوان خصوصیت های محوری اعتیاد به کار بیان شده اند.
سرانجام ، در تحلیل اخیر “ان جی” و همکارانش(۲۰۰۷) از تعریف های دانشمندان نتیجه گرفته شد که سخت کارکردن و وجود یک میل درونی قوی برای کار کردن دو جنبه مهم اعتیاد به کار هستند. (Schaufeli& Etal., 2009, 156/157)

در بخش اول ابتدا با بهره گرفتن از مطالعات کتابخانه‌ای، اسناد و مدارک و منابع موجود مرتبط با موضوع، طرح پژوهش، مورد بررسی قرار گرفت، سپس جهت کسب اطمینان مطالب جمع‌ آوری شده در اختیار صاحب‌نظران، خبرگان و اساتید راهنما و مشاور قرار گرفت. نتیجه این مصاحبه‌ها و تبادل نظرات و اطلاعات چهارچوب طراحی پرسشنامه‌های اولیه را شکل داد. پرسشنامه‌های اولیه پژوهش به تعداد محدودی در جامعه آماری کاربران توزیع و سپس جمع‌ آوری شد. پس از اصلاحات و تأیید اساتید راهنما و مشاور و جمعی از خبرگان در دسترس، در اختیار جوامع آماری گذاشته شد

۳-۱۱ تجزیه و تحلیل داده‌ها

هدف اصلی هر تحقیق پاسخ به سؤال­ها و فرضیه­هایی است که محقق برای شناسایی واقعیت­های بیرونی طراحی کرده است. امروزه در بیشتر تحقیقاتی که متکی بر اطلاعات جمع آوری شده از موضوع مورد تحقیق می باشد؛ تجزیه و تحلیل اطلاعات از اصلی ترین و مهم ترین بخشهای تحقیق محسوب می شود. داده های خام با بهره گرفتن از فنون آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و پس از پردازش به شکل اطلاعات در اختیار استفاده کنندگان قرار می گیرند.

محقق برای تجزیه­و­تحلیل­آماری و پاسخگویی به مسأله تدوین شده و یا تصمیم ­گیری در مورد رد یا تأیید فرضیه­ای که صورت بندی کرده است، می ­تواند از روش­های مختلفی استفاده نماید. استفاده از هر یک از این روشها منوط به شرایطی است که محقق باید آنها را­ در رابطه با تحقیق خود مورد توجه قرار دهد. این روش­ها را می‌توان به دو دسته تقسیم نمود:
آمار توصیفی
آمار استنباطی
از این رو، در این تحقیق نیز برای برای تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده ابتدا در سطح توصیفی با بهره گرفتن از شاخص های آماری به توصیف و تلخیص ویژگی­های جمعیت شناختی افراد نمونه در تحقیق شامل جنسیت، سن، تحصیلات، قیمت فعلی گوشی و برند گوشی پرداخته می شود و سپس در سطح استنباطی به منظور بررسی صحت و سقم فرضیه ها و روابط بین متغیر های تحقیق از “مدل معادلات ساختاری”^[۱۱۶] و بطور اخص تکنیک تحلیل مسیر با بهره گرفتن از نرم افزار لیزرل استفاده شده است. در نهایت در بخش آزمون­های تکمیلی به منظور بررسی وضعیت هر یک از متغیرهای تحقیق، از «آزمون t یک نمونه ای» و به منظور بررسی تفاوت میانگین متغیرهای تحقیق در دو جامعه (گروه)، از «آزمون مقایسه میانگین دو جامعه» استفاده شده است

فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها

۴-۱ مقدمه

هدف اصلی هر تحقیق پاسخ به سؤال­ها و فرضیه­هایی است که محقق برای شناسایی واقعیت­های بیرونی طراحی کرده است. امروزه در بیشتر تحقیقاتی که متکی بر اطلاعات جمع آوری شده از موضوع مورد تحقیق می باشد؛ تجزیه و تحلیل اطلاعات از اصلی ترین و مهم ترین بخشهای تحقیق محسوب می شود. داده ­های خام با بهره گرفتن از فنون آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و پس از پردازش به شکل اطلاعات در اختیار استفاده کنندگان قرار می گیرند.
محقق برای تجزیه­و­تحلیل­آماری و پاسخگویی به مسأله تدوین شده و یا تصمیم ­گیری در مورد رد یا تأیید فرضیه­ای که صورت بندی کرده است، می ­تواند از روش­های مختلفی استفاده نماید. استفاده از هر یک از این روشها منوط به شرایطی است که محقق باید آنها را­ در رابطه با تحقیق خود مورد توجه قرار دهد. این روش­ها را می‌توان به دو دسته تقسیم نمود:
آمار توصیفی
آمار استنباطی
از این رو، در این تحقیق نیز برای برای تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده ابتدا در سطح توصیفی با بهره گرفتن از شاخص های آماری به توصیف و تلخیص ویژگی­های جمعیت شناختی افراد نمونه در تحقیق شامل جنسیت، سن، تحصیلات، قیمت فعلی گوشی و برند گوشی پرداخته می شود و سپس در سطح استنباطی به منظور بررسی صحت و سقم فرضیه ها و روابط بین متغیر های تحقیق از “مدل معادلات ساختاری” و بطور اخص تکنیک تحلیل مسیر با بهره گرفتن از نرم افزار لیزرل استفاده شده است. در نهایت در بخش آزمون­های تکمیلی به منظور بررسی وضعیت هر یک از متغیرهای تحقیق، از «آزمون t یک نمونه ای»، به منظور بررسی تفاوت میانگین متغیرهای تحقیق در دو جامعه (گروه)، از «آزمون مقایسه میانگین دو جامعه» و برای بررسی اینکه آیا بین میانگین های نمونه ­ای که از جامعه­های مختلف گرفته شده است تفاوت­های واقعی وجود دارد و یا آن مقدار تفاوت قابل اغماض بوده و می توان آن را معلول تصادف دانست، از «آزمون تحلیل واریانس یک عامله» استفاده شده است.

۴-۲ تحلیل جمعیت شناختی نمونه

در این بخش به تجزیه تحلیل وضعیت توزیع نمونه آماری حاصل از توزیع پرسشنامه از حیث متغیرهای جمعیت شناختی، پرداخته می شود. جنسیت، سن، تحصیلات، قیمت فعلی گوشی و برند گوشی از جمله متغیرهایی هستند که چگونگی توزیع آنها در بین پاسخگویان به پرسشنامه مورد بررسی قرار می گیرد.

۴-۲-۱ جنسیت

همانطور که در جدول و شکل ۴-۱ مشاهده می­ شود از مجموع ۳۸۹ نفری که به این سؤال پاسخ داده و اطلاعات آنها در دسترس می باشد تعداد ۲۶۵ نفر (۱/۶۸%) مرد و تعداد ۱۲۴ نفر (۹/۳۱%) زن بوده اند. در جدول و نمودار زیر اطلاعات مربوط به جنسیت افراد نمونه ارائه شده است.
جدول ۴-۱ پراکنش جنسیتی پاسخ ­دهندگان به پرسشنامه در نمونه مورد بررسی

شکل ۴-۱ پراکنش جنسیتی پاسخ ­دهندگان به پرسشنامه در نمونه مورد بررسی

این پایان نامه توسط سهیلا جاویدان و به راهنمایی دکتر عادل آذر سال ۱۳۸۵ در دانشگاه تربیت مدرس انجام شده و نوع طرح کاربردی است.
- هدف اصلی :ارائه یک مدل مناسب ارزیابی به کمک داده‌های موجود در کتاب عوامل و نشانگرهای دفتر برنامه‌ریزی، نظارت و ارزیابی برای ارزیابی عملکرد حوزه معاونت آموزش دانشگاه تربیت مدرس.

سوالات تحقیق
- عملکرد حوزه معاونت آموزشی دانشگاه با چه شاخص‌هایی ارزیابی می‌گردد و کدام شاخص‌ها اهمیت بیشتری در ارزیابی عملکرد دارند؟
- هر یک از مدیریت‌های این حوزه چه رتبه‌ای در این ارزیابی کسب می‌نمایند؟
- آیا داده‌های کتاب عوامل و نشانگرهای دانشگاه می‌تواند مرجعی به منظور ارزیابی عملکرد دانشگاه باشد؟
جامعه آماری در این تحقیق به صورت Case study حوزه معاونت آموزشی دانشگاه تربیت مدرس می‌باشد. در مرحله پرسشنامه از نظرات ۳۵ کارشناس و مدیر استفاده گردید. روش جمع آوری اطلاعات در این تحقیق استفاده از داده‌های موجود در کتاب عوامل و نشانگرهای دفتر برنامه‌ریزی، نظارت و ارزیابی، پرسشنامه، مصاحبه و برگزاری جلسات کارشناسی است.
تجزیه و تحلیل داده‌ها در این پایان‌نامه از روش‌های سلسله مراتب تحلیلی (AHP)، تحلیل همبستگی و TOPSIS استفاده گردیده است.

• • • • 1. 1. طراحی مدل ریاضی ارزیابی عملکرد مدیر در سازمانهای تولیدی - رویکرد تلحیل پوششی داده‌ها DEA.

         

         

     

     

این رساله توسط سعید صفری به راهنمایی دکتر عادل آذر در سال ۱۳۸۱ در دانشگاه تربیت مدرس انجام شده و نوع طرح مبنایی است.
موضوع این رساله ارائه مدلی جامع برای ارزیابی عملکرد مدیران است که یکی از مشکل ترین جنبه‌های مدیریت منابع انسانی است. ارزیابی عملکرد دارای فرایند مشخصی است که یکی از مهمترین مراحل این فرایند، تعریف شاخص یا شاخص‌های ارزیابی است. مطالعات نشان می‌دهد که مدل‌های ارزیابی عملکرد تحت تاثیر شاخص‌های ارزیابی است. و شاخص‌ها نیز براساس گرایش‌های نظری موجود شکل گرفته‌اند. بطور کلی سه گرایش اصلی در این زمینه وجود دارد که انجام ارزیابی براساس هر کدام از گرایش‌های نظری، دارای مزایا و معایبی است، از جمله معایب آنها، ذهنی بودن، دقیق نبودن و نداشتن قابلیت اجرایی است.
در این رساله برای ارزیابی عملکرد مدیران، مدلی جامع پیشنهاد شده است که مزایای هر سه گرایش اصلی را دارد و به علت استفاده از رویکرد تحلیل پوششی داده‌ها (DEA)؛ کاملاً عینی، دقیق و توانمند در عرصه‌های اجرایی است.
این مدل با بهره گرفتن از مدل استاندارد (CCR) که یکی از مدل‌های اساسی (DEA) است، طراحی وتبیین گردیده و محقق نام «افرا» (AFRA) را بر آن نهاده است. مدل افرا در ارزیابی عملکرد مدیران شعبات یکی از بانک‌های کشور به کار گرفته شده و نتایج آن آمده است.
برای حصول اطمینان از نتایج به کارگیری مدل افرا، پس از انتخاب مدل پایه پوششی داده‌ها (DEA)، کارایی روش پیشنهادی در مقایسه با روش موجود ارزیابی مدیران که در سازمان­های دولتی کشور استفاده می‌شود، با بهره گرفتن از داده‌های نمونه تحقیق مورد آزمون قرار گرفت، برای انجام این کار از روش‌های آماری و غیر آماری استفاده گردید، تحلیل فرایند سلسله مراتبی (AHP) از جمله تکنیک‌های غیر آماری است که کاراتر بودن روش پیشنهادی را براساس پنج معیار اصلی و بیست و پنج معیار فرعی، تائید کرد. هم چنین نتایج آزمون تحلیل واریانس دو عامله فریدمن اختلاف معنی‌دار روش‌های مورد آزمون را نشان داد و در نهایت آزمون رتبه‌ای مقایسه زوج‌های جفت شده ویلکاکسون صحت ادعا را مجدداً تایید نمود. این دو آزمون از روش‌های آماری استفاده شده در این پژوهش می‌باشند.

• • • • 1. 1. ارائه روشی برای ارزیابی عملکردی معماری سازمان با بهره گرفتن از روش کارت امتیازی متوازن

         

         

     

     

این پایان نامه توسط ناصر شهراسبی به راهنمایی دکتر حسن دانایی­فرد در سال ۱۳۸۸ در دانشگاه تربیت مدرس انجام شده و نوع طرح کاربردی است.
پژوهش حاضر مطالعه‌ای از نوع توصیفی است که با هدف بررسی ارائه روشی در راستای ارزیابی معماری سازمانی با نگرش کارت امتیازی متوازن تدوین و تنظیم شده است.
در مجموع ۴۴ هدف به عنوان اهداف عام کارت امتیازی متوازن معماری سازمان استخراج و تدوین گردید. در راستای تائید و صحه‌گذاری بر ابعاد و اهداف شناسایی شده با بهره گرفتن از روش‌های مصاحبه‌ای باز، روش دلفی و پرسشنامه خبرگان که در نهایت چهار بعد مدل به ترتیب کسب و کار، اطلاعات فرآیندها و کاربردها و در نهایت زیرساخت فناوری تصویب گردید و از مجموع ۴۴ هدف شناسایی شده در چهار بعد ۲۵ هدف به عنوان اهداف عمومی کارت امتیازی ارزیابی معماری سازمانی به تایید رسید.
در ادامه نظر به بررسی بعد کاربردی پژوهش و در راستای غنای بیشتر پژوهش، اقدام به انجام یک مطالعه موردی در یک سازمان نمونه(سازمان توسعه نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران) گردید. در راستای انجام مطالعه موردی گام‌های الگوریتم ارزیابی معماری برای سازمان مورد نظر انجام پذیرفت. به این منظور با بررسی اسناد و مدارک معماری سازمانی و بررسی مقدماتی وضعیت معماری سازمانی در سازمان ایمیدرو و انجام مصاحبه و برگزاری جلسات متعد با مدیران سازمان مذکور و تهیه پیاده‌سازی معماری در شرکت مشاور ابعاد و اهداف و در فاز بعد سنجه‌های کارت امتیازی متوازن ارزیابی معماری سازمان ایمیدرو استخراج گردید. در ادامه پرسشنامه خبرگان مشتمل بر ۴۱ سوال اهداف و ۴۷ سوال در رابطه با سنجه‌ها به آزمون نظرسنجی خبرگان پرداخت و در ادامه با بهره گرفتن از روش تاپسیس اهداف و سنجه‌های کارت امتیازی متوازن معماری شرکت ایمیدرو رتبه بندی و طبقه‌بندی گردید. در ادامه اجرای مطالعه موردی در گام نهایی اقدامات اجرایی و پروژه‌های هادی معماری سازمان در هر بعد مورد بررسی قرار گرفت و اقدامات اجرایی در راستای رسیدن به اهداف مطلوب با بهره گرفتن از نظرات مدیران سازمان و تیم مشاور سازمان معین گردید.

کسب‌وکار الکترونیکی گردشگری از دو دیدگاه گسترده و محدود قابل تعریف است. از دیدگاه گسترده، کسب‌کار الکترونیکی گردشگری به تمامی فعالیت‌‌های مرتبط با اجرا و مدیریت کسب‌وکارهای گردشگری با بهره گرفتن از ابزارهای الکترونیکی اشاره دارد. در رویکرد محدود، کسب‌وکار الکترونیکی گردشگری به مجموع کل تبادلات خدمات و کالاهای گردشگری انجام شده بر مبنای شبکه اطلاعات و یا مجموعه‌ای از فعالیت‌ها تجاری که در آن شبکه‌های گردشگری به عنوان رسانه‌های آنی^[۱۹] برای تخصیص جریان اطلاعات، جریان مالی و جریان مواد^[۲۰] جهت شناسایی تقاضای مقاصد گردشگری، ذخیره‌جا^[۲۱] و سازمان‌دهی غذا، اقامت، بازدید و نمایش و فروش محصولات و خدمات بر اساس ابزارهای پرداخت الکترونیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اشاره دارد (پینگ، ۲۰۱۰).

مدل کسب‌وکار نیز مانند مدل تجاری یا مدل عملیاتی، به‌عنوان یک سیستم خاص عملیات کسب‌وکار که عمدتاً از سبد کسب‌وکار، مدل سودآوری، ساز وکار توزیع منافع و استراتژی بازاریابی تشکیل می‌شود، تعریف می‌گردد. به‌عنوان نوع خاصی از مدل کسب‌وکار، مدل کسب‌وکار الکترونیکی در مقایسه با مدل‌های کسب‌وکار عادی، دارای جزئی منحصر به فرد است و آن راه حل الکترونیکی و یا پایگاه الکترونیکی^[۲۲] است که عوامل ذکرشده بالا را پشتیبانی می‌کند. به این دلیل، مدل کسب‌وکار الکترونیکی، نتیجه ترکیب مدل کسب‌وکار و پایگاه الکترونیکی است که عملیات الکترونیکی را پشتیبانی می‌کند. مدل کسب‌وکار الکترونیکی به طور مشخص، چارچوب سیستم و راه حلی است که بنگاه‌ها و مشتریان در زنجیره صنعت را به منظور انجام تبادلات با پایگاه‌های الکترونیکی بی‌درنگ^[۲۳] و تعاملی یکپارچه می‌کند (پینگ، ۲۰۱۰).
ادبیات مدل‌های کسب‌وکار دامنه موضوعاتی از تعاریف مدل کسب‌وکار، اجزای مدل کسب‌وکار، طبقه‌بندی این مدل‌ها، ابزارهای نمایش، روش‌های تغییر و سنجه‌های ارزیابی مدل‌های کسب‌وکار را در برمی‌گیرد. مدل کسب‌وکار مفهومی نسبتاً جوان است که اولین اوج کاربرد آن در متون علمی به اوایل هزاره جدید باز می‌گردد. این عبارت به شکل‌های گوناگون از جمله “مدل‌های جدید کسب‌وکار"، “مدل‌های کسب‌وکار الکترونیکی” و یا “مدل‌های کسب‌وکار اینترنتی” مورد استفاده قرار گرفته است (اُستِروالدِر، ۲۰۰۴). به نظر می‌رسد که مدیران، گزارشگران و تحلیل‌گرانی که عبارت “مدل کسب‌وکار” را استفاده می‌کردند، هیچ‌گاه درک دقیقی از معنای واقعی آن نداشتند. آن‌ها در نوشته‌های خود از این عبارت برای توصیف هرچیزی از شیوه‌ی درآمدزایی شرکت تا شیوه‌ی ساختار بخشی به سازمان استفاده کرده‌اند (لیندِر و کانترِل^[۲۴]، ۲۰۰۰). بنابراین اولین قدم در این پژوهش، مروری جامع بر تعاریف حوزه مدل کسب‌وکار خواهد یود.
۲-۲- مفهوم مدل‌کسب‌وکار
در طی سال‌های گذشته مدل‌های کسب‌وکار الکترونیکی یکی از موضوعات مهم در زمینه‌های گوناگون از جمله تجارت و علوم رایانه بوده‌اند (پاتِلی و گیاگلیس^[۲۵]، ۲۰۰۳)، با این وجود، هنوز تعریف استاندارد و فراگیری برای این مفهوم وجود ندارد (کاگنینا و پوئیان^[۲۶]، ۲۰۰۹).
طبق نظر گردین و همکاران، “مدل کسب‌وکار” در ادبیات تجارت به دو شکل تفسیر می‌شود: (۱) به‌عنوان طبقه‌بندی (مانند: فروشگاه‌های الکترونیکی^[۲۷]، مراکز خرید^[۲۸] و مزایده‌^[۲۹]) و (۲) به‌عنوان یک مدل مفهومی از روش انجام کسب‌وکار. مطالعاتی که به طبقه‌بندی پرداخته‌اند تعدادی محدود از مدل‌‌های کسب‌وکار را برمی‌شمارند (مانند بَمبِری^[۳۰]، ۱۹۹۸؛ تیمِرز^[۳۱]، ۱۹۹۸؛ راپا^[۳۲]، ۲۰۰۱؛ ویل و وایتِل ^[۳۳]، ۲۰۰۱) درحالی‌که مفهومی‌سازی مدل کسب‌وکار به توصیف یک مدل متا^[۳۴] یا مدل مرجع ^[۳۵]برای یک صنعت خاص می‌پردازد و امکان تعریف بی‌نهایت مدل کسب‌وکار را فراهم می‌سازد. از جمله کسانی که به این مفهومی‌سازی پرداخته‌اند می‌توان به چِزبرو و رُزِنبلوم^[۳۶]، ۲۰۰۰؛ هَمِل، ۲۰۰۰؛ لیندر و کانترل، ۲۰۰۰؛ مهادوان^[۳۷]، ۲۰۰۰؛ اِمیت و زات^[۳۸]، ۲۰۰۱؛ اپلگیت^[۳۹]، ۲۰۰۱؛ پترویک، کیتل و تکستن^[۴۰]، ۲۰۰۱؛ ویل و وایتِل، ۲۰۰۱؛ گردین، ۲۰۰۲؛ استالر^[۴۱]، ۲۰۰۲؛ آفوا و تسی^[۴۲]، ۲۰۰۳؛ استروالدر، ۲۰۰۴ اشاره کرد (گردین و همکاران، ۲۰۰۵). گوناگونی در تعاریف موجود، چالش‌های قابل توجهی در شناسایی ماهیت و اجزای یک مدل و هم‌چنین در ایجاد معیاری برای تشخیص مدل‌های بد از خوب به‌وجود می‌آورد. این موضوع هم‌چنین، منجر به اشتباه در واژگان تخصصی می‌گردد؛ چراکه واژه‌های مدل کسب‌وکار، استراتژی، مفهوم کسب‌وکار، مدل درآمد و مدل اقتصادی به‌جای یکدیگر استفاده می‌شوند. به منظور جلوگیری از سردرگمی در میان این تعاریف و واژگان گوناگون، در این پژوهش یک اصل پایه‌ای را در نظر خواهیم گرفت و آن این است که مدل کسب‌وکار به توصیف منطق خلق ارزش در تمامی فرآیندهای یک شرکت می‌پردازد (پترُویک و همکاران، ۲۰۰۱). هم‌چنین استروالدر، پیگنر و تسی بیان می‌دارند که یک مدل کسب‌وکار، به تعداد مشخصی از عناصر شامل موارد زیر می‌پردازد:

• • ارزشی که یک بنگاه به یک یا چند بخش از بازار ارائه می‌‌کند؛

• • ساختار شرکت و شبکه‌ی شرکا که به شرکت اجازه می‌دهند تا ارزش را ایجاد و کنترل نماید؛

• • ارتباط با سرمایه به‌منظور سودآوری و ایجاد جریان‌های درآمدی پایدار.

بنابراین می‌توان بیان کرد که یک مدل کسب‌وکار، ابزاری است جهت نظم بخشیدن به اجزا و پویایی‌های ارزش آفرین برای مشتریان و شرکت (کاگنینا و پوئیان، ۲۰۰۹).
رشد سریع اینترنت منجر به افزایش پیچیدگی کسب‌وکار گشته و شرکت‌ها را وادار به اتخاذ اشکال گوناگون تجارت الکترونیکی کرده است. مدل‌های کسب‌وکار الکترونیکی که در ادبیات تجارت الکترونیکی دیده می‌شوند، به توصیف سازمان‌ها و نحوه‌ی تغییر آن‌ها از طریق نوآوری اینترنت ‌می‌پردازند.
تِربِن^[۴۳] در تمایز بین تجارت الکترونیکی^[۴۴] و کسب‌وکار الکترونیکی^[۴۵]، تجارت الکترونیکی را فرایند خرید، فروش، یا تبادل محصولات، خدمات یا اطلاعات با بهره گرفتن از شبکه‌های رایانه‌ای از جمله اینترنت می‌داند. از دیدگاه او کسب‌وکار الکترونیکی نه‌تنها خرید و فروش کالاها و خدمات را شامل می‌شود بلکه هم‌چنین خدمات‌دهی به مشتریان، همکاری با شرکای تجاری اجرای یادگیری الکترونیکی و انجام تبادلات الکترونیکی درون یک سازمان را دربر می‌گیرد (تربن و همکاران، ۲۰۰۸ به نقل از بوهالیس و جون^[۴۶]، ۲۰۱۱).
پائول تیمِرز از اولین افرادی بود که در زمان اشتغال خود در کمیسیون اروپا به تعریف و طبقه‌بندی مدل‌های کسب‌وکار الکترونیکی پرداخت. وی مدل کسب‌کار را معماری جریان محصولات، خدمات و اطلاعات شامل توصیفی از بازیگران گوناگون کسب‌وکار و نقش آن‌ها، توصیف منافع بالقوه هریک از این بازیگران و توصیف منابع درآمدها تعریف می‌کند (تیمرز، ۱۹۹۸). وِیل و ویتال^[۴۷] نیز همانند تیمرز مدل کسب‌وکار را مدلی می‌دانند که به توصیف نقش‌ها و روابط بین استفاده‌ کنندگان، مشتریان، متحدان و تأمین‌کنندگان یک شرکت می‌پردازد و جریان‌های عمده محصولات، اطلاعات، پول و منافع مشارکت‌کنندگان را نشان می‌دهد (ویل و وایتل، ۲۰۰۱).
طبق بیان لیندر و کانترل هنگامی که افراد در مورد “مدل‌های کسب‌وکار” صحبت می‌کنند، منظور آن‌ها از این عبارت می‌تواند به سه چیز متفاوت باشد: اجزای مدل‌های کسب‌وکار، مدل‌های عملیاتی کسب‌وکار^[۴۸] و یا مدل‌های تغییر. آن‌ها مدل کسب‌وکار الکترونیکی را منطق اصلی یک سازمان برای ایجاد ارزش می‌دانند. پِترُویک و همکاران نیز مدل‌های کسب‌وکار را منطق یک سیستم کسب‌وکار برای ایجاد ارزش دانسته و تصریح می‌کنند که یک مدل کسب‌وکار توصیف یک سیستم اجتماعی پیچیده به همراه تمامی بازیگران، ارتباطات و فرایندهای آن نیست بلکه یک مدل کسب‌وکار به توصیف منطق یک سیستم کسب‌وکار برای خلق ارزشی نهفته در پس فرایندهای واقعی می‌پردازد (پترُویک و همکاران، ۲۰۰۱). گُردین و آکرمنز^[۴۹] با استناد به این تعریف بیان می‌‌دارند که اغلب مدل‌‌های کسب‌وکار به‌عنوان مدل‌های فرایند کسب‌وکار شناخته‌می‌شوند. این موضوع برداشتی نادرست است؛ مدل‌کسب‌وکار به‌جای پرداختن به فرایندهای کسب‌وکار به تبادل ارزش میان بازیگران آن می‌پردازد. به اعتقاد آن‌ها شکست در قائل شدن این تمایز منجر به تصمیم‌گیری ضعیف در کسب‌وکار و در نظر نگرفتن نیازمند‌های یک کسب‌وکار می‌گردد (گَردین و آکِرمَنز، ۲۰۰۱)
اَپلِگِیت نیز همانند پترُویک، مدل کسب‌وکار را توصیف یک کسب‌وکار پیچیده می‌داند که مطالعه ساختار آن، روابط بین عناصر ساختاری آن و چگونگی پاسخ آن به جهان واقع را فراهم می‌سازد. در این ارتباط، اِستالِر^[۵۰] یادآوری می‌کند که یک مدل همواره ساده‌سازی یک واقعیت پیچیده است. بنابراین مدل کسب‌وکار به درک پایه‌های یک کسب‌وکار یا برنامه‌ریزی یک کسب‌وکار جدیدکمک می کند. ماگرِتا هم چنین می افزاید که یک مدل کسب‌و‌کار الکترونیکی به توضیح شیوه‌ی کار یک بنگاه می‌پردازد (ماگرِتا، ۲۰۰۲) و همانند اِستالِر بین مدل کسب‌وکار و استراتژی تمایز قائل می‌شود. او توضیح می‌دهد که یک مدل کسب‌وکار همانند یک سیستم به تعریف این می‌پردازد که چگونه قسمت‌های مختلف یک کسب‌وکار با یکدیگر جور می‌شوند اما این مدل برخلاف استراتژی، عملکرد و رقابت را شامل نمی‌گردد.
تِیپ‌اِسکات و همکاران با وجود عدم اشاره مستقیم به مدل‌های کسب‌وکار، به بحث درباره کسب‌وکارهای مبتنی بر وب می‌پردازند. طبق تعریف آن‌ها، یک کسب‌وکار مبتنی بر وب، کسب‌وکاری است که بر روی اینترنت قرار داشته و دارای مجموعه مشخصی از تأمین‌کنندگان، توزیع‌کنندگان، ارائه دهندگان خدمات تجاری، تأمین‌کنندگان زیرساخت و مشتریانی می‌باشد که از اینترنت به‌عنوان وسیله اولیه برای ارتباط‌ها و تراکنش‌های خود استفاده می‌کنند. رویکرد دیگری که بسیار شبکه محور می‌باشد توسط اِمیت و زات ارائه شده است. آن‌ها مدل کسب‌وکار را پیکربندی معماری اجزای تراکنش‌های طراحی شده جهت بهره‌برداری از فرصت‌های کسب‌وکار توصیف می‌کنند. چارچوبی که آن‌ها ارائه کرده‌‌اند به ترسیم شیوه‌هایی می‌پردازد که با بهره گرفتن از آن‌ها تراکنش‌ها بوسیله شبکه‌ای از بنگاه‌ها، تأمین‌کنندگان، تکمیل‌کنندگان و مشتریان فعال می‌گردند (اِمیت و زات، ۲۰۰۱).
تعدادی از نویسندگان عنصر مالی را به تعاریف خود از مدل کسب‌وکار اضافه کرده‌اند. آفوآ و تسی بیان می‌نمایند که تمامی شرکت‌هایی، که از اینترنت جهت امور کسب‌وکار بهره می‌برند باید دارای یک مدل کسب‌وکار اینترنتی باشد. . آن‌ها مدل کسب‌وکار الکترونیکی را مجموعه‌ای از فعالیت‌های مرتبط و نامرتبط به اینترنت می‌دانندکه به شرکت اجازه ‌می‌دهد تا به کسب درآمد پایدار بپردازد (آفوا و تسی، ۲۰۰۳). هاوکینز، مدل کسب‌وکار را رابطه‌ی تجاری بین یک بنگاه کسب‌وکار و محصولات یا خدمات ارائه شده آن به بازار توصیف می‌کنند. او بیان می‌دارد که یک مدل کسب‌وکار شیوه‌ای برای ساختاردهی به جریان‌های هزینه و درآمد گوناگون است تا یک کسب‌وکار بتواند درآمد خود را پایدار کرده و باقی بماند. راپا نیز یک مدل کسب‌وکار را روش انجام کسب‌وکار به گونه‌ای می‌داند که یک شرکت بوسیله آن بتواند با ایجاد درآمد خود را پایدار نماید. از دیدگاه او مدل کسب‌وکار تعیین می‌کند که چگونه یک شرکت با تعیین جایگاه خود در زنجیره ارزش کسب درآمد می نماید (راپا، ۲۰۱۰).
۳-۲- تاریخچه و سیرتکاملی مطالعات در حوزه مدل‌های کسب‌وکار
عبارت “مدل کسب‌وکار الکترونیکی” اولین بار در دهه ۱۹۷۰ در ژورنال‌های علوم رایانه‌ مطرح شد. پس از سال ۱۹۹۵ پیش از آنکه این عبارت در ژورنال‌های متمرکز بر موضوع تجارت الکترونیکی مطرح گردد، در مجلات رایج در زمینه رایانه‌ و تجارت مانند بیزنس ویک^[۵۱] و وییرد^[۵۲] مورد بحث قرار گرفت. (تیمرز، ۱۹۹۸؛ کُتها^[۵۳]، ۱۹۹۸به نقل از استالر، ۲۰۰۱). امروزه این عبارت در سایر ژورنال‌های مدیریت مانند هاروارد بیزنس ریویو^[۵۴] به طور متناوب مورد استفاده قرار می‌گیرد (پورتر، ۲۰۰۱؛ ماگرتا، ۲۰۰۲؛ به نقل از استالر، ۲۰۰۱). اما توسعه عظیم این عبارت به دهه ۱۹۹۰ باز می‌گردد. در ادبیات مدل‌های کسب‌وکار، این عبارت به شکل‌های گوناگون از جمله “مدل‌های کسب‌وکار جدید"، “مدل‌های کسب‌وکار الکترونیکی” و “مدل‌های کسب‌وکار اینترنتی"، به‌کار رفته است (استروالدر، ۲۰۰۴). اما باید گفت که نویسندگان، صاحبان مشاغل و دانشگاهیان با بهره گرفتن از این عبارت در ارتباط با تجارت الکترونیک، راه‌اندازی شرکت و شرکت‌های با تکنولوژی پیشرفته بر تنور رواج این عبارت دمیده‌اند. به نظر می‌رسد که مدیران، گزارشگران و تحلیل‌گرانی که از عبارت “مدل کسب‌وکار” استفاده کرده‌اند هیچ‌گاه معنی واضحی از آن در ذهن نداشته‌‌اند. آن‌‌ها جا به جا در نوشته‌‌های خود از این عبارت برای توصیف هرچیزی از چگونگی کسب درآمد توسط یک شرکت تا چگونگی ساختارمند کردن سازمان آن استفاده کرده‌اند (لیندر و کانترل، ۲۰۰۰).
به گفته‌ی گردین و همکاران، مراحل تکاملی تحقیقات در زمینه مدل‌های کسب‌وکار را می‌توان به پنج مرحله طبقه‌بندی کرد. طی مرحله اول، هنگامی که عبارت “مدل کسب‌وکار” به عبارتی حائز اهمیت تبدیل شد، تعدادی از نویسندگان چون پائول تیمرز و راپا به تعریف و طبقه‌بندی مدل‌های کسب‌وکار پرداختند. در مرحله دوم نویسندگان شروع به تکمیل تعاریف ارائه شده با بهره گرفتن از بیان عناصر متعلق به یک مدل کسب‌وکار کردند و در مرحله سوم بود که توصیفاتی درباره جزئیات این عناصر ارائه شد. در مرحله چهارم، پژوهشگران به مدل‌سازی مفهومی این اجزا پرداخته که این مدل‌سازی به هستی‌شناسی مدل‌های کسب‌وکار انجامید. در این مرحله هم‌چنین مدل‌های کسب‌وکار به صورت جدی مورد ارزیابی و آزمون قرار گرفتند. در نهایت و در آخرین مرحله که همچنان ادامه دارد، این مدل‌های مرجع در حال استفاده در کاربردهای مدیریتی و سیستم‌های اطلاعاتی می‌باشند. مراحل پنج‌گانه مذکور در شکل ۱ نمایش داده شده است (گردین، استروالدر و پیگنر^[۵۵]، ۲۰۰۵).
شکل ۱. سیر تکامل مطالعات در حوزه کسب‌وکار الکترونیکی
آفوا و تسی ( ۲۰۰۱، ۲۰۰۳)
هامِل (۲۰۰۰)
وِیل و وایتِل (۲۰۰۱)
لیندر و کانترل (۲۰۰۰)
ماگرتا (۲۰۰۰)
امیت و زات (۲۰۰۱)
راپا (۲۰۰۱)
تیمرز (۱۹۹۸)
گردین (۲۰۰۲)
استروالدر و پیگنر (۲۰۰۲)
نویسندگان
اجزا به‌عنوان بلوک‌های تشکیل دهنده مدل کسب‌وکار
کاربردها و ابزارهای مفهومی
مدل‌های مرجع و هستی‌شناسی‌ها
تعاریف و طبقه‌بندی‌ها
خروجی
هستی‌شناسی مدل کسب‌وکار
توصیف اجزای مدل کسب‌وکار
تهیه فهرست اجزای مدل کسب‌وکار
تعریف و طبقه‌بندی مدل‌های کسب‌وکار
فعالیت
گردین (۲۰۰۲)
استروالدر (۲۰۰۴)
لیندر و کانترل (۲۰۰۰)
فهرست اجزا
کاربرد مفاهیم مدل کسب‌وکار
منبع: (استروالدر و پیگنر، ۲۰۰۴)
نویسندگان ادبیات مدل کسب‌وکار، به وجوه گوناگونی از مدل کسب‌وکار از جمله طبقه‌بندی مدل‌های کسب‌وکار (تیمرز، ۱۹۹۸ و راپا، ۲۰۱۰)، مدل‌های کسب‌وکار ویژه یک صنعت (کروئگِر، بیک و سواتمن^[۵۶]، ۲۰۰۴؛ راپا، ۲۰۰۴؛ شوبِر و لِچنِر^[۵۷]، ۲۰۰۴؛ یوسِپت و لی^[۵۸]، ۲۰۰۴)؛ مدل‌های مرجع (هامِل^[۵۹]، ۲۰۰۰؛ لیندر و کانترل، ۲۰۰۰) و هستی‌شناسی‌ها (گردین، ۲۰۰۵؛ استروالدر و پیگنر، ۲۰۰۲) پرداخته‌اند (گردین، استروالدر و پیگنر، ۲۰۰۵).
جدول ۱ خلاصه‌ای از مطالب نشرشده^[۶۰] توسط مهم‌ترین نویسندگان حوزه مدل کسب‌وکار را نشان‌ می‌دهد. دو ستون اول از سمت راست نام نویسنده و سال نشر مطلب را نشان می‌دهد و سایر ستون‌ها نشان‌دهنده حوزه‌های مختلف مدل کسب‌وکار بوده و نشان‌می‌دهند که هر نویسنده به کدام یک از این حوز‌ها پرداخته است. اولین ستون، ستون “تعریف” است و نشان ‌می‌‌دهد که آیا نویسنده تعریفی کوتاه و جامع از مدل کسب‌وکار ارائه داده است یا خیر. ستون “طبقه‌بندی” نشان می‌دهد که کدام نویسنده به طبقه‌بندی مدل‌های کسب‌وکار پرداخته است. ستون “اجزا” به نویسندگانی اشاره دارد که فراتر از یک تعریف ساده و دسته‌بندی مدل‌های کسب‌وکار رفته‌اند و با ارائه یک رویکرد مفهومی به مدل‌های کسب‌وکار، اجزای مدل کسب‌وکار الکترونیکی را شناسایی کرده‌اند و‌ به عبارت ساده‌تر بیان کرده‌‌اند که یک مدل کسب‌وکار از چه چیز‌هایی تشکیل شده‌است. ستون “ابزار نمایش” نویسندگانی را مشخص می‌کند که مجموعه‌ای از ابزارها یا نمایش‌های گرافیکی را برای طراحی مدل‌های کسب‌وکار به‌کار برده‌اند. ستون مدل‌سازی جزءشناسانه نشانگر نویسندگانی است که از یک رویکرد مدل‌سازی دقیق برای مدل‌های کسب‌وکار استفاده کرده‌اند. نویسندگانی که در این ستون مشخص شده‌اند، به ارائه هستی‌شناسی‌ای پرداخته‌‌اند که با دقت به تعریف مفاهیم مدل کسب‌وکار، اجزا و ارتباطات بین اجزا می‌پردازد. ستون “روش تغییر” به نویسندگانی اشاره دارد که در مفاهیم مدل کسب‌وکار خود جزء زمان و تغییر را گنجانده‌اند. درنهایت، سنجه‌های ارزیابی نویسندگانی را نشان‌می‌دهدکه سعی بر تعریف شاخص‌هایی برای ارزیابی موفقیت مدل‌های کسب‌وکارداشته‌اند (استروالدر، ۲۰۰۴).
جدول ۱. فهرست صاحب‌نظران حوزه‌ی مدل‌های کسب‌وکار الکترونیکی

۴-۶- ویژگی های حسی

تاثیر فرمولاسیون بر ویژگی های حسی نمونه های برگر گیاهی
نتایج مربوط به ارزیابی حسی نمونه ها در جدول ۴-۲ آورده شده است، با توجه به نتایج مقایسه میانگین دانکن، کمترین امتیاز رنگ مربوط به نمونه حاوی ترکیب آلژینات سدیم و کاپاکاراگینان (۰۵/۲) بود که دلیل این امر احتمالا به دلیل حضور بیشتر گروه های کربوهیدرات صمغ ها می باشد که با گروه های پروتئین سویا در طی مرحله پخت وارد واکنش میلارد شده و رنگ را تیره تر می کند. بهترین امتیاز رنگ از نظر ارزیابان حسی مربوط به نمونه شاهد (۲۶/۳) و نمونه های حاوی ۰۵/۰ درصد آلژینات سدیم (۳۳/۳) و ۱/۰ درصد آلژینات سدیم (۳۲/۳) بود.
همانطور که در جدول ۴-۲ مشاهده می شود کمترین امتیاز طعم، مربوط به نمونه های حاوی نمونه ۱۵/۰ درصد آلژینات سدیم (۲۷/۲) و بیشترین امتیاز طعم، مربوط به نمونه هایی حاوی ۱۵/۰ درصد کاپاکاراگینان (۸۸/۳) بود. برطبق گزارشات مودی و همکاران (۲۰۱۲) عنوان نمودند که کاراگینان طعم پاتی های کوفته های گوشت گاو کم چرب را بهبود داد و ارزیابان حسی بیشترین امتیاز طعم را به نمونه حاوی کاراگینان دادند. احتمالا دلیل این امر مربوط به خاصیت حفظ آب کاراگینان در نمونه برگر گیاهی بوده که منجر به حفظ عوامل طعم زای محلول در آب شده است. دما و میزان حفظ آب در گوشت از عوامل اصلی و مهم در طعم می باشد (هیت، ۱۹۷۰).در تحقیق دیگری عنوان شد که افزودن کاراگینان اثری بر طعم فرانکفورترها نداشت (هاکست و همکاران، ۱۹۹۷).
کومار و همکاران (۲۰۰۷) نشان دادند که نمرات طعم با افزایش سطوح آلژینات سدیم در پاتی های گوشت خوک، تمایل به کاهش را نشان می دهند.به گونه ای که امتیازات طعم برای نمونه های حاوی ۱/۰ درصد آلژینات با نمونه شاهد برابری می کرد ولی نمونه های حاوی ۲/۰ و ۳/۰ درصد آلژینات سدیم بطور معنی داری کاهش یافت. منز و همکاران (۱۹۸۷) در استیک های گوشت گاو و راهارجو و همکاران ( ۱۹۹۴) در استیک ها با افزایش سطوح آلژینات سدیم کاهش امتیازات طعم مشاهده شد.

با توجه به نتایج مقایسه میانگین دانکن (جدول ۴-۲) کمترین امتیاز آروما، نمونه شاهد (۶۷/۳) و بیشترین امتیاز آروما، مربوط به نمونه های حاوی کاپاکاراگینان بودند که با افزایش سطوح کاپاکاراگینان از ۰۵/۰ درصد به ۱۵/۰ درصد امتیازات آروما از (۰۷/۴) به (۱۴/۴) افزایش یافت. اکرم زاده و همکاران (۱۳۹۲) گزارش دادند که کاراگینان تاثیر معنی داری بر بوی سوسیس غیرگوشتی گذاشت و با افزایش سطوح کاراگینان، امتیازات بو توسط ارزیابان حسی افزایش یافت.
مطابق جدول (۴-۲) کمترین امتیاز شکل ظاهری، مربوط به نمونه شاهد (۸۱/۲) زیرا نمونه شاهد بدلیل رهایش بیشتر آب و دناتوراسیون پروتئین ها، چروکیدگی بیشتر و شکل نامنظم تری نسبت به سایر نمونه ها داشت. بیشترین امتیاز شکل ظاهری، مربوط به نمونه حاوی ۱۵/۰ درصد آلژینات سدیم (۹۲/۳) بود. آلژینات سدیم و کاپاکاراگینان هر دو شکل ظاهری را نسبت به نمونه شاهد بهبود دادند. افزایش سطوح کاپاکاراگینان از ۰۵/۰ درصد به ۱۵/۰ درصد امتیازات شکل ظاهری از (۲۹/۳) به (۵۶/۳) افزایش یافت و افزایش سطوح سدیم آلژینات از ۰۵/۰ درصد به ۱۵/۰ درصد امتیازات شکل ظاهری از (۶۸۶/۳) به (۹۲۳/۳) افزایش یافت که این امر به دلیل خاصیت حفظ آب و تشکیل ژل می باشد که از چروکیدگی و از دست دادن شکل اولیه جلوگیری می کند. این نتایج با نتایج حاصل از چروکیدگی در پژوهش حاضر مطابقت دارد.
کمترین امتیاز بافت، مربوط به نمونه نمونه شاهد (۲۰/۳) می باشد. این نتایج با نتایج دستگاهی (شکل ۴-۱۱) مطابقت دارد که بیشترین سفتی را نمونه شاهد داشت. بیشترین امتیاز بافت را نمونه حاوی ۱۵/۰ درصد آلژینات سدیم (۸۹/۳) و نمونه حاوی ۱۵/۰ درصد کاپاکاراگینان (۸۵/۳) داشت. بهبود امتیازهای بافت می تواند بدلیل خصوصیت تقلید چربی، کاراگینان (میتال و باربوت، ۱۹۹۴؛ والینگفورت و لابوزا، ۱۹۸۳) و آلژینات سدیم (کومار و همکاران، ۲۰۰۷) باشد. مودی و همکاران (۲۰۱۲) و مارکویز و همکاران(۱۹۸۹) عنوان نمودند که افزودن کاراگینان به کوفته های گوشت گاو باعث بهبود بافت شد.
امتیازهای مربوط به پذیرش کلی محصول در تمامی فرمولاسیون‌های مورد مطالعه بیشتر از ۴/۳ بود که بیانگر مقبولیت کلیه‌ی نمونه‌ها می‌باشد. مطابق جدول (۴-۲) کمترین امتیاز پذیرش کلی مربوط به نمونه شاهد (۳۷/۳) بود و بیشترین امتیاز پذیرش کلی را نمونه های حاوی ۱/۰ درصد آلژینات سدیم (۷۸/۳) و ۱۵/۰ درصد کاپاکاراگینان (۷۸/۳) داشتند. کومار و همکاران (۲۰۰۴) نشان دادند که نمونه حاوی ۱/۰ درصد آلژینات سدیم بیشترین پذیرش کلی را از نظر ارزیابان حسی داشتند. امتیازهای همه صفات حسی برای کوفته گوشت گاو کم چرب حاوی کاراگینان و آرد جو بیشترین امتیاز حسی را نسبت به سایر نمونه ها دریافت کردند (مودی و همکاران ۲۰۱۲).
جدول ۲-۴- میانگین پارامترهای حسی فرمولاسیون های مختلف برگر گیاهی